هتر است بدانیم که درس‌خواندن هم مانند هر کار دیگری قواعد مشخصی دارد که آگاه‌بودن از آنها می‌تواند علاقه ما را به مطالعه بیشتر کند و فردی که با توجه به این اصول مطالعه می‌کند می‌تواند لذت بیشتری از آن ببرد.
فرایند مطالعه
مغز ما از دو نیمکره تشکیل شده که هرکدام کار معینی انجام می‌دهند. کارهایی مانند مطالعه و تجزیه و تحلیل و استدلال مربوط به نیمکره چپ و کارهای عملی، فنی و هنری مربوط به نیمکره راست است. اما باید هماهنگی کلی و سریع میان این دو نیمکره انجام شود؛ یعنی اطلاعاتی را که چشم می‌بیند و ارتباطاتی را که میان کلمات و مفاهیم برقرار می‌کند به سرعت به نیمکره چپ برساند و پس از انجام فرایند لازم، ماحصل را به نیمکره راست برای ادراک کامل و دریافت مفهوم آن منتقل کند.
شاید براساس نحوه تعلیماتی که در کودکی برای خواندن به ما داده شده، این فرایند به کندی یا بی‌علاقگی صورت گیرد ولی قطعا می‌توانیم با تمرین و دقت و تمرکز فکر روی موضوعات مورد مطالعه این عمل را بسیار سریع‌تر و لذت‌بخش‌تر کنیم.
شرایط لازم برای مطالعه بهتر
برای مطالعه نیز مانند هر کار دیگری ابتدا باید شرایط لازم فراهم باشد. یکی از مهم‌ترین آنها داشتن انگیزه است. درواقع یکی از مهم‌ترین عواملی که به یادگیری بیشتر مطالب کمک و آن را آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند انگیزه است که این موضوع با توجه به سن و شرایط یادگیرنده می‌تواند متفاوت باشد. مثلا در مورد کودک، تنها یک تشویق ساده یا دادن جایزه می‌تواند مؤثر واقع شود؛ اما برای بزرگسالان بحث از آینده بهتر، داشتن شغل مناسب و آسایش مهم‌تر است.
توجه به زمان مطالعه نیز موضوع مهمی است که افراد با توجه به شناختی که از خود دارند باید آن را برای خود تعیین کنند. نمی‌توان به‌طور کلی گفت که چه زمانی برای مطالعه بهتر است. این موضوع بستگی به عادات فردی دارد؛ بعضی اشخاص عادت دارند تا نیمه‌های شب بیدار بمانند و مطالعه کنند؛ در حالی که عده‌ای دیگر ترجیح می‌دهند شب‌ها زودتر بخوابند و صبح زود به مطالعه بپردازند. اما هیچ وقت و زمانی از شبانه‌روز برای یادگیری و مطالعه نامناسب نیست؛ به شرط آنکه به فکر استراحت و تفریح و تغذیه خود هم باشید و ورزش و حرکات بدنی مناسب را از یاد نبرید.
انتخاب محل مطالعه نیز در چگونگی مطالعه مهم است. بهتر است سعی کنید همیشه پشت میزی خاص یا مکان مناسب و خاصی مطالعه کنید زیرا با قرار‌گرفتن در آن مکان خاص تمایل شما به مطالعه نیز بیشتر می‌شود. برای اینکه بتوانید تمرکز داشته باشید حتما احتیاج به اتاق ساکتی ندارید؛ درواقع این نحوه انجام مطالعه است که بیش از هر چیز اهمیت دارد.
اگر عادت کنید با علاقه و به قصد یادگیری مطالعه کنید و دچار ترس، خشم و عصبانیت نشوید، هر اتاقی هر چند هم ساکت باشد مانع از حواس‌پرتی شما نخواهد بود. هنگام مطالعه از نور یکنواخت و کافی استفاده کنید. اگر بتوانید صفحه کتاب را به‌طور یکنواخت روشن کنید چشمتان کمتر ناراحت می‌شود و قدرت دید شما هم بیشتر خواهد بود؛ در این صورت هیچ سایه‌ای نباید روی صفحه بیفتد. نور باید طوری بتابد که تشعشع ایجاد نکند.
برای حفظ‌کردن و فعالیت‌های دیگر، زمان‌های متناوب و کوتاه چه از لحاظ سرعت و چه یادآوری آن بهتر از یک هدف طولانی است؛ درواقع بهتر است مطالعه در زمان‌های کوتاه انجام شود.
