اضافه وزن یکی از عوارضی است که می‌تواند کل ارگان‌های بدن را با موجی از تخریب تدریجی مواجه کند. اما درد مفاصل و آرتروز چگونه فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. درد مفاصل دردی نیست که یکباره فرد دچار آن شود بلکه بر اثر اضافه‌وزن و به‌تدریج فرد به آن مبتلا می‌شود. بیماری متابولیکی نیز به دلیل استمرار خوردن مواد غذایی پرچرب و شیرین در دراز مدت باعث بروز بیماری‌هایی نظیر دیابت و عوارض قلبی و عروقی می‌شود. در این مطلب تلاش شده است تا به عوارض چاقی، چه در زمینه درد مفاصل و چه در زمینه بیماری‌های متابولیکی ناشی از اضافه‌وزن پرداخته شود.
دکتر سیدضیاءالدین مظهری متخصص‌تغذیه درباره تأثیر چاقی زیاد روی درد مفاصل و تأثیر نامطلوب بر بافت‌های بدن فردی که دچار اضافه وزن است به همشهری گفت: اضافه وزن نه‌تنها عوارض قلبی و عروقی و متابولیکی به‌دنبال دارد که موجب درد و سایش مفاصل می‌شود و در سنین بالاتر نیز احتمال اینکه افراد مسن به آرتروز ناشی از اضافه وزن مبتلا شوندوجود دارد. چاقی در کل باعث فشار شدید روی استخوان‌ها و مفاصل می‌شود. افرادی که چاق هستند به‌دلیل وزن بالایی که مفاضل زانو یا قوزک‌های پای آنان تحمل می‌کنند، اغلب به زانو درد یا پیچش پا دچار می‌شوند، حتی پای یک فرد بسیار چاق امکان دارد 2 یا 3 بار طی یک سال پیچ بخورد که باعث ضعف تاندون‌های پای وی می‌شود. این افراد در حالت عادی که از پله یا سربالایی بالا می‌روند نیز دچار درد مفاصل می‌شوند. بنابراین ما باید بپذیریم که چاقی یک بیماری است و به‌طور خزنده‌ای بر تمام ارگان‌های حساس بدن مسلط می‌شود و آنها ازجمله مفاصل را ناتوان می‌کند چرا که چاقی از 2 بعد باعث افزایش التهاب مفاصل می‌شود؛ یکی به‌دلیل فشار ناشی از اضافه وزن‌های متوسط و سنگین روی مفاصل است و دیگر اینکه افراد چاق بیشتر فست‌فود و روغن مصرف می‌کنند به‌ویژه روغن‌هایی که حاوی آراشیدوریک اسید هستند، این روغن‌ها در گوشت‌های فراوری شده نظیر سوسیس و کالباس به‌کار می‌روند، بنابراین این روغن‌ها عامل میانجی التهاب هستند؛ بدین‌ترتیب که به التهاب مفاصل و آرتریت‌ها کمک می‌کند. به افراد چاق توصیه می‌کنیم از منابع غذایی حاوی آراشیدوریک نظیر گوشت قرمز و نیز خوردن روغنی که از جوانه ذرت و تخم آفتابگردان تولید شده است خودداری کنند. چاقی عامل خطرزایی برای آرتروز زانو و دست محسوب می‌شود و طبق بررسی‌های به عمل آمده کاهش وزنی معادل ۵ کیلوگرم احتمال پیدایش آرتروز زانو را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد؛ البته درمان آرتروز درصورت عدم‌بازگشت وزن دائمی خواهد بود و در غیراین صورت هربار که وزن فرد دوباره اضافه شود، درد مفاصل نیز بازخواهد گشت.
او درباره بیماری‌های متابولیکی که چاقی می‌تواند در پی داشته باشد گفت: علاوه براینکه چاقی مخل زیبایی است، زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های متابولیکی ازجمله دیابت نوع دوم است؛ به‌ویژه اگر انباشتگی چاقی در ناحیه شکم قرار گرفته باشد و قطر شکم، اگر در زنان بیش از 80سانتی‌متر و در مردان بالای 94سانتی‌مترباشد هم می‌تواند زمینه‌ساز دیابت نوع 2 باشد و هم به سندرومی متابولیک مبتلا می‌شوند. در این حالت گیرنده‌های انسولین حساسیت خود را نسبت به ورود مواد قندی از دست می‌دهند و پانکراس بیشتر تحت فشار قرار داده می‌شود تا انسولین تولید کند و افزایش حجم این ماده در خون تأثیر بسیار مخربی بر رگ‌های خون‌رسان، ارگان‌های حساس، کبد، چشم و پوست می‌گذارد. علاوه براین فشار وزن زیاد فرد روی مفاصل، سبب سایش آنها می‌شود.
