امروزه شبکه‌های اجتماعی به عنوان نسل جدید ارتباطات مجازی، در چرخه ارتباطات انسانی چنان تغییراتی به وجود آورده است که به واسطه آنها انسان‌ها علاوه بر تجربه زندگی در عرصه حقیقی و عینی، در حال تجربه و شکل دهی به زندگی مجازی خود هستند.
این شبکه‌ها در عرصه‌های مختلف زندگی کنونی نقش دارند و مرز و خط کشی رسانه‌های سنتی و بیشتر یک طرفه را از بین برده اند و در بطن زندگی انسان ها نفوذ کرده اند. مردم با استفاده از این شبکه ها به سرعت به اخبار و اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنند و در فضای مجازی با یکدیگر وارد تعامل می‌شوند.
شبکه‌های اجتماعی این امکان را ایجاد می کنند که گروه ها به سرعت شکل بگیرند و با هم ارتباط موثری برقرار کنند. این شبکه ها در تحولات سیاسی و فرهنگی هم نقش آفرینی کرده اند و به تعبیر برخی به تریبون های آگاهی بخش تبدیل شده اند.
طی سال های اخیر شبکه های اجتماعی در کشورهای عربی رشد قابل توجهی داشته است. مشهورترین و تاثیرگذارترین شبکه هایی که توسط مردم در این کشورها استفاده می‌شود، ˈفیس بوکˈ، ˈتوییترˈ و ˈیوتیوبˈ است که در بیشتر موارد به صورت آزادانه و بدون فیلتر در دسترس مردم قرار دارد.
استقبال جهان عرب از شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی در کشورهای عربی با استقبال طیف های مختلف و گسترده ای از مردم روبرو شده است. هر روز بر تعداد کاربران این شبکه ها افزوده می‌شود و استفاده از آنها توسط شهروندان در جهان عرب شکل جدیدی به روابط انسانی در این کشورها داده و زمینه تبادل اخبار و افکار و اندیشه ها را فراهم کرده است.
روزنامه اردنی ˈالغدˈ در یکی از شماره‌های مرداد ماه امسال خود نوشت: تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان عرب نسبت به سال گذشته 35 درصد افزایش داشته است.
این روزنامه با بیان اینکه طی سه سال گذشته استفاده از شبکه‌های اجتماعی در منطقه خاورمیانه، رشد بی سابقه ای داشته، نوشت: از میان شبکه های اجتماعی، فیس بوک مورد اقبال بیشتری در جهان عرب قرار گرفته است.
به نوشته وبسایت ˈگزارش شبکه‌های اجتماعی عربˈ (Arab Social Media Report)، کاربران فیس بوک در جهان عرب به 54 میلیون نفر تا پایان ماه نوامبر 2013 خواهد رسید. این در حالی است که در نوامبر سال 2012، کاربران عرب این شبکه 45 میلیون نفر بودند.
بر اساس این گزارش، تعداد کاربران عرب توییتر هم در پایان ماه مارس سال 2013 به سه میلیون و 800 هزار نفر رسید که در این میان عربستان سعودی بیشترین کاربر توییتر را در میان کشورهای عربی دارد.
بر اساس برخی گزارش‌ها، به طور منظم هر فرد در منطقه خاورمیانه با 38 نفر در ارتباط است.
شبکه خبری ˈراصدˈ عربستان در مطلبی که 22 مهر ماه امسال منتشر کرد، نوشت: کمیته حمایت از روزنامه نگاران ایالات متحده آمریکا در گزارش سالانه خود در سال 2013 گفت که در میان کشورهای خاورمیانه، مصری ها با بیش از پنج میلیون و یازده هزار کاربر، بیشتر از شهروندان دیگر کشورها از شبکه اجتماعی فیس بوک استفاده می کنند.
بر اساس این گزارش تعداد کاربران عربستانی حدود پنج میلیون و دو هزار نفر، تعداد کاربران مغربی چهار میلیون و هفت هزار نفر، تعداد کاربران الجزایری سه میلیون و هشت هزار نفر و تعداد کابران تونسی سه میلیون و دو هزار نفر است.
