کامپیوتر و پیامهای مربوطه همواره جلوتر از بشر حرکت میکنند در حالی که کتاب، همراه و همپای اوست.»
این گفتهای است از اومبرتواکو، نشانهشناس، رماننویس و اندیشمند برجسته ایتالیایی که زندگی خود را یکسره وقف کتاب کرده است؛ چه خواندن و نوشتن آن و چه جمعآوری نسخ قدیمی. او به این پدیده، چون یاری همراه و یک همدم مینگرد و لحظاتش چنان با واژه و جمله و پاراگراف کتاب پیوند خورده که به هیچ وجه مایل نیست آن را در قد و قامتی دیگر ببیند و نیز برنمیتابد که در بافتار کتاب، همچون مورد هایپرتکست، دست برده شود.
این برداشت البته، شاید در نظر برخی، تعصبآمیز بیاید، اما اکو ابایی ندارد که رک و صریح، و البته مستدل و متقن، آرای خود را در این زمینه بر زبان آورد.
دغدغهها و دلمشغولیهای او درباره کتاب، امر تالیف و همچنین چالشهای بشر در مواجهه با ورود فناوریهای نوین در کتابی تحت عنوان «گل سرخ با هر نام دیگر»که به تازگی در کشور ما به چاپ رسیده، بازتاب یافته است.
این کتاب به طور کلی مشتمل است بر یک مقدمه، پنچ گفتار و سه گفتوگو. مقدمه آن با عنوان «هدیهای از آسمان»، گذری دارد بر زندگی این متفکر و نویسنده ایتالیایی. از طریق همین بخش همچنین میتوان به سوابق فعالیتهای آکادمیک و تلاشهای او در عرصههای مطبوعات و ادبیات پی برد و مراحل مختلف زندگی او را به طور موجز از نظر گذراند.
گفتار نخست کتاب، «حافظه گیاهی و معدنی: آینده کتاب» نام دارد و در آن اکو سعی میکند به بحثی بپردازد که این روزها بسیاری کسان آن را مطرح میکنند: «آیا دوران مرگ کتاب فرا رسیده است؟ آیا رسانههای جدید الکترونیکی موجبات حذف کتاب را فراهم میسازند؟» پاسخ اکو به این پرسشها روشن و صریح است: «من به آن گروه از افراد تعلق دارم که کماکان دورنمایی امیدوارکننده برای کتابهای چاپی قائلند و تمامی دلنگرانیها در مورد نابودی آنها را فقط نمونهای غایی از دلنگرانیهای دیگر و یا وحشتهای هزارهای در مورد پایان چیزی، از جمله جهان، میدانند.»
او بحث خود را از گذشتههای تاریخی آغاز میکند و با ذکر موارد متعدد و دلایل خاص خود سرانجام به امروز و اکنون تنیده در تارهایی چون هایپرتکست و دیگر ساختارهای فناورانه میرسد و به قول خودش، تلاش میکند تا کلاف درهم پیچ نگرشهای مختلف را در این مورد، در حد توان، باز کند.
گفتار دوم با عنوان «مولف و تاویلگران»، همانگونه که از نامش پیداست، وارد حیطه هرمنوتیک میشود و این نویسنده میکوشد در آن با ذکر نکات و نیز ناگفتههایی در مورد رمانهای خود و مواجهه و تاویل خوانندگان و منتقدان، چالشهای این حوزه را نمایان سازد و رهیافتها و راهکارهای خود را ارائه دهد.
«گل سرخ با هر نام دیگر» (که نام کتاب نیز از آن گرفته شده) عنوان گفتار سوم است که البته یک عنوان فرعی هم دارد: نویسنده و ترجمه اثرش. این رماننویس ایتالیایی در این گفتار، همچون گفتارهای دیگر، با زبانی ساده و جذاب درصدد بیان مسائل و معضلات ترجمه یک اثر به زبان دیگر برمیآید و تجربههای خود را در این زمینه برمیشمرد. در بخش بعد، «هنر خلق حماسه»، این ژانر مورد توجه اکو قرار گرفته و او به ویژگیهای آن و همچنین وجوه تمایزش با ژانرهای دیگر میپردازد.
پیشنویس و دستنوشته اولیه یک اثر هم، مقولهای است که از دید تیزبین اندیشمندی چون اومبرتو اکو پنهان نمیماند و او در فصل «بازی ادبی پیشنویسها»، این فرآیند به ظاهر کماهمیت را زیر ذرهبین میبرد. بخش گفتوگوهای کتاب با این عنوان آغاز میشود: عصر اطلاعات و فرآیندهای تحول فرهنگی. در این مصاحبه که مفصل هم است، این نظریهپرداز وارد قلمرو فناوریهای نوین و چالشهای فرهنگی مربوطه میشود و دلایل ستیز خود را با شیوههای رایج تسلط آنها بر فکر و ذهن مردم این عصر، به ویژه جوانان، ذکر میکند ضمن آن که هماره راهکارها و پیشنهادهای خود را برای برون رفت از بحران ارائه میدهد.
در این بخش نیز خواننده میتواند از اندوختههای ذهنی اکو و ارجاعات تاریخی او که به اقتضای بحث بر زبان میآید، در جای جای گفتوگو بهره گیرد. این بخش، به خصوص به کار کسانی میآید که مباحث تئوریک و بنیادین و تاثیرات فرهنگی پدیده اینترنت را دنبال میکنند.دو گفتوگوی بعدی که در واقع بخشهای انتهایی کتابی «گل سرخ با هر نام دیگر» به شمار میروند، درباره دو رمان متاخر اکو به نامهای «باودولینو» و «شعله اسرارآمیز ملکه لوآنا» هستند که به مدد آنها با شخصیت و هویت ادبی این نویسنده نامدار بیشتر میتوان آشنا شد.
اومبرتو اکو خوشگفتار و خوشنویس است و آنقدر در احوال جهان دقت کرده تا بتواند در باب پدیدهای، مبحثی و یا رخدادی اظهار نظر کند. میداند چگونه باید حرف زد و یا نوشت تا مخاطب سر ذوق بیاید و احساس خستگی نکند. به جهان و ماجراهایش هم بیاعتنا نیست و همچون نوام چامسکی زبانشناس که مدام در طول و عرض جغرافیای سیاسی حرکت میکند و خواب خوش را بر سیاستمداران حرام کرده، او نیز از اتفاقاتی که در گوشه و کنار جهان میگذرد، به سادگی نمیگذرد و تلاش میکند تا رخداد را لایه به لایه واگشوده و اصل و هسته را در برابر چشم همنوعان قرار دهد. به هر حال عمری نوشتن در نشریات مختلف ایتالیا، این قدرت را به قلم او داده است تا با خوانندگان ارتباطی سریع و بلاواسطه برقرار کند.
کتاب «گل سرخ با هر نام دیگر» را انتشارات اختران در شمارگان 1650 نسخه با قیمت 2000تومان روانه بازار نشر کرده است.اما بد نیست به اجمال از آثار دیگر اکو نیز نام برده شود.
برخی از کتابهای تخصصی، علمی و غیرداستانی اکو:
سن توماس و بحث زیباییشناسی، نشانهشناسی و فلسفه زبان، نقش خواننده، غلطخوانیها، اثر گشوده، نوشتههای جویس: از مقاله تا فینیگانزویک، ساختار غایب، مرزهای تاویل، شش گام در جنگل داستان.
رمانهای اکو:نام گلسرخ، آونگ فوکو، جزیره روز قبل، باودولینو، شعله اسرارآمیز ملکه لوآنا.