مرحوم سسیل ادواردز در کتاب ارزشمند «قالی ایران» 8 قالی مهم جهان را با کلی وسواس از بین 200 فرش ارزشمند جهان جدا می‌کند و 4تای آنها را قطعا از کاشان می‌داند و حتی در محل بافته‌شدن 4تای دیگر مردد است و احتمال می‌دهد آنها هم از کاشان باشند.
این کتاب در سال 1945 میلادی نوشته شده است و از وجود 12هزار دارقالی در کاشان خبر می‌دهد. زیاد است نه؟ خب، کمی باورش سخت است . اگر باور نمی‌کنید به صفحه 373 کتاب نگاه کنید. کاشان در مرکز مثلث قالی‌بافی ایران بوده است ؛ 3 رأس این مثلث، مشهد، تبریز و کرمانند. هر چند چینی‌ها بیشتر از ما قدر کاشان را شناخته‌اند و خبر رسید که در چین، کاشان و بازار فرش دیگری ساخته‌اند.
بد نیست بدانید
سال‌هاست که 3 دلیل عمده افت فرش را گره جفتی، رنگ‌های شیمیایی و طرح‌های من درآوردی دانسته‌اند؛ ویروس‌هایی که هنوز فرش را ول نکرده‌اند.
باورتان می‌شود که100سال پیش دولت استفاده از رنگ‌های شیمیایی را ممنوع کرده بود تا کیفیت قالی ایرانی حفظ شود؟
یکی از مشخصات فرش ایرانی داشتن حاشیه است. فرش ایرانی حاشیه دارد و این حواشی پدر قالی را در آورده است.
اجزای شکل‌دهنده فرش، گره، زرع و خانه‌اند که به ترتیب معادل 6/5 سانتی متر، یک متر و 6 سانت و 10ریشه هستند. به هر دفعه که نخ از لای 2تار رد می‌شود، «ریشه» می‌گویند و یک گره هم یک‌شانزدهم زرع است.
گره‌های استفاده شده در فرش 2 نوع‌اند: ترکی و فارسی یا متقارن و غیر‌متقارن. از قزوین به طرف شرق از گره فارسی استفاده می شود و به طرف غرب از گره ترکی .
قالی‌بافی در شهرها یک صنعت زنانه - مردانه است؛ رنگرزی و چله‌کشی کار مردانه است و بافندگی بیشتر کاری زنانه و در انتها بردن به بازار و فروش، مردانه است.
استاد شهاب چله‌دوان می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین معضلات فرش دستباف، نبود بافنده است. دخترانی که روزگاری از خانه بیرون نمی‌آمدند، این روزها از خانه بیرون می‌آیند اما دیگر پای دار قالی نمی‌روند».
تا حالا پرده‌های قهوه‌خانه را دیده‌اید؛ از آنها که نقال پایشان می‌ایستاد و نقالی می‌کرد؟ این هم یک قالی قهوه‌خانه‌ای کاشان در موزه فرش ایران. بافتن قصه‌های حماسی شاهنامه با رنگ‌های ایرانی، کار علی‌لباف است.
روزی روزگاری تیمچه زرکش‌های بازار پر از نقاشان قالی بود، که الان یکی از آنها هم باز نیست. پس مرگ بردستگاه فتوکپی رنگی!
ایشان رفوگرند و در تیمچه «بخشی» کاشان رفوگری می‌کنند. رونق فرش کاشان فقط مربوط به قالی‌بافان نمی‌شد و آنها فقط قسمتی از روزی‌خوران سفره‌فرش بودند. از چوپانان و گله‌داران بگیر تا نخ‌ریسان و رنگرزان و خامه‌فروشان و چله‌دوانان و تجار و دلالان و در آخر رفوگران، همه و همه به فرش مربوطند و 70درصد بازار فرش را تشکیل می‌دهند. تقریبا تمام کاشان از فرش نان می‌خوردند و بیخود نیست که کاشان به روزگار نزاری افتاده.