نشریه ˈالجریدهˈ عراق در توصیف فراگیری شبکه های اجتماعی در کشورهای عربی، نوشت: شبکه های ارتباطات اجتماعی در میان جوانان عرب با استقبال گسترده ای روبرو شد. جوانان با استفاده از این شبکه ها برای تبادل اندیشه ها تلاش می کنند. این شبکه ها توانسته اند روابط گرمی را بین جوانان کشورهای عربی و جوانان عرب مقیم در کشورهای غربی ایجاد کنند و باعث تبادل افکار و اندیشه میان آنها شوند.
وبسایت ˈمیدل ایست آنلاینˈ در گزارشی که اسفند ماه سال گذشته منتشر کرد، از قولˈسلطان علی لوتاهˈ مدیر اجرایی موسسه ˈمحمد بن راشد آل مکتومˈ، نوشت: پیش بینی می‌شود با آغاز سال 2015 میلادی حدود 60 درصد ساکنان جهان عرب از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند.
وی گفت: شبکه‌های ارتباطات اجتماعی نقش بزرگی در آگاهی بخشی در جوامع عربی دارند و از نظر جوانان این شبکه‌ها وسیله ای برای تغییر به شمار می روند.
مدیر اجرایی این موسسه افزود: فضای مجازی دیگر فضای مجازی نیست، بلکه به یک فضای واقعی تبدیل شده است که روزانه در اندیشه ما تاثیر می گذارند و در زمینه آگاهی بخشی شریک راهبردی ما به شمار می‌روند.
بنا بر این گزارش ˈضرار بالهول الفلاسیˈ مدیر کل ˈبرنامه ملی اماراتˈ هم گفت: شبکه‌های ارتباطات اجتماعی عبارتند از ابزارهایی که ما می توانیم از طریق آنها پیام‌هایی را به نسل جوان عربی ارسال کنیم.
وی گفت: از این شبکه ها در جذب قشرهای مختلف جامعه استفاده می‌کنیم تا با انتقال ارزش‌ها و افکار و تقویت آن در بین افراد جامعه زمینه پیشرفت واقعی را فراهم کنیم. باید آگاه باشیم که افکار منفی در این شبکه‌ها انتشار پیدا نکند تا طرح های ویران گر را در بین مردم ترویج دهند و مردم را از اهداف اصلی دور سازند.
شبکه‌های اجتماعی؛ تریبون‌های آگاهی بخش
به طور کلی شبکه های اجتماعی به دلیل ماهیت تعاملی آن و امکان ارتباط سریع و آسان و شبکه ای میان کاربران، نقش مهمی در آگاهی بخشی در جوامع داشته است.
به گفته بسیاری از کارشناسان، با توجه به رشد کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان عرب می توان به نقش بزرگ این شبکه ها در آگاهی بخشی افراد جامعه برای تغییر در زندگی سیاسی و اقتصادی پی برد.
مجلهˈالتقنیه الیومˈ عربستان نوشت: شبکه های ارتباطات اجتماعی بزرگترین و پرسرعت‌ترین شبکه‌ها برای دسترسی به اطلاعات در جهان هستند. این شبکه ها در زندگی بسیاری از افراد از اهمیت بالایی برخوردارند. با توجه به این که فرهنگ ارتباطات اجتماعی یکی از جلوه های جهانی شدن است امروزه از این شبکه ها به عنوان تریبون هایی برای آگاهی بخشی استفاده می شود و طرح های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی از طریق آن طرح می شود.
این مجله افزود: واقعیت این است که به کارگیری این شبکه ها در اخلاق، فرهنگ و هویت ملی مردم تاثیر داشته است. با توجه به این که گسترش شبکه های اجتماعی باعث افزایش سطح آگاهی مردم می شود برخی ناظران معتقدند که گسترش این شبکه ها از قدرت مانور رسانه ای کشورهای متجاوز می کاهد و با وجود استفاده از این شبکه ها دیگر رسانه های وابسته به استکبار نمی تواند محور مورد نظر قدرت های تجاوز گر را در رسانه های خود پوشش دهند. استفاده از شبکه های اجتماعی باعث می شود تا مردم از رمز و راز برنامه های توطئه گرانه امپریالیسم جهانی آگاه شوند.
