دست جدید در آستین قدیمی

شاید هنوز خیلی از خیال‌پردازی‌هایی که در قسمت اول جنگ ستارگان (1973) دیده‌ایم، محقق نشده باشند اما یک قلم دیگر از آنها هفته پیش واقعیت پیدا کرده است. در اواخر فیلم، لوک اسکای واکر در مبارزه با دارت ویدر یک دستش را از دست می‌دهد.

اما بعد از اینکه توسط دوستانش نجات پیدا می‌کند، خیلی سریع یک دست مصنوعی به او پیوند می‌زنند که تمام قـابلــیت‌هــای دست طبیـعی را دارد. همـه قهرمان‌بازی‌های او  در 2 قسمت بعدی هم با همین دست است.

داشتن این دست مصنوعی که دیدنش حسرت را در دل معلولان زیادی بیدار می‌کرد، این روزها دیگر فقط یک آرزو نیست. اولین دست مصنوعی کامل که افراد معلول با استفاده از آن بسیاری از کارهای روزمره‌شان را به راحتی انجام بدهند، پس از آزمایش‌های طولانی و موفقیت‌آمیز به بازار آمده است.

5 انگشت سرخود
 i-limb  مثل ipod وiphone  یکی از محصولات شرکت اپل نیست؛ این اسم را یک شرکت اسکاتلندی تـولـیدکـنـنـده اعــضای مــصنــوعـی به اسـم Touch Bionics  برای محصول جدیدش انتخاب کرده. این دست مصنوعی، برای معلولانی که دست آنها از بالای ساعد قطع شده، ساخته شده است.

i-limb به عنوان یک دست مصنوعی پیشرفته 2خاصیت مهم دارد؛ اول اینکه توسط سیستم عصبی صاحبش کنترل می‌شود و فرمان‌های صادر شده از مغز او را اجرا می‌کند؛ البته این خاصیت را تا حدودی بعضی از دست‌های مصنوعی قدیمی‌تر هم داشتند. اما برتری اصلی
i-limb در نکته دوم است؛ هر کدام از 5 انگشت این دست مصنوعی را می‌شود جداگانه کنترل کرد و تکان داد.

این خاصیت، قدرت مانور و عملیات i-limb را به شدت افزایش داده است. در دست‌های قدیمی‌تر، شست و حداکثر دو تا از انگشت‌ها متحرک بودند که باعث می‌شد این دست‌ها  بیشتر شبیه پنجه باشند تا دست. اما هر کدام از انگشت‌های i-limb بندهایی جداگانه مشابه دست طبیعی دارند که با استفاده از آنها می‌شود اشیای مختلف را گرفت و حتی فشار داد.  با i-limb  می‌شود تایپ کرد، پوست موز را کند، کلید را در قفل پیچاند و یک لیوان را بدون اینکه خرد شود، در دست گرفت؛ یعنی مجموعه‌ای از حرکات که به دقت و ظرافت احتیاج دارند.

دوباره بعد از سال‌ها
دانـلـدمک کیـلاپ – 61 سالـه – یک جـوشکــار بازنشسته بریتانیایی است که حدودا 30 سال پیش دست راست او حین کار قطع شد. او اولین کسی بود که پارسال i-limb برایش نصب شد. در طول سال‌ها، پیرمرد دست‌های مصنوعی مختلفی را امتحان کرده اما می‌گوید i-limb چیز دیگری است: «همان شب اول که با دست جدید به خانه آمدم، توانستم شامم را با کارد و چنگال بخورم؛ کاری که 30 سال بود نمی‌توانستم انجام دهم». مک‌کیلاپ می‌گوید استفاده از دست جدید روز‌به‌روز برایش آسان‌تر می‌شود؛ اگر چه در همان چند ساعت اول هم توانسته بود با آن کنار بیاید.

پز عالی
بعضی مشتری‌های بالقوه i-limb مثل سربازانی که دستشان را در عملیات نظامی از دست داده‌اند، شاید با ظاهر روباتیک و ترمیناتوری این دست مصنوعی حال کنند اما حداقل برای سهولت در گرفتن و نگاه داشتن سطوح مختلف، شرکت سازنده i-limb روکش‌های مختلفی را برای آن تهیه کرده است. یکی از روکش‌ها، نسبتا شفاف است اما نوع دیگری هم وجود دارد که همرنگ و شبیه پوست انسان است تا – به‌خصوص در خانم‌ها – ظاهر طبیعی‌تری به این عضو بدهد.

خرما برنخیل
آخرین فناوری‌های پیشرفته معمولا در ابتدای معرفی، قیمت بالایی دارند. i-limb هم از این قاعده مستثنا نیست. شرکت Touch Bionics فعلا قیمت اولیه این دست مصنوعی را 8500پوند (معادل حدودا 17500 دلار یا همان 16میلیون تومان خودمان) اعلام کرده است. در نگاه اول، قیمت بسیار بالایی دارد اما بسیاری از معلولان حاضرند تمام سرمایه خود را بدهند تا بتوانند دوباره با دست خودشان، کارهایشان را انجام بدهند.

