این ماجرامنجر به آلودگی 200 نفر از بیماران و همچنین مصرف‌‌کنندگان فرآورده‌های خونی شدکه به‌علت نبود دستگاه ویروس‌زدایی در شرکت پژوهش و پالایش انتقال خون ایران به هپاتیت C مبتلا شدند.
ماجرایی که در آن سازمان انتقال خون و وزارت بهداشت به‌عنوان متهمان اصلی شناخته شدند و شاید همین عامل سبب شد این 2 سازمان ورود بخش خصوصی در فرآیند انتقال خون و تولید فرآورده‌های خونی را جزء سیاست‌های خود قرار دهند، البته به این امید که تراژدى سرنوشت این بیماران با راه‌‌اندازى اولین مرکز جمع‌آورى پلاسما که ایران را در شمار کشورهاى پیشرفته داراى این تکنولوژى قرار داد، دیگر تکرار نشود.
گرفتن پلاسما به روش مستقیم از اهداکنندگان بومی که برای اولین بار در ایران و در سال 85 توسط شرکت بیودارو انجام شد، یک بحث جا افتاده در دنیاست و در بیشتر کشورهای توسعه یافته تولید پلاسما به این روش انجام می‌شود.
بیودارو که با مشارکت شرکت بیوتست آلمان شکل گرفته است، اولین مرکز تولید پلاسمای انسانی به روش مستقیم یا همان روش پلاسما فرزیس به شمار می‌رود. به گفته کارشناسان، علت مشارکت با این شرکت آلمانی این است که پلاسما جهت تامین مشتقاتش به آن شرکت فرستاده شود چون فعلا امکان پالایش پلاسما در داخل کشور وجود ندارد.
در همین راستا اولین محموله پلاسماهای جمع‌آوری شده در این مرکز در تاریخ 20 شهریور1386 به کشور آلمان صادر شد. به گفته کارشناسان این محموله که متشکل از بیش از 4هزار لیتر پلاسماهای اهدایی بوده و قرار است تحت پالایش، فرآوری و تولید داروهای مورد نیاز بیماران خاص قرار بگیرد، منجر به حداقل 400 هزار یورو صرفه جویی ارزی برای کشور خواهد شد.
دکتر زهره عطارچی، مدیرکل سابق انتقال خون استان تهران و کارشناس جذب اهداکنندگان در مرکز جمع‌آوری پلاسما، در توضیح روش پلاسما فرزیس به همشهری می‌گوید: پلاسما فرز یعنی گرفتن خون از اهداکننده، جداسازی پلاسما در همان زمان و برگشت بقیه عناصر خونی به اهدا کننده.
یعنی با ست یک‌بار مصرف خون اهداکننده وارد دستگاه می‌شود و بعد از اینکه پلاسما از آن جدا شد، بقیه عناصرش مثل گلبول‌های قرمز به فرد اهداکننده برگشت داده می‌شود. وی در توضیح تفاوت این روش با نوع اهدا در سازمان انتقال خون ادامه می‌دهد: به همین دلیل است که در این روش ما می‌توانیم بعد از یک هفته و یا حتی 72 ساعت مجددا از اهداکننده پلاسما بگیریم ولی در انتقال خون چون گلبول قرمز هم از خون فرد جدا می‌شود، 8 هفته تا زمان اهدا بعدی باید فاصله وجود داشته باشد.
با این حال به عقیده کارشناسان فرآورده‌های مشتق از پلاسما بسیار حیاتی و گران‌قیمت بوده و در چند کشور محدود در دنیا به مقدار کم تولید میشوند؛ به‌طوری که ما توانایی خرید آنها را نداریم. سازمان بهداشت جهانی هم توصیه کرده که هر کشوری برای بیمارانش از خون و فرآورده‌های خونی همان کشور استفاده کند تا از ورود بیماری‌های غیربومی در آن کشور جلوگیری شود. البته بیماری‌های جدیدتر یا ناشناخته هم ممکن است در خون وجود داشته باشد که با خریداری داروهای مشتق از پلاسما امکان ورود آنها به کشور وجود دارد.
به گفته دکتر عطارچی به همین دلیل نیاز بود که مرکزی تاسیس شود و اهدا‌کنند‌گانی را جذب کند که با اهدا پلاسمای این افراد بتوان مشتقات آن را هم تامین کرد.
