یک رسم قدیمی که شاید در گذشته متناسب با فضاهای کوچک‌تر و اسباب و اثاثیه کمتر، محدودتر یا حداقل ساده‌تر انجام می‌شد ولی به مرور و همراه با پیچیدگی‌های این روزگار، این سنت هم ابعادی پیچیده و وسواس‌مانند به‌خود گرفته است.
به گفته کارشناسان هرسال، خانه تکانی نوروزی منجر به مسمومیت تعدادی کودک با مواد شوینده می‌شود. همچنان‌که خوردن ماده سفیدکننده وایتکس و ماده لوله بازکن از جمله دلایل اصلی ایجاد مسمومیت (گاه مهلک) در میان کودکان خردسال است، استفاده ناآگاهانه از این مواد باعث انواع عوارض جسمانی در بزرگسالان به ویژه زنان خانه‌دار نیز می‌شود. به‌طوری که سال گذشته در اسفند ماه حدود ۹۱ نفر در روزهاى پایانى سال و در ایام خانه‌تکانى بر اثر مسمومیت با مواد شوینده، سفیدکننده و پاک‌کننده در بیمارستان لقمان حکیم بسترى شدند که ۸۸ مورد آن مسمومیت با مواد سفیدکننده و 3مورد مسمومیت با مواد شوینده و پاک‌کننده بوده است.
«انواع و اقسام شوینده‌ها و سفید‌کننده‌ها که گاز کلر آزاد می‌کنند، اگر بی‌مهابا استفاده شوند، در فضای سربسته منجر به مسمومیت‌های شدید می‌شوند.»
دکتر سهراب پور، متخصص ریه و رئیس بیمارستان لبافی نژاد با اشاره به اینکه آلودگی مواد شوینده به 2 صورت مستقیم و غیرمستقیم است، به همشهری می‌گوید: متأسفانه خیلی از افراد هم حتی انواع مختلف این مواد مثل مواد اسیدی را با هم مخلوط می‌کنند چون فرد تصور می‌کند که در این صورت شست و شو با دقت بیشتری انجام می‌شود در حالی‌که همین شوینده‌های ترکیبی در بسیاری از موارد منجر به خفگی‌های آنی می‌شوند.
این متخصص ریه معتقد است: مواد شوینده مقدار زیادی مواد بازی دارند و انواع و اقسام سفید‌کننده‌ها و پودرهای شوینده حاوی موادی هستند برای دفع چربی‌ها که فرمول شیمیایی آنها بسیار پیچیده است.
اثرات درازمدت این مواد هم به‌خصوص در پوست به‌صورت انواع واکنش‌های آلرژیک و درماتیت‌ها خودشان را نشان می‌دهند. تاکید دکتر سهراب‌پور این است: به همین خاطر توصیه می‌کنیم که اگر این مواد داخل محیط سربسته استفاده می‌شوند، حتما از دستکش و ماسک استفاده شود و تهویه مناسب برقرار باشد؛ به‌خصوص در حمام چون بیشتر اتفاق‌ها به‌علت عدم‌تهویه مناسب و همراه با بخار آب در حمام می‌افتد.
همچنین بیماران داراى مشکلات تنفسى مانند آسم یا افرادى که حساسیت ریوى دارند، به هیچ عنوان نباید با این مواد شیمیایى در تماس باشند و حتى افراد سالم نیز به امید زدن ماسک‌هاى کاغذى، در محیط بسته و بدون تهویه نمى‌توانند از این مواد استفاده کنند.
رئیس بیمارستان لبافی‌نژاد با بیان اینکه موادی که وارد سیستم تنفسی می‌شوند، به چند طریق بیماری را تحمیل می‌کنند، ادامه می‌دهد: به‌طور مستقیم، مواد اسیدی منجر به سوختن مخاط می‌شوند، بعضی از این مواد هم منجر به التهابی در ریه می‌شوند که این التهاب فرد را مبتلا به برونشیت و بیماری‌های التهابی می‌کند، حتی بعضی از این مواد میزان التهابی که ایجاد می‌کنند، آنقدر شدید است که حالات اورژانس و فوریت به وجود می‌آورند.
