تازه آنها می‌گویند به‌جز سالن اصلی و سالن چارسو که مدتی است آماده شده، نهایتا سالن سایه تا چند روز دیگر به بهره‌برداری می‌رسد؛ در حالی که از صحبت‌های مسئولان برگزاری جشنواره این‌طور برمی‌آید که روی سالن قشقایی و کارگاه نمایش مجموعه تئاتر شهر هم حساب کرده‌اند!
گزارشی که در ادامه می‌خوانید، قصد داشته خیلی کوتاه و مختصر شما را در جریان حال و هوای جشنواره تئاتر امسال و گروه‌ها و نمایش‌های آن قرار بدهد؛ آن هم با استفاده از صحبت‌های رسمی مسئولان. اما مشاهدات میدانی ما می‌گوید که این صحبت‌ها لزوما منطبق بر واقعیت نبوده. این را گفتیم که بگوییم در صورت وقوع چنین تناقضاتی، ما تقصیر نداشته‌ایم!
شیطان کشتی می‌راند
در بخش بین‌الملل جشنواره امسال، 10نمایش ایرانی و 8 نمایش خارجی حضور دارند. جالب‌ترین اتفاق این بخش احتمالا نمایش «ترمینال» سیامک احصایی است. احصایی از طراح صحنه‌های باسابقه تئاتر محسوب می‌شود که چند سالی است به کارگردانی هم رو آورده.
پیش‌بینی می‌شود که از این نمایش استقبال چشمگیری به‌عمل آید؛ نه به خاطر اسم احصایی به‌عنوان کارگردان، بلکه به خاطر یکی از بازیگران‌اش؛ فاطمه معتمد آریا بعد از 8سال دوری از صحنه تئاتر (اگر اشتباه نکنیم «ریچارد سوم» داوود رشیدی) با این نمایش به‌روی صحنه برمی‌گردد تا سنت حسنه‌ای که در این سال‌ها با پرویز پرستویی، رضا کیانیان و علی نصیریان آغاز شده بود ادامه یابد.
«ترمینال» به داستان زندگی 3 زن می‌پردازد. محمد یعقوبی که چند شماره پیش، مهمان هفته همشهری جوان بود، با «غرور اسپانیایی» یا «ماچیسمو» در این بخش حضور دارد. یعقوبی نمایشنامه را بر اساس یکی از رمان‌های گراهام گرین نوشته و شهرام حقیقت‌دوست هم در آن بازی می‌کند. با خاطره‌ای که از نمایش‌های یعقوبی در ذهن داریم، کارهایش لااقل ارزش یک بار دیدن را دارند. نام آتیلا پسیانی در عرصه نمایش کشورمان با تئاتر تجربی گره خورده است.
بدی تئاتر تجربی در همین تجربی بودن‌اش نهفته است؛ یعنی از قبل نمی‌شود حدس زد که چه احساسی نسبت به آن خواهید داشت؛ ممکن است مثل «قهوه قجری» پسیانی که بازآفرینی روحوضی هملت بود حسابی بخندید، امکان هم دارد مثل بعضی از کارهایش تا آخرش نفهمید چی به چی و کجا به کجاست. پسیانی با «کشتی شیطان» در بخش بین‌الملل حاضر است که مثل اغلب کارهای دیگرش فاطمه نقوی و ستاره پسیانی در آن بازی می‌کنند.
اگر «امپراتور و آنجلو»ی امیر دژاکام شمه‌ای از شوخ‌طبعی، طنازی و ژانگولرهایش در «دایره گچی قفقازی» و «لیلی و مجنون» را به همراه داشته باشد، می‌شود حدس زد که بعد از اجرا، بعضی تماشاچی‌ها را به دلیل گره‌خوردگی روده باید با برانکارد به بیرون سالن منتقل کنند! گرچه با توجه به بازی شیرین بینا در این نمایش و قیافه محزون و افسرده او، احتمالا نباید با یک کمدی مواجه باشیم. «امپراتور و آنجلو» به مسئله مهاجرت می‌پردازد.