24 بار اهدا بدون عارضه
بیش از 50 درصد خون را پلاسما تشکیل می‌دهد. 90 درصد پلاسما هم شامل آب است و 10 درصدش املاح معدنی و پروتئین‌ها. بنابراین بعد از اینکه اهدا انجام می‌شود، در عرض 24 تا 72 ساعت بدن این مقدار پلاسما را مجددا می‌سازد.
دکتر عطارچی با بیان اینکه بنابراین طبق دستورالعمل اتحادیه اروپا هر فرد در سال می‌تواند 24 بار پلاسما اهدا کند، ولی سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز 52 بار اهدا در سال را هم داده، می‌گوید: در دنیا از سال 1950 جمع‌آوری پلاسما و تهیه دارو شروع شد و طی این مدت هیچ گزارشی در مورد عوارض پلاسما ارائه نشده است. البته به گفته وی تمام اهداکنندگان پلاسما از همان مراحل اولیه اهدا معاینه میشوند و بعد آزمایش‌هایی هم از نظر سلامت خود فرد و هم از نظر سلامت پلاسما روی این افراد انجام می‌شود که این بررسی‌ها در طول همکاری یک اهداکننده به‌طور کامل ادامه پیدا می‌کند.
فقط درمان
مهم‌ترین داروهایی که از پلاسما تهیه می‌شود، فاکتور 8 و 9 انعقادی برای بیماران هموفیلی است. در بدن بیماران هموفیلی این فاکتورها در حد کافی نیستند و یا خوب عمل نمی‌کنند، برای همین خونریزی این بیماران ادامه پیدا می‌کند و همین باعث می‌شود در محل ضربه‌خورده توده‌ای از خون جمع شود و به خاطر همین بعد از مدتی اندام‌های فرد مبتلا ازحالت نرمال خارج میشوند.
به همین دلیل لازم است که به تمام بیماران هموفیلی این فاکتورها تزریق شوند، البته به گفته دکتر عطارچی، در کشورهای پیشرفته مرتب فاکتورهای 8 و 9 به بیماران هموفیلی تزریق میشوند تا موقع وارد شدن ضربه، خونریزی ایجاد نشود، یعنی در واقع از بروز چنین اتفاقی در این کشورها پیشگیری می‌کنند ولی متأسفانه در کشور ما فقط روی درمان بیماران هموفیلی تاکید می‌شود.
فرآورده دیگر حاصل از پلاسما آلبومین است که در سوختگی‌ها و جراحی‌ها استفاده می‌شود برای اینکه حجم خون جبران شود و دیگری ایمونو گلوبولین‌ها هستند که سیستم دفاعی بدن را بالا می‌برند.
این دسته از داروها هم شامل ایمونوگلوبولین‌های اختصاصی ضد‌هاری و ضد‌هپاتیت B میشوند.مشاور مرکز جمع‌آوری پلاسما با اشاره به اینکه تمام این داروها بسیار گران هستند، ادامه می‌دهد: مثلا مصرف 10 روزه ایمونوگلوبولین وریدی چیزی حدود 5 میلیون تومان هزینه دارد و اگر ما بتوانیم ماده اولیه را در ایران تولید کنیم، 50 درصد هزینه کاهش پیدا می‌کند و فقط هزینه پالایش برای ما باقی می‌ماند.
البته به گفته این کارشناس فاکتورهای 8 و 9 رایگان است ولی اگر ما قادر باشیم سالانه 250 هزار لیتر پلاسما جمع‌آوری کنیم، از نظر اقتصادی می‌توانیم پالایشگاه احداث کنیم ضمن اینکه در قرارداد مشترک بین ایران و آلمان هم بیوتست موظف است دانش فنی خود را در این شرایط به ما بدهد.
دکتر عطارچی در پاسخ به این سؤال که هم‌اکنون نیاز کشور ما به پلاسما فقط برای درمان (و نه‌پیشگیری) چقدر است، خاطرنشان می‌کند: این مقدار حدود 700 هزار لیتر در سال است، اما الان متأسفانه میزان اهدا کمتر از این حد است، با این حال سال گذشته سازمان انتقال خون حدود 100 هزار لیتر از پلاسمای اضافه خود را به آلمان داد و به این ترتیب خودمان توانستیم 400 هزار لیتر جمع‌آوری کنیم، ولی برای اینکه ما بتوانیم پلاسمای مورد نیاز را جمع‌آوری کنیم، حداقل نیاز است که 14 مرکز مشابه در سطح ایران فعالیت کند و روزانه 200اهداکننده داشته باشیم تا فقط بتوانیم در حد درمان پلاسما جمع‌آوری کنیم.
