برای آگاهی از دلایل آلرژی نوزادان به پروتئین گاوی گفتگویی داشتیم با دکتر لیدا عطارد، فوق تخصص آسم و آلرژی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران. او که تجربه زیادی در درمان کودکان مبتلا به انواع و اقسام آلرژی‌ها دارد، از شیوع زیاد حساسیت به پروتئین گاوی و راه‌های تشخیص و درمان می‌گوید:
- دلیل اصلی حساسیت‌های غذایی چیست؟
علت حساسیت غذایی واکنش ایمنی بدن به مواد غذایی است که وارد بدن می‌شوند. یعنی سیستم ایمنی بدن اشتباه می‌کند و به یک ماده بی ضرر واکنش نشان می‌دهد.
- حساسیت به پروتئین گاوی اصلی‌ترین آلرژی غذایی در کودکان است؟
اولین نوع حساسیت است. یعنی از آنجایی‌که شیر اولین ماده غذایی است که کودکان مصرف می‌کنند، شایع‌ترین و زودرس‌ترین پروتئینی که در کودکان ایجاد حساسیت غذایی می‌کند، پروتئین شیر گاو است. در واقع در این زمان هنوز سدهای مخاطی ایمنولوژی در دستگاه گوارش کودک ایجاد نشده و بعضی کودکان نسبت به این پروتئین‌ها واکنش نشان می‌دهند.
- اما همه کودکان چنین حساسیتی ندارند.
معمولا کودکانی که سیستم ایمنی حساس‌تر و یا مشکل داری دارند به این نوع آلرزی مبتلا می‌شوند. مثلا این حساسیت در نوزادان نارس شیوع بیشتری دارد.
- مهم‌ترین علائم این حساسیت چیست؟
حساسیت به پروتئین گاوی علائم وسیعی دارد. اما بی‌قراری، خواب نامنظم، دل‌درد شدید، استفراغ مکرر، اسهالی که کنترل نمی‌شود و اگزمای پوستی از علائم این مشکل هستند.
همین طور رنگ پریدگی و کمبود آهنی که به درمان جواب نمی‌دهد، خس‌خس سینه، وزن نگرفتن نوزاد و همچنین مشاهده رگه‌های خون در مدفوع از دیگر علائم حساسیت به پروتئین گاوی است. البته این کودکان معمولا به جز پروتئین گاوی به مواد دیگری هم آلرژی دارند.
- آماری از شیوع این حساسیت در جهان وجود دارد؟ در ایران چطور؟
طبق آمارهای جهانی حدود 6 تا 8 درصد نوزادانی که متولد می‌شوند حساسیت غذایی دارند و از این میان 4 درصد به پروتئین گاوی حساسند. در ایران البته آمار دقیقی از این کودکان نداریم.
- اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر تعداد کودکان مبتلا در کشور ما به شدت رو به افزایش است.
این افزایش فقط در ایران نیست و در همه دنیا به همین صورت است. تغییر سبک زندگی یکی از دلایل واکنش‌های آلرژیک است. هرچه زندگی صنعتی‌تر می‌شود و سطح بهداشت بالاتر می‌رود، با واکسیناسیون بیماری‌های عفونی به خوبی کنترل می‌شوند، اما در عوض میزان آلرژی شیوع بیشتری دارد. به عنوان نمونه می‌توان به افزایش ابتلا به آسم در جوامع صنعتی اشاره کرد.
- یعنی تنها دلیل افزایش تعداد بچه‌هایی که به پروتئین گاوی حساسیت دارند، زندگی صنعتی است؟
ببینید در این مورد نظریه اثبات شده‌ای وجود ندارد. این‌ها فرضیه‌هایی است که مطرحند.
- بعضی متخصصان به نقش سزارین در پیدایش واکنش‌های آلرژیک اشاره می‌کنند. نظر شما در این مورد چیست؟
یک فرضیه دیگر در این مورد هم افزایش سزارین‌های بدون دلیل است. در زایمان طبیعی که زایمان از طریق کانال زایمان انجام می‌شود، نوزاد با میکروب‌های این کانال تماس پیدا می‌کند و سیستم ایمنی خیلی زود به سمت ایمنی سلولی پیش می‌رود، اما در سزارین بچه از یک محیط کاملا استریل وارد دنیا می‌شود، بنابراین تظاهرات آلرژیک شدید دارد. اولین تظاهر آلرژی در سنین پایین هم حساسیت غذایی و پوستی شیرخواران است. بخش دیگری از این افزایش شیوع را هم می‌توان به افزایش آگاهی پزشکان نسبت به این نوع از حساسیت نسبت داد، هرچند که گاهی هم با پدیده over diagnose روبه رو هستیم و هرمشکلی به حساسیت به پروتین گاوی تعبیر می‌شود.
