ایران و مصر دو کشور مهم و تاثیر گذار خاورمیانه هستند که همکاری آنها تاثیر بسیار زیادی بر تحولات منطقه دارد. درک این واقعیت از اواسط دهه ۱۳۷۰ دو کشور را به این مسیر رهنمون کرد که به تدریج مسیر از سرگیری روابط فی ما بین را هموار سازند تا اکنون با سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به قاهره گام بزرگ دیگری در مسیر برقراری روابط کامل سیاسی و دیپلماتیک بین دو کشور برداشته شود
اهمیت سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به مصر در موضوع از سرگیری روابط سیاسی بین دو کشور تا آن حد است که می تواند از آن به عنوان نقطه نهایی در رایزنی های سیاسی قبل از از سرگیری رسمی روابط کامل یاد کرد.
بدون تردید مسیری که دو کشور در بیش از یک دهه اخیر برای زودن یخ های روابط سیاسی دیپلماتیک طی کرده اند مسیری سخت و طولانی بوده است.
برای درک فضای روابط دو جانبه و مسیری که دوکشور دست کم در یک دهه اخیر در آن گام برداشته اند یاداشتی که سال ۱۳۷۸ از نگارنده این مطلب با عنوان"افق های تازه در روابط ایران مصر در روزنامه همشهری منتشر شد را به طور کامل تکرار می نماییم هرچند که برخی از آمار و ارقام ذکر شده در آن ممکن است اکنون دچار تغییر و تحول شده است.
قبل از بیان آن یادداشت لازم می دانم یاد استاد بزرگ مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی که در این یادداشت از دو گزارش سفر او به مصر و تاکید وی بر ضروت از سرگیری روابط دو کشور ذکر به میان آمده بود را گرامی داریم و بر روان او درورد فرستیم.
افق های تازه در روابط ایران ومصر (منتشر شده در شماره ۱۹۶۹روزنامه همشهری- سه شنبه ۱۱ آبان ۱۳۷۸ – صفحه ۴)
بیش از یکصد شرکت ایرانی کالای تولیدی کشورمان را دیروز در ساحل نیل در معرض نمایش مردم مصر گذاشتند. ۳۰۰۰ صنعتگر و بازرگان ایرانی نیز از چهار روز قبل در قاهره بسر می‌برند تا در مدت برپایی نمایشگاه اختصاصی بازرگانی ایران در مصر ضمن دیدار با مقامات مصری و سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع این کشور به بررسی راههای گسترش همکاریهای اقتصادی و بازرگانی دو کشور بپردازند.
این حضور گسترده ایرانیان در ساحل نیل با فاصله کمتر از یک ماه از اولین حضور گسترده شرکت های مصری در نمایشگاه بین‌المللی تهران و حضور تجار و صنعتگران مصری در پای البرز صورت می‌گیرد. معنای چنین تحولاتی چه می‌تواند باشد جز عزم ایران و مصر بر گسترش سطح مبادلات بازرگانی و توسعه همکاریهای اقتصادی و زمینه سازی برای از سر گیری روابط کامل سیاسی بین دو کشور.
پس از انقلاب اسلامی و قطع پیوندهای سیاسی بین ایران و مصر سایر روابط دو کشور از جمله روابط فرهنگی و اقتصادی و بازرگانی نیز دچار سکون شد. در پرتو تحولات جدید و پس‌از پایان جنگ تحمیلی تلاش هایی برای تحرک بخشیدن به روابط فرهنگی و به ویژه اقتصادی دو کشور آغاز شد.
طی این مدت مصری‌ها قبول کردند ما به ازای بدهی‌هایی که از قبل از انقلاب به ایران داشتند به کشور ما هواپیما بفروشند و در ساخت پنج کارخانه تصفیه شکر و طرح توسعه نیشکر و صنایع‌جانبی آن با ایران همکاری کنند. ایران نیز با تقویت سرمایه‌گذاریهایش در کارخانه نساجی سوئز و تاسیس‌کشتیرانی مشترک ایران و مصر سطح سرمایه‌گذاری در این‌کشور را افزایش داد و بیشترین سرمایه‌گذاری های کشورهای‌آسیایی را در مصر به خود اختصاص داد.
با این حال هرچند آن‌طور که رئیس دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره گفته است میزان سرمایه‌گذاری های ایران در مصر به ویژه در بخش های نساجی، مواد غذایی، کشاورزی بانکی و دریانوردی به ۳۰۰ میلیون دلار بالغ می‌شود و یا اینکه در سال ۱۳۷۶ مصر ۴۰ میلیون دلار شکر و مواد غذایی و داروبه ایران صاد رکرد و در ۳۵ مقابل میلیون دلار لوازم یدکی و پسته از ایران خرید و اکنون نیز۱۵۰ میلیون دلار در زمینه احداث پنج کارخانه شکر ایران سرمایه‌گذاری کرده است. اما واقعیت این است که هنوز مبادلات تجاری و همکاری های اقتصادی دو کشور تا رسیدن به سطح مطلوب فاصله زیادی دارد.