چگونه بخوانیم؟
درس‌خواندن صحیح و موفق صرفا خواندن و خط کشیدن زیر کلمات و مرور آنها نیست. فرایند مؤثر مطالعه شامل خواندن کلی، نوشتن نکات مهم، فکر‌کردن و سؤال‌کردن و بالاخره مرور و یادآوری مطالب است. این فرایند خیلی کمتر وقت شما را می‌گیرد چون روشی سازمان‌یافته و منسجم است که باعث می‌شود احتیاج نداشته باشید چندین و چند بار یک مطلب را بخوانید تا بتوانید آن را به خاطر بسپارید. همیشه قبل از مطالعه دوهدف برای خود در نظر بگیرید؛ یک هدف درک مطلب است؛ یعنی تصمیم بگیرید که چه مقدار از مطلب لازم است بدانید و مثلا برای شرکت در امتحان باید تا چه اندازه آن را یاد بگیرید. یک هدف زمانی هم برای فصل یا بخش مورد نظر تعیین کنید.
نکته مهم دیگر که هنگام مطالعه به ویژه برای شرکت در امتحان لازم است مدنظر قرار دهید این است که مطلبی را که مطالعه می‌کنید حفظ نکنید بلکه آن را بفهمید. ابتدا با حداکثر سرعتی که می‌توانید نکات و مفهومات را بفهمید مطالعه کنید و پس از هر صفحه یا هر ایده اصلی به یادداشت‌های خود مراجعه کنید تا اگر لازم بود نکاتی را به آنها بیفزایید.
تازمانی‌که به نکات مهم یک مطلب پی نبرده‌اید زیر کلمات خط نکشید چون شما تا تمام فصل را نخوانده باشید نمی‌دانید کدام نکات مهم‌تر هستند. پس از پایان یک فصل می‌توانید نکات مهم را علامت‌گذاری کنید. بعد از اتمام هر فصل به سؤالات آن پاسخ دهید و خودتان سؤالات جدیدی مطرح کنید، سپس برای منسجم کردن و یادآوری مطالب وقت بگذارید چون این کار به اندازه خواندن آنها مهم است. یادداشت‌هایتان را مجددا بخوانید و سعی کنید آنها را کاملا به خاطر بسپارید.
تمرکز حواس
معمولا افرادی که سرعت مطالعه‌شان زیاد است و سریع می‌خوانند بیشتر تمرکز دارند زیرا هر چه آهسته‌تر بخوانید احتمال اینکه ذهنتان به خیال‌پردازی مشغول شود و تمرکزتان را از دست بدهید بیشتر است که این امر باعث می‌شود نتوانید مطلب را به خوبی درک کنید. برای اینکه اطلاعات در ذهن شما باقی بماند برای حفظ داده‌ها آنها را مرور کنید.
اگر به مطلبی که می‌خوانید علاقه‌ای ندارید سعی کنید برای خود محرک یا انگیزه‌ای برای علاقه‌مند‌شدن به آن ایجاد کنید. مثلا می‌توانید بگویید بعد از اتمام این فصل، کاری را که بیشتر از آن لذت می‌برم انجام می‌دهم.
هنگامی که خسته، خواب‌آلود یا ناراحت هستید درک مطلبی که می‌خوانید برایتان دشوار است. سعی کنید راحت باشید و با مطالب کتاب ارتباط برقرار کنید. می‌توانید تصویری از آنچه می‌خوانید در ذهنتان به وجود آورید تا بهتر آن را درک کنید.
مدیریت زمان
برای اینکه بتوانید حداکثر استفاده را از زمان خود ببرید باید بتوانید به خوبی زمان را مدیریت کنید؛ یعنی بدانید کدام موارد در اولویت هستند. بهتر است کارهای خود را با توجه به اینکه تا چه حد مهم و فوری هستند اولویت‌بندی کنید و با توجه به این موضوع به ترتیب آنها را انجام دهید. پس بهتر است فهرستی از تمام کارهایی را که به صورت عادی طی روز انجام می‌دهید تهیه کنید و به انجام آنها بپردازید. در ضمن فراموش نکنید که برای نتیجه‌گیری بهتر از مطالعه باید به تغذیه خود هم توجه داشته باشید. بهتر است هنگام مطالعه سبک باشید و کمتر غذا بخورید. شما می‌توانید حجم وعده‌های غذایی را کاهش دهید و آن را به چندین وعده فاصله‌دار کوچک طی روز تقسیم کنید. بدین ترتیب مطمئن می‌شوید که دچار خواب‌آلودگی نمی‌شوید و غذای مورد نیاز بدنتان را هم تامین کرده‌اید.
قدرت حافظه
فراموش نکنید چیزی به‌عنوان حافظه خوب یا بد وجود ندارد. از لحاظ علمی همه ما مغزهای یکسانی داریم؛ اگرچه هنگامی که شما به کارنامه افراد نگاه می‌کنید کمتر اتفاق می‌افتد که بتوانید افراد مشابهی پیدا کنید. این تفاوت بستگی به میزان آموزشی دارد که یک حافظه دیده است و اصلا به معنی خوب یا بدبودن آن نیست.
ذهن انسان ماشین بسیار عالی و باشکوهی است که اگر بخواهیم کامپیوتری بسازیم که مانند مغز بشر قابلیت انجام فرایندهای مختلف و پردازش متعدد را داشته باشد امکان آن وجود نخواهد داشت.