- اما گاهی هم مادران از عدم تشخیص پزشکان کودکان شاکی هستند. راه مطمئنی برای تشخیص این حساسیت وجود ندارد؟
تشخیص بستگی به نوع آلرژی دارد. در تیپ 1 آلرژی که بچه بلافاصله بعد از خوردن شیر گاو کهیر می‌زند یا خس خس سینه دارد، آزمایش خون یا تست‌های پوستی حتی در کودکان کوچک مثلا 3 ماهه هم جواب می‌دهد. اما کودکانی که تیپ 4 آلرژی دارند و با علائمی مانند نفق شکم، اسهال، وزن نگرفتن و استفراغ مکرر مراجعه می‌کنند، بهترین راه تست چالش است. یعنی ماده غذایی که ممکن است کودک علاوه بر پروتئین گاوی به آن حساس باشد 2 هفته از رژیم غذایی حذف کنیم. اگر علائم برطرف شد و بعد که دوباره آن ماده اضافه شد بچه علامت دار شد، معلوم می شود که به آن ماده هم حساسیت دارد.
- رژیم غذایی مادر در دوران بارداری می‌تواند در این مورد موثر باشد؟
نه. تاثیر معناداری میان حذف مواد غذایی خاص روی مادران آلرژیک در دوران بارداری و ابتلای کودکشان به این خساسیت دیده نشده است.
- ممکن است ژنتیک هم بر روی این حساسیت تاثیر داشته باشد؟
بله. اگر هرکدام از والدین سابقه آلرژی داشته باشند، احتمال ابتلای بچه به هرنوع آلرژی 25 تا 50 درصد است که حساسیت به پروتئین گاوی هم یکی از انواع آلرژی است. اگر هر دو والدین مبتلا باشند، این احتمال به 50 تا 75 درصد می‌رسد.
- حساسیت به پروتئین گاوی تا چه سنی با کودکان می ماند؟
معمولا مشکل این کودکان گذراست و تا 3 سالگی و یا حداکثر 5 سالگی برطرف می‌شود چون هم با افزایش سن آن سدهای ایمنولوژی شکل می‌گیرند و هم طبق پدیده تحمل (تلورانس) اگر فردی دائم با مقادیر کم ماده آلرژن در تماس باشد پس از مدتی واکنش بدن به آن ماده از میان می‌رود. در مورد این کودکان هم به تدریج این مواد غذایی به مقدار بسیار کم به رژیم غذایی‌شان اضافه می‌شود تا کم کم نسبت به آن ماده واکنشی نشان ندهند.
اما گروه کمی هم هستند که تا بزرگسالی با این حساسیت دست به گریبانند.
- آیا تشخیص زودهنگام این مشکل تاثیری در روند درمانی دارد؟
هرچه زودتر تماس با آلرژن‌ها قطع شود تحریک پذیری بدن کودک کمتر می‌شود و به مرور و با ایجاد سدهای مخاطی مشکل برطرف می‌شود. مهم این است که بدن کودک حساس نشود.
- به عنوان آخرین سوال، چه توصیه‌ای برای خانواده کودکان مبتلا به این مشکل دارید؟
تغذیه منحصرا با شیر مادر تا 6 ماهگی اولین توصیه ما به تمام مادران است. و البته در این صورت هم رعایت رژیم غذایی مهم‌ترین نکته است. مادرانی که از شیر خود کودک را تغذیه می‌کنند باید تمام موادی که کودک به آن حساسیت دارد را از رژیم غذایی خود و کودکشان حذف کنند. مثلا ما مواردی داریم که مادر مراجعه می‌کند و می‌گوید مشکل بچه من حل نشده، بعد مشخص می‌شود که شیر و ماست نخورده اما مثلا از سس مایونز استفاده کرده. البته حفظ رژیم غذایی دقیق و سنگین واقعا کار سختی است و استرس زیادی به کل خانواده و به خصوص مادر وارد می‌کند.
