البته ترسیم این افق درهر یک از مکاتب با دیگران متفاوت است و حداقل تفاوت اجمال و تفصیل آنها در بیان کیفیت این افق برین است؛ به این معنا که هرچه از مکاتب قدیمی به سوی ادیان متأخر پیش می رویم، تبیین ها دقیق تر واشاره به امور جزیی بیشتر است و برعکس، هرچه به عقب برویم، با اشارات جزیی و پرابهام روبرو می شویم.
در این میان شاید هیچ آیینی به اندازه اسلام به شرح و توضیح این برهه زیبا و دلنشین نپرداخته است و در بین فرقه های اسلامی نیز گنجینه شیعه غنی ترین است.
آن چه فصل مشترک همه ادیان و مکاتب است تأکید بر ظهور دورانی است که عدالت در جامعه بشری حاکم می شود و بشر، آزادی و سعادت حقیقی را لمس می کند و مدینه فاضله جهانی در آن محقق می شود. مژده های کتب مقدس، آیین های هندی و ایران باستان و ادیان ابراهیمی گواه این سخن است .
مدینه فاضله بشری زمانی محقق خواهد شد که عناصر اصلی سعادت بشری فراهم شود این عناصر عبارتند از :عدالت ، امنیت ، رفاه ، آزادی، رشد و پیشرفت علمی و تکنیکی ،تعالی اخلاقی و معنوی. این مقاله گذر و نظری دارد بر آیات و روایات مربوط به این افق برین و چگونگی حصول مؤلفه های مدینه فاضله در دوران حکومت مهدوی.
یکی از تفاوت های بارز میان ترسیم شیعی و سنی درموضوع مهدویت ،آن است که اهل سنت به «مهدی نوعی» معتقد است، درحالی که شیعه اصرار بر«مهدی شخصی» دارد؛ به این معنا که اهل سنت، طبق وعده ها و بشارت های قرآنی و نبوی، معتقدند سرانجام روزی شخصی از خاندان پیامبر(ص) ظهور خواهد کرد و بساط ظلم ظالمان را برخواهد چید .
دقیقاً معلوم نیست این شخص کیست وتاریخ تولدش به وضوح مشخص نیست؛ همین قدر می دانند که مدت زمانی قبل از ظهور ـ که درعلم الهی روز معینی است ـ به دنیا آمده یا خواهد آمد .
اما شیعه را اعتقاد برآن است که منجی آخرالزمان فرزند نهم امام حسین بن علی (ع) است که در نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری در شهر سامرا متولد شده است و اکنون در غیبت به سر می برد. منابع شیعی به تفصیل از ویژگی های اخلاقی و حتی صفات بدنی وی سخن به میان آورده اند.
عدالت
بیشترین تأکید آیات و روایات اسلامی بر« عدالت طلبی» مهدی(عج) است. کمتر روایتی در کتب روایی مربوط به این موضوع یافت می شود که نامی از عدالت در آن نیامده باشد.
در حدیث مشهوری از پیامبر اکرم(ص) چنین آمده است : «اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را چندان طولانی کند تا یکی از فرزندان من ظهور کند تا جهان راهمان گونه که از ظلم و جور پر شده است، از عدل و داد پر کند» .(۱)
حاکمیت عدالت، فرایندی اجتماعی، اقتصادی ،سیاسی و گسترده است که تحقق آن منوط به وجود فاکتورهای زیر در جامعه است: حاکمان شایسته ، قوانین عادلانه و صحیح، وجود دستگاه نظارتی دقیق، همدلی و پذیرش مردمی نسبت به حکام و قوانین.بر وجود عنصر اول در حکومت موعود قرآن به تصریح در آیات و هم در روایات تأکید شده است : «وعدالله الذین آمنوا منکم وعملواالصالحات لیستخلفنهم فی الارض ...»(۲)
همچنین:«لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون »(۳).از امام باقر (ع) نقل شده که منظور از بندگان شایسته(عبادی الصالحون) یاوران مهدی هستند(۴).
حتی اگر آیات و روایات فوق هم نبود، عقل حکم می کند که حاکمان آن دوران، انسان های شایسته ای خواهند بود به این بیان که در حکومتی که شخص اولش امام معصوم است طبعاً نفر بعدی افرادی هستند که نزدیک عصمت هستند و به همین ترتیب نفرات بعدی نیز انسان های پاک و صالحی هستند.
