هامون که روزگاری ایستگاه زمستان‌گذرانی 186گونه پرنده مهاجر بود امروز به بیابانی به وسعت 570هزار هکتار تبدیل شده است؛ بیابانی که به گفته مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان منشا ریزگرد و سایر آلودگی‌های زیست‌محیطی استان است.
تالاب هامون 15سال است که فراموش شده است. هامون برخلاف دریاچه ارومیه که همواره یکی از مباحث مطرح رسانه‌ای است و مسئولان گاه و بیگاه به هر بهانه‌ای به آن می‌پردازند همچنان در غبار فراموشی به‌سر می‌برد. این درحالی است که دریاچه ارومیه 550هزار هکتار وسعت دارد و براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست 85درصد آن به نمکزار تبدیل شده است. هامون اما کل مساحتش تبدیل به بیابان شده است ؛ تالابی که عنوان بین‌المللی را یدک می‌کشد و 400هزار هکتار از اراضی آن در خاک ایران و 170هزار هکتار آن در قلمرو افغان‌ها واقع شده است. در روزگار پرآبی، هامون‌های 3گانه (صابری، هیرمند و پوزک) که به هامون شهرت دارند بالغ بر 10میلیارد مترمکعب آب را در خود جای می‌دادند اما اکنون از آن دریای پهناور نم آبی هم برجای نمانده است. خسرو افسری، مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان وبلوچستان می‌گوید حتی یک قطره آب برای سیراب شدن یک گنجشک هم وجود ندارد.
چهارم دی ماه جاری ابتکار به همراه وزیر نیرو برای رسیدگی به وضعیت هامون وارد سیستان و بلوچستان شد. او پس از بازدید از وضعیت هیرمند و تالاب هامون گفت: «زندگی به هامون برخواهد گشت و دوباره شاهد حضور مردم برای امرارمعاش در این منطقه خواهیم بود.» حمید چیت چیان، وزیر نیرو هم که با ابتکار از هامون بازدید کرده بود همانجا از تشکیل کارگروه نجات دریاچه هیرمند خبرداد و گفت: «وزارت نیرو برای نجات هامون از نظرات نخبگان استفاده می‌کند»؛ حرف‌های امیدبخشی که تنها عمل به آنها می‌تواند زندگی و نشاط را به هامون و هامون‌نشینان بازگرداند.
هامون یعنی معیشت
سیستانی‌ها نسل اندر نسل معیشتشان با هامون گره خورده است از همین رو، هامون که می‌میرد زندگی هم در سیستان رنگ می‌بازد. آب که نباشد نیزار نیست؛ صید نیست؛ دام‌ها بی‌آب وعلوفه می‌مانند؛ صنایع‌دستی هم که از پیشینیان برجای مانده از رونق باز می‌ایستد و در نتیجه حاشیه‌نشینان هامون ناگزیر درپی امرار معاش تن به مهاجرت می‌دهند. 5 هزار سیستانی تاکنون هامون را در جست و جوی معاش ترک کرده‌اند. آنها که پای رفتن داشته‌اند به شهرهای دورتر و بقیه رهسپار مناطق همجوار شده‌اند با این حال مهاجران می‌گویند «از هامون دور مانده‌ایم اما دلمان با هامون است». هامون‌نشینان رفته‌اند و آنها که مانده‌اند چشم به راه آب‌اند اما نه از باران خبری است نه از حقابه. ازیک سو، افغان‌ها راه را بر حقابه هامون سد کرده‌اند از سوی دیگر، آسمان سال‌هاست نمی‌بارد و هامون روزبه‌روز تفتیده‌تر می‌شود. بنا بر اعلام هواشناسی سال91 تنها 30میلی‌متر باران در سیستان وبلوچستان باریده، اسفبارتر آنکه این میزان در سال92 به نصف کاهش یافته است. باوجود این، هامون‌نشینان از رحمت الهی نومید نیستند آنها می‌گویند «دست از طلب نداریم تا کاممان برآید» از هامون‌نشینان جز دعا کاری برنمی‌آید اما مسئولان به‌ویژه مسئولان وزارت خارجه و وزارت نیرو کوتاهی کرده‌اند و هنوز هم کوتاهی می‌کنند. این در حالی است که بنا به اعلام منابع خبری، یکی از مباحث مطرح شده در دیدار اخیر رئیس‌جمهور افغانستان با رئیس‌جمهورکشورمان، تأمین حقابه هامون از سوی افغانستان بوده است؛ خبری که انتظار از مسئولان وزارت امورخارجه و نیرو را برای گره‌گشایی از معضل حقابه هامون دوچندان می‌کند.
مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان درباره تأمین حقابه هامون می‌گوید: براساس قرارداد فی‌مابین ایران و افغانستان، کشور همسایه متعهد شده بود ثانیه‌ای 26مترمکعب آب به سمت تالاب هامون هدایت کند، اما تاکنون از رهاسازی این میزان حقابه‌خودداری کرده؛ ضمن اینکه با ایجاد سدها و انسداد بندهای خاکی روی رودخانه هیرمند مانع از رسیدن آب به تالاب هامون شده است.
در عین حال، خسرو افسری به اقدامات دیگری اشاره می‌کند که برای احیای هامون با همکاری سایر دستگاه‌ها در دستور کار قرارگرفته است. درختکاری در اراضی منتهی به تالاب، لایروبی مبادی ورودی آب رودخانه به تالاب، اختصاص 60میلیون مترمکعب آب از محل ذخیره آبی چاه نیمه‌ها برای تأمین حقابه تالاب و اختصاص یک میلیارد و 600میلیون تومان اعتبار برای لایروبی و کانال‌کشی به طول 6کیلومتر و عرض 40متر برای هدایت حقابه به سمت تالاب خشک شده هامون ازجمله این اقدامات محسوب می‌شود.
مجلس پیگیر هامون است
مهندس عباس رجایی رئیس کمیسیون کشاورزی، آب ومنابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «معضل هامون معضلی بین دولت ایران و افغانستان است که باید مسئولان با راهکارهای مناسب از این معضل گره‌گشایی کنند. باید با افغانستان به این تفاهم برسیم که تمام پیمان‌های منطقه‌ای مبنی بر تأمین حقابه هامون که پیش از این بین ایران و افغانستان منعقد شده لازم‌الاجرا باشد. وزارت امور خارجه و نیرو باید تمام هم و غم خودشان را برای دستیابی به این تفاهم به‌کار بندند.» رجایی فراتر از این تصریح می‌کند: «حتی اگر لازم باشد برای احقاق حقمان باید به مراجع بین‌المللی مراجعه کنیم؛ آب چیزی نیست که نسبت به آن بی‌تفاوت باشیم وحق مردم را نادیده بگیریم.» این نماینده مجلس صحبت‌هایش را با این نکته درخور تامل به پایان می‌برد: «به‌نظرمی رسد وزارت نیرو و امورخارجه موضوع هامون را با جدیت دنبال نکرده‌اند در نتیجه حق و حقوق مردم ما استیفا نشده است. این دو وزارتخانه باید تلاش کنند، مجلس شورای اسلامی هم این مسئله را پیگیری می‌کند.»