روزنامه عربستانی ˈجهنیه الاخباریهˈ در بیست و سوم مرداد ماه در مقاله ای به قلم ˈکامل احمد الشماسیˈ حقوقدان سعودی نوشت: شبکه‌های ارتباطات اجتماعی علاوه بر این که باعث سرعت در انتقال اخبار شده‌اند از شدت مانور و توطئه قدرت های تجاوزگر بر ملت ها هم کاسته اند.
این روزنامه افزود: دیگر قدرت‌های استکباری قادر نیستند در اتاق های تاریک طرح توطئه افکنانه خود علیه ملت ها مطرح کنند.
این تحلیلگر عربستانی نوشت: شبکه‌های ارتباطات اجتماعی باعث شدند تا مردم به زوایای پنهان طرح هایی که توسط استعمارگران علیه دولت ها و یا گروه سیاسی خاصی اعمال می شوند، پی ببرند. این شبکه‌ها باعث شده‌اند تا سیطره امپریالیسم جهانی و صهیونیست‌ها بر روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی بزرگ پایان یابد.
همچنین روزنامه ˈالاتحادˈ امارات در مقاله‌ای به قلم محمد ˈولی المنیˈ، نوشت: شبکه‌های اجتماعی در مسایل اقتصادی و در رفتار و تصمیم‌های فعالان اقتصادی تاثیر می‌گذارد. بیشتر شرکت‌ها برای تبلیغ و بازاریابی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.
نقش شبکه‌های ارتباطات اجتماعی در سقوط دیکتاتورهای جهان عرب
تحلیلگران به نقش شبکه های اجتماعی در سقوط دیکتاتورهای خودکامه جهان عرب اذعان کرده اند و این شبکه ها را وسیله ای برای رسوایی رفتارهای دیکتاتورها و اقدام علیه آنها می‌دانند.
مجله ˈالبیانˈ عربستان در یکی از شماره های خود نوشت: جوانان اینترنت و فیس بوک به طور شگفت انگیزی نظام‌های حکومتی را غافلگیر کردند. این جوانان مطرح شدن شایعاتی مبنی بر اینکه آنها نسلی بیهوده هستند که به امور کوچک می‌پردازند، از بین بردند.
به نوشته این مجله تعدادی از فرهیختگان و محققان در سمیناری که بعد از سقوط ˈبن علیˈ دیکتاتور تونس در مرکز مطالعات علوم سیاسی هتل ˈشرایتونˈ دوحه برگزار شد، به نقش شبکه های ارتباطات اجتماعی در انقلاب مردم تونس اشاره کردند.
مجله البیان افزود: پژوهشگران گفته اند افزایش تعداد کاربران فیس بوک به ویژه در میان قشر جوان باعث شد تا نقش و تاثیرگذاری آن افزایش یابد. در تونس بیش از دو میلیون نفر از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کردند که سن بیشتر آنها بین 18 تا 34 سال بود.
به نوشته مجله البیان در مصر نیز جوانان بسیاری از فیس بوک استفاده کردند. این جوانان با استفاده از فیس بوک توانستند حضور خود را در صحنه اعلام کنند.
این مجله در ادامه به نقل از ˈمروان عبدالعزیزˈ فعال مصری در فیس بوک، نوشت: حوادث تونس به طور آشکار بر شهروندان مصر تاثیر گذاشت و انقلاب مردم این کشور از فیس بوک شروع شد. مقام های مصر به تاثیر بسیار بالای شبکه های اجتماعی پی بردند. آنها از ابتدا شهروندان مصری را از فیس بوک و توییتر منع کردند. بعد از این مرحله مقام‌های مصر شبکه‌های موبایل را تعطیل و خدمات اینترنتی را از کشور قطع کردند. این اقدام باعث شد تا دامنه اعتراضات مردمی گسترش یابد و فعالیت مصری‌ها از فضای مجازی به میدان التحریر قاهره منتقل شود.
مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی در نگاه کارشناسان عرب
همزمان با گسترش و فراگیری شبکه‌های اجتماعی در کشورهای عربی، کارشناسان و صاحبنظران مسایل اجتماعی و ارتباطی نیز به طرح دیدگاه خود پیرامون مزایا و معایب این شبکه‌ها پرداخته‌اند.