از سوی دیگر باید دانست که قوانینی که در چنین حکومتی تصویب می شود به یقین کامل ترین قوانین و نزدیک ترین آنها به حق خواهد بود؛زیرا علت نقص همه قوانین بشری عدم احاطه کامل قانون نویسان بر زوایای وجودی انسان است که این نقیصه در حکومت مهدی برطرف خواهد شد؛ زیرا علم الهی امام پشتوانه تدوین گران قانون خواهد بود.
همچنین باید گفت که وجود امام معصوم ،دقت و اصرار بر اعمال صحیح قانون و وجود بازرسان شایسته که از «بندگان صالح» خواهند بود، وجود یک سیستم نظارتی صحیح و دقیق را تضمین خواهد کرد و نهایتاً به ثمر رسیدن انتظار چند هزار ساله بشریت برای ظهور منجی واپسین باعث می شود تا همدلی و پذیرش مردمی حکومت به حد اکثرممکن برسد و بدین ترتیب زمینه احرای عدالت به خوبی فراهم خواهد بود و اولین مؤلفه مدینه فاضله جهانی در حکومت موعود ادیان، امری تضمین شده خواهد بود .
امنیت
وعده تخلف ناپذیر الهی درقران مجید بر آن است که در دوران حکومت صالحان، امنیت مطلوب در جهان حاکم خواهد بود؛ امنیتی که زمینه رشد و ارتقاء فطرت انسان ها در آن فراهم خواهد بود و شرایط لازم برای رسیدن انسان به هدف خلقت( عبادت )فراهم خواهد بود به گونه ای که انسان ها بدون هیچ دغدغه ای به عبادت خدای یگانه می پردازند و دست شیاطینی که انسانها را به شرک وامی‌دارندکوتاه خواهد بود :« ولیبدلنهم من بعد خوفهم امناً یعبدوننی لایشرکون بی؛ ترس ایشان را به آرامش بدل می کنیم تا مرا عبادت کنند و هیچ پیرایه مشرکانه ای برمن نبندند »(۵).
رفاه
در هیچ کجای دنیا نبود امکانات خدادادی باعث فقر نیست، بلکه بیشتر تبعیض در تقسیم داده های طبیعت و غصب و اجحاف بوده که فقر و نداری انسانها و ملتها را در پی داشته است.
اگر دولت های استعمار گر به چپاول ملل تحت ستم دست نمی آلودند، داشته های هر سرزمین به راحتی کفاف ساکنان آن را می داد و شاهد این همه فقر و گرسنگی نمی بودیم .
با برپایی حکومت عدل مهدوی، دست ظالمین از چپاول در بندان و مستضعفان کوتاه خواهد شد و بالاتر اینکه انسان های ضعیف نگاه داشته شده ،حاکمان زمین خواهند شد.در این حکومت به دلیل گسترش عدالت همه جانبه ومساوات فراگیر امکان استفاده همگان از نعمت های خدادادی فراهم خواهد بود ؛ رفاه عمومی چندان برقرار می شود که پیدا کردن فقیر برای دادن صدقه و احسان و زکات به یک مشکل بدل خواهد شد(۶) و طبق وعده الهی تقوای مردمان باعث می شود که برکات و گنج های- معادن- زمین در اختیار انسان ها قرار بگیرد و هیچ خرابه ای نماند(۷)مگر اینکه آباد شود و بدین ترتیب عنصر سوم جامعه ایده آل فراهم خواهد گردید.
رشد علمی وتکنیکی
در مجامع روایی شیعه سخن از آن است که با ظهور مهدی، خداوند دست رحمت بر سر مردمان کشد و عقل آدمیان چند برابر گردد(۸) و نیز آمده است که کل علم بشر تا زمان ظهور به اندازه دو قسمت از بیست و هفت قسمت است و بقیه علم درزمان حاکمیت او بدست بشر خواهد افتاد.
از نظر محاسبات عادی بشری می توان چنین قلمداد نمود که بسط عدالت و رفاه زمینه به فعلیت رسیدن نیروهای ذاتی انسان را که تا قبل از حاکمیت عدل مهدی به دلیل نبود امکانات، به فعلیت نرسیده بود، فراهم می سازد و توان های بیشتر ،انگیزه های مضاعف، و حمایت های فزونتر از فعالیت های علمی باعث این جهش علمی خواهد گردید.