«سودا لایی یادا» به کارگردانی مهدی فرج‌پور (کاری مشترک از ایران و هند)،«فیلو کتتس» به کارگردانی رائول والس، «من آلیس نیستم اما اینجا همه چیز غریب است» به کارگردانی محمد حاتمی و «یرما» به کارگردانی رضا گوران دیگر‌های ایرانی این بخش را تشکیل می‌دهند (احتمالا بازیگران نمایش «فیلو کتتس» ایرانی هستند که در این بخش قرار گرفته؛ مثل «خانه برنارد آلبا»ی روبرتو چولی که چند سال پیش به زبان فارسی و با بازیگران ایرانی اجرا شد).
«یرما»ی رضا گوران با وجود کارگردان و بازیگران نه‌چندان مشهورش، شاید خیلی‌ها را به سالن بکشاند؛ آن هم به یک دلیل ساده؛ حضور هدیه تهرانی به‌عنوان طراح صحنه و لباس نمایش!
آهسته با مرغابی‌ها
بخش مرور آثار به اجرای مجدد نمایش‌های به روی صحنه رفته در سال86 اختصاص دارد. حقیقتش تا این لحظه ما هر چه جست‌وجو کردیم و «سرچ» نمودیم، نتوانستیم به فهرست کاملی از این نمایش‌ها دست پیدا کنیم. اما از ظواهر امر چنین برمی‌آید که همچون سال‌های گذشته، نمایش‌های شاخصی که در زمان جشنواره در برنامه اجرای عادی سالن‌های تئاتری قرار داشتند، 3-2 اجرای محدود در بخش مرور آثار خواهند داشت.
به این ترتیب 2 نمایش «ملاقات با بانوی سالخورده» و «مرغابی‌های وحشی» در سالن‌های اصلی و چارسو اجرا می‌شوند (در مورد «مرغابی‌های وحشی» خیلی سریع بگوییم که متنش را ایبسن نوشته و نادر برهانی مرند کارگردانی‌اش کرده.
بازیگران شاخصی مثل هومن برق نورد، سیامک صفری و الهام پاوه‌نژاد هم در آن بازی می‌کنند و خلاصه اگر دیدنش را از دست ندهید، کار خوبی کرده‌اید!). اما اجرای «افرا» در جشنواره هنوز قطعی نیست؛ گرچه به نظر می‌رسد کار آخر «استاد» بیضایی در جشنواره هم چند باری در تالار وحدت روی صحنه خواهد رفت.
«خواب آهسته با مرگ» حسن معجونی، «آنتیگونه در نیویورک» هما روستا، «لبخند باشکوه آقای گیل» هادی مرزبان و «حیاط خلوت» چیستا یثربی ازجمله آثاری هستند که امکان اجرای مجددشان در بخش مرور وجود دارد.
زمستان 86
احساسی که از تماشای تله‌تئاتر به بیننده دست می‌دهد، تلفیقی از احساس دیدن فیلمی در سینما، سریالی در تلویزیون و تئاتری روی صحنه است و البته هیچ‌کدام اینها هم نیست! شاید تله‌تئاتر به مذاق خیلی‌ها خوش نیاید اما در روزگاری که تماشای نمایش‌های خوب از نزدیک به دلایل متعدد چندان ساده و در دسترس نیست، باز هم غنیمتی محسوب می‌شود.
بخش تله‌تئاترهای جشنواره امسال شاهد یک اتفاق تازه بوده است؛ «نمایش‌های صحنه‌ای تلویزیونی» که در واقع فیلمی است که از اجرای صحنه‌ای 4نمایش اجرا شده در قبل تهیه شده است؛ «آنتیگونه در نیویورک» هما روستا، «وکیل تسخیری» گلرخ میلانی، «بیو‌ه‌های غمگین سالار جنگ» هادی عامل و «واقعیت اینه که خورشید دور ماه می‌گرده» سیامک احصایی. اگر در ایام جشنواره گذارتان به فرهنگسرای هنر یا آن طرف‌ها می‌افتد، پیشنهاد می‌کنیم که با برنامه قبلی بروید و دیدن این کارها را از دست ندهید.