اما روش‌های زیادی برای آموزش حافظه و پرورش آن وجود دارد که اساسی‌ترین آنها عبارتند از: دادن ضریب اطمینان بالا برای محکم‌کردن اطلاعات در حافظه، ارتباط برقرارکردن بین اطلاعات حافظه با سایر اطلاعات و تقویت حافظه با روش‌های منطقی.
اما حافظه واقعا چطور کار می‌کند؟ حافظه از طریق ارتباط و اتحاد کار می‌کند؛ یعنی وقتی شما با اطلاعات ناشناخته‌ای مواجه می‌شوید حافظه شما فورا شروع می‌کند به جست‌وجوی چیزهایی که قبلا شناخته و به محض یافتن شناخته‌های خود بین آنها و اطلاعات ناشناخته ارتباط برقرار می‌کند. هنگامی که حافظه ارتباط بین شناخته‌ها را با ناشناخته‌ها پیدا می‌کند ما آن موضوع را درک می‌کنیم. هر چه اطلاعات بیشتری در مغز شما وجود داشته باشد شانس بیشتری برای برقراری این ارتباط و درک ناشناخته‌ها دارید؛ بدین معنی که بخش بیشتری از مغز شما به کار گرفته می‌شود تا درک شما کامل‌تر و دقیق‌تر باشد.
آماده شدن برای امتحان
امتحان برای نشان دادن میزان درک افراد از موضوع و درس معینی است. اگرچه هدف اصلی امتحانات است ولی این کار اغلب به شکل بدی انجام می‌شود. برای برخوردار شدن از نتیجه بهتر در امتحان توجه به این نکات می‌تواند مؤثر باشد:
* شما باید امتحان را بهانه‌ای برای مطالعه مرتب و مروری بر مطالب یاد‌گرفته‌شده از قبل قرار دهید، نه اینکه هنگام امتحان تازه شروع به خواندن مطالب کنید.
* اینگونه یادگیری‌ها بعد از مدت کوتاهی که از زمان امتحان گذشت بی‌اثر می‌ماند و اکثر مطالب یاد‌گرفته شده از خاطر می‌رود، چون در حافظه کوتاه‌مدت مطالب زود فراموش می‌شوند. به همین دلیل هم بسیاری افراد با وجود مطالعه زیاد در شب‌های امتحان نمی‌توانند نتیجه خوبی بگیرند.
* شما باید نتیجه امتحان را برای ارزشیابی میزان درک و فهم خود از مطالب به کار ببرید و مشخص کنید در چه قسمت‌هایی احتیاج به فعالیت و مطالعه بیشتر دارید.
* ممکن است معلمان و استادان در مورد میزان داشته‌ها و کار شما ایده کلی داشته باشند ولی برای اطمینان بیشتر، امتحان آخر ترم را بیشتر ملاک قرار می‌دهند تا فرد فرصتی برای جبران کاستی‌های گذشته داشته باشد.
امتحان چیزی بیشتر و بالاتر از معلومات اشخاص را مورد آزمایش قرار می‌دهد. امتحان درواقع نظم و قدرت فکری و آرامش روحی افراد را هم آزمایش می‌کند. بعضی محصلان و دانشجویان بر اثر اضطراب و دلهره و وحشت از امتحان نمی‌توانند به نتایج مطلوبی برسند. درواقع ترس باعث شکست آنها می‌شود ولی اگر دچار این حالت‌ها می‌شوید بدانید که اگر واقعا به‌طور مرتب درس خوانده باشید هیچ احتیاجی به بیش از حد خواندن در شب امتحان نخواهید داشت. شب امتحان زمانی است که باید با داشتن استراحت، خواب کافی و آرامش، خود را برای موفقیت در امتحان آماده کنید.
درواقع سلامتی یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت برای شرکت در امتحان است. با برخوردار بودن از خوابی راحت و تغذیه مناسب، از خستگی و بی‌حوصلگی اجتناب کنید. از ابتدای سال طوری درس بخوانید که شب قبل از امتحان تنها با مروری بر مطالبی که از قبل آنها را مطالعه کرده‌اید به استراحت بپردازید.
بهترین روش مطالعه قبل از امتحان مرور کوتاهی بر مطالبی است که روزهای قبل به خاطر سپرده‌اید. پس از آن استراحت کردن و برخورداربودن از خوابی راحت و کافی است. بهتر است چندین ساعت قبل از امتحان مطالعه را متوقف کنید تا ذهن بتواند استراحت داشته باشد. افرادی که تا آخرین لحظه مشغول خواندن هستند اغلب هنگام امتحان ذهنشان مشوش و گیج خواهد شد.
همیشه به خاطر داشته باشید اگر به هر دلیلی نتوانستید در امتحان نتیجه دلخواه را بگیرید باید روش مطالعه خود را تغییر دهید اما هیچ‌گاه نباید ناامید و خسته شوید!
ترجمه: یکتا فراهانی
برگرفته از پایگاه مهارت‌های ذهنی