به طور کلی بیشتر صاحبنظران بر این باورند که در کنار مزایای زیادی که شبکه های اجتماعی دارند، این شبکه‌ها خالی از عیب و چالش هم نیستند.
مجله ˈالتقنیه الیومˈ عربستان نوشت: شبکه‌های اجتماعی دارای مزایای زیادی هستند. از مزایای این شبکه‌ها این است که زمینه آزادی بیان در سطح وسیع را فراهم می‌کند همان گونه که در انقلاب‌های جهان عرب این مساله اتفاق افتاد.
پایگاه اینترنتیˈسنا للطب الاصیلˈ مصر نیز نوشت: نمی توان زیان های شبکه های اجتماعی که همه جهان را فراگرفته اند، انکار کرد. یکی از خطرهای شبکه های اجتماعی این است که هر شخصی امکان دارد به آنچه در این شبکه‌ها گفته و یا نوشته می‌شود، دسترسی داشته باشد.
روزنامه ˈعمانˈ چندی پیش در مقاله‌ای به قلم ˈحسین بن علی بن سعید الغافریˈ به مزایا و زیان های شبکه های اجتماعی پرداخت.
از نظر نویسنده این روزنامه از طریق شبکه های اجتماعی می‌توان با دیگران رابطه برقرار کرد و به تبادل اطلاعات علمی، تجربه ها و طرح مواضع اجتماعی پرداخت.
نویسنده این روزنامه ارتباط شهروندان را در شبکه های اجتماعی یک امر مثبت می داند و می گوید با استفاده از شبکه های اجتماعی می توان به سرعت به اطلاعات و اخبار زیادی دست یافت.
اما این نویسنده بعد از بیان فواید استفاده از شبکه های اجتماعی از زیان های احتمالی این شبکه ها هم غافل نشد و در بخشی از مقاله خود به این مسایل هم پرداخت و نوشت: از معایب شبکه های ارتباطات اجتماعی این است که احتمال دارد بسیاری از افراد بی منطق به ویژه در میان قشر جوان برای نشر اندیشه های ویرانگر از این شبکه‌ها استفاده نامناسب کنند.
وبسایت اینترنتی ˈعایشه الحکمیˈ نویسنده سعودی درباره مزایا و زیان های پایگاه‌های ارتباطات اجتماعی نوشت: هرچیزی در زندگی دارای فواید و زیان هایی است و برای که بتوانیم از هرچیزی استفاده کنیم ناگزیریم برخی از مزایا را از دست بدهیم.
این سایت افزود: شبکه های ارتباطات اجتماعی به طور گسترده در جهان گسترش پیدا کرده اند به گونه ای که این شبکه‌ها هم اکنون مرزهای جغرافیایی را در نوردیده‌اند.
این پایگاه در ادامه به نکات مثبت شبکه‌های اجتماعی پرداخت و مهمترین آنها را بدین ترتیب بر شمرد: ارتباط با جهان خارج، تبادل افکار و اندیشه، شناخت فرهنگ دیگر مردمان و نزدیک شدن فاصله ها، دست زدن به بسیاری از فعالیت‌هایی که به نزدیکی و تعامل با دیگران کمک می‌کند.
جمع بندی
صاحب نظران بر این باورند شبکه‌های اجتماعی بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد تاثیرگذارند و در حال گسترش هستند و در آینده نقش به مراتب بیشتر و مهم تری را در زندگی ایفا خواهند کرد.
شبکه‌های اجتماعی، امکان بیان ایده‌ها و نظرها به صورت آزادانه و همزمان با تعامل با افکار، سلیقه‌ها و نظرهای دیگران را فراهم آورده و مرز و خط کشی بین مخاطب و رسانه را از بین برده است.
از این رو استفاده از شبکه های اجتماعی روز به روز در حال گسترش است و شهروندان به ویژه قشر جوان آن را حق طبیعی خود می دانند. به نظر می رسد استفاده صحیح از این شبکه ها و اعتماد سازی در زمینه استفاده صحیح از این شبکه‌ها بهترین روش برای در امان بودن از خطرات این شبکه‌ها است.
نقش این شبکه دیگر محدود به عرصه سیاست و انقلاب نیست، بلکه همه عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی را فراگرفته‌اند.