در بین تله‌تئاترهایی که در این بخش به نمایش درمی‌آیند، «زمستان66» محمد یعقوبی و «خانواده تت» مائده طهماسبی از همه معروف‌ترند که البته هر دو نیز قبلا از شبکه4 پخش شدهاند. سیامک صفری با تله‌تئاتر «بازی آخر» و هادی مرزبان با تله‌تئاتر «ببر گراز دندان» (هر دو به تهیه‌کنندگی شبکه4) در این بخش حضور دارند.
اما به‌غیر از تولیدات تلویزیونی، جشنواره تئاتر امسال برای اولین بار سراغ تولیدات رادیویی هم رفته است.
اجرا و پخش زنده نمایش 8 قسمتی «هملت» نوشته ایوب آقاخانی، با کارگردانی صدرالدین شجره از رادیو جوان و نیز پخش مجدد اجرای ضبط شده آن از شبکه4 تلویزیون از جمله آثار این بخش است (اشتباه نخواندید؛ شبکه4 «تلویزیون»، نمایش «رادیویی» پخش می‌کند. در واقع از کار بازیگران موقع اجرا فیلم می‌گیرند و شما آن را می‌بینید). قرار است نمایش «دخونامه اسماعیل هالو در عجب‌آباد» به کارگردانی میکائیل شهرستانی هم به همین ترتیب از رادیو جوان پخش شود.
مردگان می‌خندند
همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، نمایش‌هایی که در بخش «چشم‌انداز تئاتر ایران در سال87» اجرا می‌شوند، سال آینده در سالن‌های تئاتر پایتخت به روی صحنه خواهند رفت.
مهم‌ترین نمایش این بخش را می‌توان «کلبه عمو تم» به کارگردانی بهروز غریب‌پور دانست. غریب‌پور که سابقه اقتباس نمایشی از آثار ادبی معروف جهان را با کارهایی نظیر «بینوایان» در کارنامه‌اش دارد، این بار به سراغ داستانی از هریت بیچر استو رفته که از مضمونی ضدنژاد‌پرستانه برخوردار است. این نمایش به محض اتمام جشنواره، برای اجرای عمومی به روی صحنه خواهد رفت. نکته آخر هم اینکه آقای حسین پارسایی - مدیر مرکز هنرهای نمایشی - از شکل‌گیری این نمایش بر پایه تفکر دینی خبر داده است.
دیدن 2 نمایش عالی «لوله» و «2 متر در 2 متر جنگ» و یادآوری قهقهه‌هایی که روی صندلی زده‌ایم و دست‌هایی که از فرط خنده روی پای‌مان کوبیدیم، باعث می‌شود با خیال راحت «مردگان» نیما دهقان را به شما پیشنهاد کنیم. دهقان کارگردان جوانی است که فرم‌های تئاتری نو را خیلی خوب می‌شناسد و بلد است چطور با حداقل ابزار و امکانات، دنیایی از تصاویر مختلف را پیش روی تماشاچی‌اش قرار دهد.
اینکه اسم «محمود استاد محمد» برای نسل ما که خیلی از خاطرات کودکی‌مان با کاست‌های «شهر قصه» همراه و عجین شده، چندان آشنا نیست، عجیب به نظر می‌رسد؛ چرا که او گوینده یکی از اصلی‌ترین و به‌یاد‌ماندنی‌ترین نقش‌های این نوار (نقش روباه) بود. به‌هر حال، استاد محمد از آن تئاتری‌های قدیم است که بعد از چند صباحی جلای وطن، 9-8 سال پیش به کشور برگشت. آخرین کار نمایشی‌اش هم «بنگاه تئاترال» با بازی اکبر عبدی بود. حالا استاد محمد با نمایش «تهران» در بخش چشم‌انداز حضور دارد که به نظر می‌رسد از حال و هوایی قدیمی برخوردار است و قصه‌اش در تهران سال‌های دور می‌گذرد.
