عضویت در فیس‌بوک و پیامدهای آن بر نظام خانواده در ایران

هشتمین جلسه سخنرانی کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی شدن جهان با عنوان؛ فضای مجازی و خانواده: عضویت در فیس‌بوک و پیامدهای آن بر نظام خانواده در ایران توسط دکتر حسین حسنی؛ پژوهشگر مرکز پژوهشی سیاست‌‌های فضای مجازی در روز دوشنبه 22 آذرماه در تالار ایران دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

در ابتدای جلسه دکتر احسان شاه‌قاسمی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در خصوص استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اثرات اخلاقی که بر نظام خانواده بر جای می گذارد سخن گفت و تأکید کرد: در این حوزه گمانه زنی‌‌‌ها و کارهای نظری اخلاقی بسیاری صورت گرفته اما کار میدانی بسیار کمی در این زمینه انجام شده است.

پس از وی دکتر حسین حسنی؛ پژوهشگر مرکز پژوهشی سیاست‌‌های فضای مجازی سخنان خود را اغاز و در ابتدا چند نکته را یادآور شد و گفت: در زمان شروع پژوهش من (سال 92‌-93) فیس‌بوک با بیشترین کاربران خود، عمده‌ترین ‌‌‌شبکه‌اجتماعی به شمار می‌آمد و به همین جهت دغدغه اجتماعی بود و اینکه چه اثراتی بر روابط افراد در جامعه ایرانی و نیز بر روی بنیاد خانواده می‌تواست داشته باشد، حائز اهمیت بود.

دومین نکته اینکه، با ورود شبکه‌های اجتماعی موبایل محور، همانند تلگرام که هم یک ‌‌‌شبکه‌اجتماعی و هم یک پیام رسان محسوب می‌شود، و جذب کاربران فعال روزانه از آن، استفاده از فیس‌بوک رو به افول گذاشته و کاربران فعال در شبکه‌های اجتماعی دیگر کمتر به سراغ آن می روند.

پژوهشگر مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی با استناد به آمار تحولات اجتماعی گفت: در سال‌‌های 2014 و 2015، رشد شبکه‌های اجتماعی دیگر بسیار چشمگیر بود، لذا رشد کاربران فیس‌بوک کاهش پیدا کرد. تغییر تعداد کاربران در جامعه‌ای مثل ایران که روابط و نوع کاربرد بسیارهیجانی است و یکی از دلایل آن برجسته‌سازی برخی از شبکه‌های اجتماعی است که باعث می‌شود گرایش به برخی از این شبکه‌ها بیشتر شود. لذا این روند در سال 2016 باعث تغییر شرایط و به طبع نگرانی‌هایی شد.

دکتر حسنی با مطرح کردن این نکته که هنوز درصدی از مردم کشور آمریکا جزء کاربران فیس‌بوک هستند و آمارها در این کشور نشان می‌دهد 63 درصد آنها جزء کاربران فعال روزانه هستند گفت: مسأله خانواده با وجود اینکه دغدغه جامعه مان است، اما تعداد مطالعات بسیار اندکی بر روی این موضوع که شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری روی خانواده می‌توانند داشته باشند، کمتر صورت گرفته است. و نیز افزود: بیشترین رویکرد شبکه‌های اجتماعی به سمت بازاریابی، کسب وکار و ....بوده و کمتر به بخش خانواده پرداخته است.

دکتر حسنی با اشاره به تحقیق خود و مطالعه‌ای که بر روی روابط زوجین از منظر فیس‌بوک و اینکه این شبکه منبع تنش در روابط زوجین بوده اشاره کرد و گفت: زن و شوهر در کنار هم قرار می‌گیرند اما گفتگوی مفید ندارند و بیشتر مشغول استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستند. وی همچنین به مطالعه دیگری که به تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر رضایت زندگی مربوط می‌شود اشاره کرد و افزود: شبکه‌‌های اجتماعی این فرصت را برای افراد فراهم می‌آورد که با افراد نزدیک خود به طور پیوسته در ارتباط باشند و احساس تعلق خود نسبت به یکدیگر را اینگونه نشان دهند. و این بیان کننده این نکته است که وابستگی روابط خانوادگی در میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی امری مهم محسوب می شود..

این پژوهشگر با اشاره به پروژه دکتری خود که موضوع «تأثیر فیس‌بوک بر نظام خانواده» بود، به بررسی حوزه فعالیت خود پرداخت و تشریح کرد: سه حوزه از روابط در این مساله مورد توجه قرار دارد که به ترتیب: حریم خصوصی، روابط صمیمانه (اثرات فیس‌بوک بر روابط قدرت) و روابط سنتی و مستقر بین زنان و مردان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی است. این مطالعه روی سه گروه 1)زنان-زنان 2) مردان-مردان 3)زنان-مردان صورت گرفت و ویژگی خاص این گروه‌‌‌ها این بود که 3 سال از زندگی مشترک زوجین گذشته باشد یا کاربران 3 سال عضو شبکه‌های اجتماعی باشند.

دکتر حسنی در ادامه افزود: ما برای تحلیل داده‌ها از 4 اصل کد گذاری باز، کدگذاری محوری، خانواده مرکزی و خانواده جهانی شده پیروی کردیم که در کد گذاری باز: تظاهری شدن حریم خصوصی، حساسیت زدایی حریم خصوصی، ضعف ارتباطات درون خانوادگی و قابلیت فیس‌بوک برای تسکین- در کد گذاری محوری: تظاهری شدن حریم خصوصی، حساسیت زدایی از مفهوم سنتی حریم خصوصی و ضعف ارتباطات درون خانوادگی و سست شدن مرد سالاری- در خانواده مرکزیی: باز تعریف نظام خانواده و در خانواده جهانی شده: تظاهری شدن حریم خصوصی، حساسیت زدایی حریم خصوصی، تسهیل برقراری ارتباطات صمیمانه در فیس‌بوک و سست شدن مردسالاری مورد مطالعه قرار گرفت.

دکتر حسنی در پایان سخنرانی خود به این موضوع اشاره کرد که اگر در خانواده، روابط و تعامل زوجین مثبت و مثمر باشد، به طوری که خانواده کارکرد مؤثر خود را انجام دهد، شبکه‌های اجتماعی به هیچ عنوان نمی‌توانند نظام چنین خانواده‌ای را سست کند.
جلسه با پرسش و پاسخ پایان یافت.