اگرچه این مرکز در روزهای 18 و 19 فروردین 70تا 80 مراجعه‌کننده داشته ولی به گفته دکتر عطارچی چون الان ست‌های خریداری شده از خارج از کشور برای جدا کردن پلاسما از خون محدود هستند، این مرکز تعداد مراجعه‌کنند‌گان را به 30 نفر در روز کاهش داده تا مشکلات واردات آن برطرف شود.
به عقیده کارشناسان مرکز جمع‌آوری پلاسما، اگر قرار است کسی 24 بار اهدای پلاسما در سال داشته باشد، یعنی مراجعه در حد 2 بار در ماه، باید بومی همان شهری باشد که مرکز جمع‌آوری پلاسما در آن واقع است. این تمهیدات به‌منظور سهولت رفت‌و‌آمد اهداکننده انجام شده است، ضمن اینکه باید این اطمینان وجود داشته باشد که فرد در فاصله زمانی تا اهدا ی بعدی به بیماری خاصی مبتلا نشده باشد، چون اهداکننده هر بار از نظر ابتلا به بیماری‌ها تست می‌شود.
به گفته این کارشناسان اگر فردی یک بار پلاسما اهدا کند و دیگر برای اهدا به مرکز مراجعه نکند، طبق قوانین اتحادیه اروپا حق استفاده از پلاسمای این فرد وجود ندارد چون اطمینانی وجود ندارد که این فرد از نظر ابتلا به بیماری‌ها فرد سالمی باشد.
اول فرهنگ‌سازی، بعد اهدا
بحث فرهنگ‌سازی اهدای پلاسما در حالی از سوی کارشناسان مرکز جمع‌آوری پلاسما مطرح می‌شود که به عقیده آنها هنوز خیلی از مردم اصلا نمی‌دانند اهدا ی پلاسما چیست.
دکتر محسن ملک احمدی، مسئول فنی آزمایشگاه و مسئول بخش کنترل کیفی شرکت بیودارو با اشاره به اینکه معرفی چنین سیستم جدیدی نیاز به معرفی خطرات و مزایای آن دارد، به همشهری اینطور توضیح می‌دهد: پزشکان ما همین وظیفه را دارند و ما امیدواریم مردم با این روش جدید اهدای خون آشنا شوند چون در حال حاضر در دنیا خون کامل دیگر هیچ استفاده‌ای ندارد.
به عقیده این کارشناس با توجه به تکنیک‌ها و نیاز بیماران، وقتی یک نفر به مرکز انتقال خون مراجعه می‌کند، چندین بیمار می‌توانند از یک واحد خون این اهداکننده استفاده کنند. به این ترتیب پلاسما مثل نفت خام می‌ماند و برای همین اصطلاح پالایش هم همراه آن است چون فرآورده‌های مختلفی دارد و منبع غنی برای تامین نیازهای بیماران است به‌طوری که هیچ‌چیز دیگر جایگزین آن نمی‌شود.
دکتر ملک‌احمدی در تشریح دیگر وظایف این مرکز خاطرنشان می‌کند: مهم‌ترین وظیفه ما این است که اول به فکر اهداکننده باشیم که وضعیت نرمال داشته باشد، همچنین در دور دوم و پنجم اهدا، پروتئین توتال سرم و بررسی ایمنی سیستم دفاعی بدن را مجدد آزمایش می‌کنیم. کوچک‌ترین تغییر در این تست‌ها هم برای فرد زمان لازم برای اهدا ی بعدی را مشخص می‌کند.
به گفته دکتر ملک‌احمدی همچنین از نظر سلامت خود پلاسما نیز تست‌هایی انجام می‌شود که الان با توجه به استانداردهای جهانی آزمایش‌های ایدز و هپاتیت B و C باید روی پلاسما انجام شوند. در ضمن چون هنوز بیماری سیفلیس ریشه‌کن نشده، پلاسما از این نظر نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
به عقیده این کارشناس تنها هدف جمع‌آوری پلاسما آن هم به‌صورت بومی این است که بیماران خاص، دیگر مثل سال‌های قبل متحمل رنج ناشی از بیماری‌های دیگر نشوند.