ایران و مصر به عنوان دو کشور بزرگ اسلامی به طور دوجانبه می‌تواند بخش بیشتری از نیازهای یکدیگر را تامین‌کنند. گذشته از آن اکنون ایران به عنوان دروازه طبیعی ورود به کشورهای آسیای مرکزی تلقی می‌شود و ایران نیز می‌توان از طریق مصر روابط اقتصاد و تجاری خود با سایرکشورهای جهان عرب و آفریقا را گسترش دهد.
به هر حال همان‌طوری که ملت مسلمان ایران مایل است با برادران مسلمان خود در مصر مراودات بیشتری داشته باشد مردم مصر نیز آنطوری که استاد دکتر شهیدی در گزارش سفر سال های ۱۳۵۰ و ۱۳۷۰ خود از این کشور در مجله یغما و روزنامه اطلاعات نوشته با" ما دوست‌اند بلکه ما را از خود می‌دانند".
در عین حال وی درگزارش سفر اول خود به نقل از فرماندار شهر "وجیزه" مصرنوشته : "دشمنان ما می‌دانند اگر ما با هم باشیم کشورهای‌اسلامی را نجات می‌دهیم بدین‌رو می‌کوشند میان ما اختلاف بیندازند. "
پس دو کشور باتوجه به این واقعیت‌ها و درک‌شرایط جدید و رفع موانع باید در جهت گسترش هر چه بیشترمناسبات اقتصادی و تجاری تلاش کنند و با استمرارگام‌هایی که تاکنون در این مسیر برداشته‌اند به سطح‌مطلوب مناسبات نزدیکتر شوند.
الزامات نظری و تجارب عملی‌سایر کشورها نشان می‌دهد گسترش روابط بازرگانی و اقتصادی دو کشور ضمن کمک به توسعه سایر روابط فرهنگی و سیاسی بین آنها این روابط را از استحکام و پایداری بیشتری برخوردارمی‌کند.
بر همین اساس می‌توان انتظار داشت که گسترش مبادلات تجاری و اقتصادی ایران و مصر منجر به روابط سیاسی و دیپلماتیک مبتنی بر احترام و منافع متقابل دوطرف نیز بشود. در هر حال اگرچه اکنون افق‌های جدیدی در روابط دو کشور گشوده شده اما نیل به این اهداف عزم، اراده و عمل هر دو طرف را می‌طلبد. (پایان یادداشت سال ۱۳۷۸)
از زمان انتشار این یاداشت بیش از ۸ سال گذشته است و به طور قطع میزان سرمایه گذاری مشتر وحجم همکاری های اقتصادی، فنی و تجاری دو کشور در طی این ۸ سال افزایش یافته است. آنچه امروز در مسیر روابط دو کشور مشاهده می شود این است که دو طرف در سال های اخیر عزم، ارداه و عمل خویش برای نیل به هدف برقرار روابط سیاسی و دیپلماتیک مبتنی بر احترام و منافع متقابل را نشان داده اند و در پرتو آن به مرحله جدیدی در روابط مشترک رسیده اند. با این حال هنوز این پرسش مطرح است که دو طرف چگونه می خواهند از فرصت بزرگی که شرایط جدید فراروی آنها قرار داده در مناسات دوجانبه، منطقه ای و بین المللی به نفع دو ملت مسلمان و بلکه کل جهان اسلام استفاده کنند.
اگر بار دیگر به این نقل قول مرحوم دکتر شهیدی از فرماندار شهر "وجیزه" مصر که "دشمنان ما می‌دانند اگر ما با هم باشیم کشورهای‌اسلامی را نجات می‌دهیم بدین رو می‌کوشند میان ما اختلاف بیندازند" توجه شود، متوجه خواهیم شد که اولا رساند روابط بین ایران مصر به سطح کنونی واقعا کاری سخت و در عین حال بسیار ارزشمند بوده و ثانیا اینکه حفظ و استمرار و تقویت و توسعه آن و مهمتر از همه بهرمندی از فرصت های ناشی از آن در دنیای که هنوز روابط بین کشورها در آن بر مدار مناسبات قدرت و بازی های با حاصل جمع جبری صفر می چرخد می تواند مورد حسادت آنهایی قرار گیرد که پیروزی دو ملت مسلمان و بزرگ ایران و مصر برای از سرگیری روابط سیاسی را شکست بزرگی برای منافع تفرقه افکنان منطقه ای و شرارت آمیز جهانی خود می دانند.
پس باید تلاش هایی را که تاکنون در مسیر برقراری روابط ایران و مصر صورت گرفته قدر نهاد و به توسعه بیشتر آن اندیشید و در عرصه عمل نیز برای تحقق منافع حاصل از آن برنامه ریزی کرد.
و نکته آخر این که امید است در پرتو تحولات جدید و پس از از سر گیری روابط سیاسی و دیپلماتیک بین دو کشور شرایطی برای رفت و آمد شهروندان دو ملت فراهم شود که به توان بار دیگر مقاله "بی ویزا به مصر بروید" نوشت در حالی که منظور از واژه مصر در آن کشور مصر باشد.