البته این تحلیل بدون در نظر گرفتن امدادهای خاص خدایی به حاکم عدالت مطلق و شهروندان مملکتش است که از آن به کشیدن دست بر سر انسان ها(لطف) تعبیر شده است .
همین گشایش ها و توسعه علمی است که مقدمات استفاده بیشتر از منابع زمین را برای آدمیان فراهم می کند؛ امری که درمتون روایی از آن به« خارج کردن برکات زمین برای امام»تعبیر شده است.
تعالی اخلاق ومعنویت
قرآن مجید دو مورد را به عنوان هدف از ارسال پیامبران مطرح کرده است: یکی رهنمایی انسان ها به توحید و عبودیت خدای یگانه و نجات از عبادت غیر خدا(۹) و دیگری بسط عدالت و قسط در جامعه (۱۰).
به نظر می رسد این دو هدف در طول هم معنا بیابند؛ به این نحو که اجرای قسط و عدل، زمینه و مقدمه گرایش انسان ها به توحید است. در جامعه ای که افراد آن تحت ستم ستمکاران هستند سخن از عبودیت حق و تعالی اخلاقی چندان کارا نخواهد بود. هر پیامبری در تلاش بود که با اجرای عدالت و قسط، زمینه پذیرش دعوت توحیدی خویش را فراهم سازد .
از آن جا که درزمان حکومت عدل واپسین، عدالت حقیقی در جهان گسترده خواهد شد، بنابراین زمینه مورد نیاز برای بسط امور معنوی و اخلاقی و عبادی فراهم خواهد گشت و دعوت به امور خیر و مسائل اخلاقی مشتری دار خواهد گشت و سرخوردگی و یأس انسان ها از اخلاق و معنویت و شیفتگی آنان به لذات صرف مادی بدون لذات معنوی مرتفع خواهد گردید و فراروی تاریخ، جامعه ای پر از معنویت و اخلاق محور خواهد بود.
آزادی
بزرگ ترین اسارت بشر، اسارت معنوی است چندان که اسارت به دست آدمیان ستمگر و دشمنان غاصب در رتبه بعد از آن است. با ظهور و بسط انقلاب عظیم مهدی در عالم هر دو اسارت جای خود را به آزادی خواهد داد؛ به گونه ای که تسلط شیاطین ـ چه شیاطین انسی و چه جنی ـ بر آدمیان کم خواهد شد . آزادی اول که ازآن به«آزادی معنوی» تعبیر شده است ،بیان دیگری است از قوت اراده انسان درمقابل تمایلات نفسانی یا همان تقوا .
آزادی دوم که موضوعی سیاسی ـ اجتماعی تلقی می شود، در حکومت معصوم و اجرای قوانین قرآن ـ که بزرگترین قانون آزادی انسان است(۱۱) ـ امری تضمین شده خواهد بود. در بیان دین ،آزادی با ولنگاری و هرج و مرج اجتماعی متفاوت است و امر مقدسی است که نتیجه گسترش عدالت و آگاهی و معنویت است که اینها همه براساس تعالیم شیعی ـ از میوه های حاکمیت منجی آخرالزمان است.
پانوشت ها:
۱. قال النبی (ص) : لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول الله ذلک الیوم حتی یخرج رجلمن ولدی ....یملا الارض قسطاً وعدلاً کما ملئت ظلماً وجوراً-بحارالانوار، ج،۴۹ ص۲۳۸
۲. نور /۵۵
۳. انبیاء/ ۱۰۵
۴.مجمع البیان، ج،۷ص۱۰۶
۵. نور/ ۵۵
۶. قال علی (ع) : اذا قام القائم ...واخرجت الارض برکاتها ولا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقته ولا بره .. ؛ بحارالانوار،ج،۵۲ ص۳۳۸ .
۷. قال الصادق (ع) : القائم منصور بالرعب مؤید بالنصر ....فلا یبقی فی الارض خراب الا
عمر؛بحارالانوار،۵ص۱۹۱ .
۸.عن ابی جعفر (ع) اذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد فجمع به عقولهم اصول کافی، ج۱، ص۱۰
۹َ. مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُون(انبیا/ ۲۶)
۱۰. لقد ارسلنا رسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط ... ؛حدید/ ۲۵
۱۱. الرسول النبی الامی .... لیضع عنهم اصرهم والاغلال التی کانت علیهم ... ؛(اعراف ۱۵۷).