جز اینها، «خنجره‌ها» به کارگردانی امیر آتشانی، «قولتشنها» به کارگردانی حمید پورآذری و «کابوسهای ریتمیک» به کارگردانی سعید تهرانی، دیگر نمایش‌های این بخش را تشکیل می‌دهند.
مربای روسی
تماشای نمایش خارجی در جشنواره تئاتر واقعا یک ریسک محسوب می‌شود؛ چرا که اساسا گروه‌ها و کارگردان‌های فرنگی تئاتر در کشور ما چندان شهرت و معروفیت ندارند و امکان تحقیق درمورد سابقه و کارنامه‌شان نیز اصلا به راحتی کارگردان‌های سینما فراهم نیست؛ مضاف بر اینکه نمایش‌های خارجی در این سال‌ها عموما به زبان‌های غیر انگلیسی (مثل آلمانی، عربی یا ارمنی) بدون رونویس (معادل تئاتری زیرنویس!) فارسی اجرا شدهاند و ارتباط‌گرفتن با آنها - حتی با وجود دانستن کلیت قصه - مشکل است (مثلا یکی از نویسندگان مجله که تماشاچی اجرای غیرمتعارف روبرتو چولی از «شازده کوچولو» اگزوپری بوده، تا آخر نمایش نفهمیده کدام یک از بازیگرها شازده است!).
با وجود این، اگر مشکل مالی ندارید و از وقت و حوصله زیاد برای صرف یا تلف‌کردن در صفوف به هم پیوسته جشنواره برخوردارید یا اصلا بلیت مجانی از محبوبی به دست‌تان رسیده، بدانید و آگاه باشید که جز نمایش‌های مشترک ایرانی- خارجی که در بخش بین‌الملل ازشان اسم برده‌ایم، چند کار فرنگی دیگر هم در جشنواره امسال اجرا دارند.
دندان‌گیرترین این کارها احتمالا «ننه دلاور و فرزندان‌اش» به کارگردانی کلاوس پیمان بر اساس متن معروف برشت است. پیمان قبل از این هم به ایران آمده و تماشاچیان علاقه‌مند تئاتر لابد خاطره خوب «ریچارد دوم‌اش» را در ذهن دارند.
گروه خیابانی آقای «پاول ژکوتاک»- کارگردان لهستانی- هم که با اجراهای قبلی‌اش ملت را حسابی به وجد آورده بود، امسال با نمایش «چه مرد ظالمی» به جشنواره آمده است. این نمایش در پارکینگ تالار وحدت اجرا می‌شود.
جز اینها «مربای روسی» از روسیه، «نوک زبان» از سوئیس، «مسلح شدن» از ارمنستان و «راشومون» از سوئیس هم در بخش بین‌الملل جشنواره شرکت دارند. نمایش آخری دکور عظیم و عجیب و غریبی دارد؛ طوری که اگر در سالن‌های موجود تئاتر اجرا می‌شد، در هر اجرا فقط برای یک تماشاچی جا وجود داشت! به همین علت محل اجرایش را انداختند به سوله پارک لاله!
جشنواره امسال بخش ویژه تئاتر ملل هم دارد که به تئاتر شرق می‌پردازد و نمایش‌های «رامایانا» از سنگاپور، «دردسر در آسمان» از چین و «روح عروسک» از ویتنام در این بخش، روی صحنه خواهند رفت. قرار بود یک گروه مالزیایی هم در این بخش حاضر باشد که هنوز اطلاع دقیقی از حضور آنها در دست نیست.