دکتر مظهری درباره راه علاج زانو‌درد نیز گفت: رژیم غذایی مناسب به همراه فعالیت‌های‌ورزشی بهترین راه برای درمان چاقی و برطرف شدن درد زانو و بیماری آرتروز است؛ غیر از این نمی‌توان چاقی را با داروهای لاغری درمان کرد چرا که داروهای لاغری برای قلب مضرند. اگر فردی دچار دیابت شد راه علاجی نمی‌توان برای وی متصور شد مگر اینکه مدام پرهیز کند و تحت نظر پزشک باشد. چاقی عارضه‌ای است که باید از ابتلا به آن پیشگیری کرد. درصورتی که فرد دچار چاقی نوع یک یا 2 و یا 3 بشود خیلی مشکل می‌توان اقداماتی جهت بازگرداندن فرد به وزن عادی انجام داد. در نتیجه فرد هم دچار دیابت شده است و هم مفاصل و زانوهای وی در طول روز درد می‌کند. اما توجه به زندگی سالم و فعالیت ورزشی می‌تواند در پیشگیری از بروز درد مفاصل و آرتروز و بیماری دیابت نوع 2 که خطرناک‌ترین نوع بیماری قند است، مؤثر باشد. البته افرادی که درصدد انجام ورزش برای کاهش وزن و رفع درد مفاصل هستند باید با مراجعه پزشک متخصص از برنامه ورزشی و تغذیه‌ای که پزشک با توجه به وضعیت جسمانی هر فرد ارائه می‌کند پیروی کنند.
درد مفاصل و آرتروز
آرتروز شایع‌ترین بیماری مفصلی در انسان است. در کشورهای توسعه‌یافته، التهاب مفصل زانو علت ناتوانی طولانی‌مدت در سالمندان به شمار می‌رود. سن قوی‌ترین عامل خطر‌زا جهت ایجاد بیماری است. در یک تحقیق به عمل آمده تنها 2درصد زنان زیر ۴۵ سال دچار آرتروز بودند ولی میزان شیوع در زنان بالای ۴۵ تا ۶۴ سال، 30درصد و بالای ۶۵ سال، 68درصد بوده است. ضربه‌های شدید و استفاده مکرر از مفاصل نیز از عوامل خطرزای مهمی برای آرتروز محسوب می‌شود. الگوهای درگیری مفاصل تحت‌تأثیر اضافه‌بار تحمیل شده بر مفاصل در اثر چاقی، مشاغل یا انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده است. برای مثال آرتروز آرنج و مفصل کف‌دستی - انگشتان درشت پرتاب کننده‌های توپ‌های کوچک، شایع است، درحالی‌که در افراد عادی، آرتروز هیچ‌یک از مفاصل فوق شایع نیست. فعالیت‌های شغلی ازجمله مشاغلی نظیر کارگری که در آن افراد به‌طور کامل با دست‌هایشان فعالیت می‌کنند، احتمال ابتلای کارگران نخ‌ریسی، کشتی‌سازی و کارگران معادن زغال سنگ به‌دلیل فعالیت‌های دستی سنگین بسیار است. بیشتر محققان بر این باورند که نخستین تغییرات بیماری از غضروف شروع می‌شود.
غضروف مفصل 2 عملکرد اساسی در مفصل دارد: اول آنکه سطحی فراهم می‌آورد که به‌طور چشمگیری صاف بوده، فشارهای وارده را تحمل می‌کند و بدین نحو با حرکت مفصل استخوان‌ها به راحتی روی یکدیگر می‌لغزند و در اثر نرم‌کنندگی مایع داخل مفصل ضریب اصطکاک ناشی ازغضروف بر غضروف دیگر، ۱۵ بار کمتر از لغزش 2قطعه یخ روی یکدیگر است. دومین عملکرد غضروف مفصلی آن است که از تمرکز فشارها و در نتیجه خرد شدن استخوان حین تحمل فشار جلوگیری می‌کند. هر گاه ساختار بیولوژیک غضروف مفصلی و استخوان غیرطبیعی شود یا اینکه فشار بیش از حد بر مفصل مانند فشار ناشی از اضافه وزن وارد شود، آرتروز پدید می‌آید. درد مفصلی در آرتروز عمقی است و با حرکت مفصل تشدید و با استراحت تسکین می‌یابد. درصورتی که بیماری پیشرفته باشد، درد دائمی بوده و گاهی خواب فرد را مختل می‌کند. خشکی مفصل پس از برخاستن از بستر یا پس از مدتی فعالیت، به‌عنوان مثال رانندگی، ممکن است بارز باشد اما معمولاً کمتر از ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. علائم دیگر مانند تب، بی‌حالی، کاهش وزن و غیره به همراه این بیماری وجود ندارد. ممکن است پزشک در معاینه، متوجه تورم استخوان یا بافت نرم اطراف مفصل و تغییر شکل مفصل شود. با توجه به علائم، پزشک درخواست عکس رادیولوژی و آزمایش می‌کند و بیماری را تشخیص می‌دهد. هدف از درمان آرتروز، کاهش درد، حفظ تحرک و به حداقل رساندن ناتوانی مفصل است.