این آقا استاد عباس رنگرز است و می‌گوید ما را باید در موزه بگذارند. به او می‌گویم این بازارچه، روزی پر از رنگرزی بود، کجا رفتند رنگرزها؟ می‌گوید مسگرها کجا رفتند؟ کفاش‌ها کجا رفتند؟ نقاش‌ها کجا رفتند؟ رنگرزها هم همان‌جا رفتند. در رنگرزی سنتی، گیاهان رناس و نیل و اسپرک نقش‌های اصلی را داشتند. حسن رنگرزی سنتی در ناقص بودن آن است؛ یعنی اینکه رنگ‌ها بعد از مدتی کمرنگ‌تر و شفاف‌تر می‌شوند و این خود یکی از امتیازات قالی ایران است.
پرسان پرسان و با کلی شوق رفتم سراغش تا درباره رنگرزی سنتی بپرسم. تا پایم را داخل کارگاه گذاشتم قاب عکسش را دیدم. شاگردش گفت 3-2 روز دیر آمدی. 3روز پیش فوت کردند. آقای صدوری آخرین استاد رنگرزی سنتی بود که این اواخر برده بودندش دانشگاه برای تدریس.
استادکار و قالی‌باف: استادکار کسی است که مواد اولیه قالی را تهیه کرده و بر کار قالی‌باف نظارت می‌کند و قالی‌باف کسی است که فقط مزد قالی‌بافی را می‌گیرد و کاری به فروش یا خرید خامه و رنگ ندارد.
به طور متوسط 7ماه طول می‌کشد تایک فرش 5/2 در 5/3 بافته شود و حدود 170هزار تومان مواد اولیه می‌خواهد. قیمت فروش این فرش 800 هزار تومان است و مزد بافت آن حدود 600 هزار تومان.
سود حاصل از 6 بار بافندگی مداوم را خودتان حساب کنید و بفهمید چرا قالی به این روز افتاده .
معروف‌ترین نقش‌های کاشان، لچک ترنج، افشان، شکارگاه، محرابی و کف‌ساده‌اند. خانواده‌های صانعی و افسری، از قدیم از خانواده‌های هنرمند و طراح قالی کاشان بودند. میرزا احمد نقاش، استاد نقاشی دیواری و بزرگ طراحان قالی کاشان بود که این هنر را برای پسرش میرزا نصرالله خان نقاش‌زاده به یادگار گذاشت و او هم هنرش را به پدر‌زنش استاد رضاخان صانعی سپرد و او به استاد محمد افسری و او به برادرش استاد نظام افسری - که چند روز پیش مرحوم شد- و او هم به برادرش استاد امیر افسری که سایه‌‌اش برسر دانشجویان رشته فرش مستدام باد.
نفیس‌ترین قالی جهان در موزه وین جلوه‌گری می‌کند. این فرش در سال 1555 میلادی در کاشان بافته شده و تنها فرشی است که تار و پود پرز آن از ابریشم است. این فرش، به فرش شکارگاه موزه وین معروف است. بیشتر فرش‌های ابریشمی قدیمی مال کاشانند چون کاشان مرکز بافت پارچه‌های ابریشمی بوده است و بافتن فرش ابریشمی هم از آنجا شروع شده. به قول شاردن فرانسوی که در زمان صفوی به ایران آمده «در هیچ نقطه از ایران بیش از این شهر، اطلس و مخمل و ابریشم زری و سیمی بافته نمی‌شود».
مشهورترین قالی دنیا قالی شیخ صفی‌اردبیلی است که در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می‌شود. این قالی که در کاشان بافته شده، در مقبره شیخ صفی پهن بوده و چون از معدود قالی‌هایی است که امضا دارد، ارزش‌اش دوچندان است. بالای قالی نوشته:
جز آستان توام در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در، حواله‌گاهی نیست
عمل بنده در گاه، مقصود کاشانی، سنه 946