می‌شود امیدوار بود با پیشرفت فناوری و تولید انبوه‌تر i-limb، قیمت آن تا چند سال آینده افت محسوسی پیدا کند. البته بدیهی است که نسخه فعلی i-limb آخر ماجرا نیست و هنوز جای کار زیادی برای مخترعان و دانشمندان در عرصه ساخت اعضای مصنوعی هر چه طبیعی‌تر وجود دارد.

کاپیتان هوک، استدلالیون و کیفیت زندگی

وقتی بچه‌ بودم، دکترها تشخیص دادند کف پاهایم صاف است و برای همین باید کفش‌های مخصوص طبی می‌پوشیدم. برای گرفتن این کفش‌های سنگین با مادرم به یکی از مراکز هلال‌احمر (شیر و خورشید سرخ آن زمان) می‌رفتیم که سالن انتظارش همیشه پر بود از زنان و مردان معلولی که برای سفارش یا گرفتن دست و پای مصنوعی مراجعه کرده‌بودند.

برای همین ، تصویرهایی از رنج‌های معلولان قطع عضو در ته ذهنم مانده‌است. ضمنا من و همسالانم، جوان‌ترین نسلی بودیم که جنگ تحمیلی و آسیب‌های آن را به چشم خودمان دیدیم. یکی از بزرگ‌ترین مصائب جنگ، صدها هزار جانبازی بودند که در عرض 8 سال به جامعه وارد شدند. به‌همین دلیل‌ها  می‌توانم ادعا کنم که معنی از دست رفتن «کیفیت زندگی» در معلولان قطع عضو را می‌فهمم.

 مرز بین مرگ و زندگی چندان غیرشفاف نیست. شاخص‌های زیست‌شناختی مشخصی وجود دارد که بر مبنای آنها می‌شود گفت یک جاندار زنده است یا نه. اما آیا فقط زنده‌بودن برای یک انسان کافی است؟ نمی‌خواهم بحث را فلسفی کنم.

وقتی از کیفیت زندگی صحبت می‌‌کنیم، همه ما به‌صورت حسی می‌فهمیم درباره چه صحبت می‌‌کنیم: شادی‌ها، غم‌ها، موفقیت‌ها، محرومیت‌ها و... . در مباحث کلان  کیفیت زندگی، یک کمیت قابل اندازه‌گیری است که آن را بر مبنای عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محاسبه می‌کنند.

معلولان از  اصلی‌ترین گروه‌‌هایی هستند که کیفیت زندگی در آنها به نحو بارزی کاهش پیدا کرده‌است. پیوند اعضا می‌تواند تا حد‌ قابل‌توجهی کیفیت زندگی را در این بیماران بهتر کند؛ اما در موارد زیادی که امکان پیوند عضو طبیعی وجود ندارد، اعضای مصنوعی اهمیت زیادی پیدا می‌کنند.

بشر از زمان‌های قدیم به فکر ساخت اعضای مصنوعی بوده، چه با هدف به دست آوردن دوباره زیبایی از دست رفته و چه با هدف باز‌سازی قابلیت‌های از دست رفته. شاید بشود دست‌های چنگکی دزدهای دریایی (مانند کاپیتان هوک در داستان پیترپن) را جزو اولین  اعضای مصنوعی کاربردی حساب کرد؛ در ادبیات فارسی هم که حداقل مولوی به پای چوبین استدلالیون اشاره کرده‌است.

 اگر صحبت‌های معلولان دریافت‌کننده دست مصنوعی جدید موضوع این شماره را بخوانیم، می‌شود سرزندگی و  نشاط دوباره را در بین کلمات‌شان حس کرد؛ درست مشابه حرف‌های معلولان قطع نخاعی که پارسال با استفاده از تزریق سلول‌های بنیادی دوباره داشتند توانایی راه رفتن پیدا می‌کردند. درک این حس می‌تواند برای متخصصان طراحی و ساخت اعضای مصنوعی، انگیزه‌ای بسیار بزرگ باشد، فراتر از اعتبار حرفه‌ای کسب درآمد.

الگوهای گرفتن

5 انگشت مفصل‌دار و به‌خصوص شستی که مانند شست طبیعی انسان، می‌تواند در جهات مختلفی حرکت کند، این امکان را به صاحب i-limb می‌دهد که برای گرفتن اشیا دستش را  به شکل‌های مختلف درآورد:

1 ـ بیماران قطع دست همیشه این احساس را دارند که دستشان سر جای خودش وجود دارد. به همین دلیل سیگنال‌های الکتریکی در باقیمانده کنده دست تولید می‌شوند.

2 ـ الکترودهای کوچک فلزی که روی پوست نصب شده‌اند، می‌توانند سیگنال‌های الکتریکی بسیار کوچک را هم شناسایی کنند.

3 ـ بیماران خیلی زود یاد می‌گیرند چطور با فرمان‌های مغز، دست مصنوعی را کنترل کنند.
دست مصنوعی با استفاده از یک روکش پلاستیکی روی کنده دست نصب می‌شود و نیازی به جراحی نیست.