البته به گفته وی برخی واکنش‌های التهابی نیز سیرشان خیلی مزمن است و حتی در شروع ممکن است هیچ علامتی در بیمار ایجاد نکنند اما بعد از 10 تا 15 سال کم کم آثار خود را نشان می‌دهند.
حساسیت‌های پوستی
متخصصان پوست می‌گویند استفاده زیاد از مواد شوینده باعث ایجاد عوارض روی پوست به‌خصوص ناخن‌ها نیز می‌شود. «یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ناخن، خشکی یا ریش ریش شدن کناره ناخن است که به‌دلیل استفاده زیاد از مواد شوینده به‌خصوص در بین زنان خانه‌دار رخ می‌دهد.»
دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در توضیح عوارض پوستی ناشی از این مواد می‌گوید: در زنان خانه‌دار و در بعضی مشاغل که افراد با مواد شوینده سروکار دارند به‌دلیل استفاده زیاد از این مواد، چربی ناخن کاهش می‌یابد و کناره‌های پوست آن ریش ریش می‌شود که کندن پوست کناره‌های ناخن با دست سبب ایجاد عفونت و راه‌یابی میکروب به آن نقطه می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: استفاده از حلال‌ها مانند «تینر» هم براى پاک کردن، موجب از بین رفتن چربى پوست در محل تماس شده و به‌دنبال آن خارش، سوزش، زخم، ترشحات آبکى و چرکى ایجاد مى‌شود که البته تماس مکرر با سفید‌کننده‌ها نیز این عوارض را به‌دنبال دارد. بنابراین استفاده از دستکش مناسب که مانع تماس پوستى شود، مهم‌ترین و بهترین روش پیشگیرى از ایجاد این عوارض است. توصیه مهم این متخصص پوست در این زمینه شست و شوى دست در پایان کار و استفاده از نرم‌کننده یا مرطوب‌کننده‌ها است.
وی با بیان اینکه بیمارى «درماتیت» زنان خانه‌دار یا همان اگزماى دست شایع‌ترین بیمارى در این ایام است که خارش، قرمزى و خشکى پوست و تاول‌هاى ریز را به‌دنبال خواهد داشت، مى‌افزاید: معمولاً تظاهر بیمارى در کف دست و روى نوک انگشتان بروز می‌کند و گاهى فاصله میان انگشت حلقه و کنارى را درگیر مى‌کند و ضایعه‌اى به شکل پیش‌بند تشکیل مى‌شود که به اگزماى پیش‌بندى معروف است.
به گفته وی این ضایعات درصورت درمان نشدن به‌موقع موجب التهاب و ترک پوست مى‌شوند برای همین بهترین راه براى جلوگیرى از خشکى پوست و عود این ضایعات، استفاده از کرم‌هاى حاوى اوره، گلیسیرین، وازلین و غیره است.
صدمات فیزیکی
به گفته کارشناسان عوارض جسمانی خانه‌تکانی فقط به مسمومیت‌های ناشی از متصاعد شدن بخارهای شیمیایی (که معمولا منجر به مشکلات تنفسی، حساسیت های پوستی می‌شود) ختم نشده و شامل صدمات فیزیکی هم می‌شود.
متخصصان فیزیوتراپی می‌گویند انجام کارهای سنگین خانه‌تکانی - مانند جابه‌جا کردن مبلمان، فرش، پرده‌شویی و پاک کردن شیشه پنجره باعث بروز دردهای استخوانی و عضلانی مختلف می‌شود. این وضعیت هم تا جایی پیش می‌رود که شمار مراجعان زن به درمانگاه‌ها برای دردهای پراکنده دست و گردن در روزهای قبل از فرارسیدن سال نو به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
دکتر مصطفی نجاتیان، فیزیکال‌تراپیست و رئیس بخش فیزیوتراپی مرکز قلب تهران با بیان اینکه اغلب مردم ما به خاطر زندگی شهر‌نشینی آمادگی لازم را برای انجام فعالیت‌های اسکلتی-عضلانی ندارند، معتقد است: اما ما می‌توانیم با وجود این عدم‌آمادگی فعالیت‌هایمان را طوری انجام دهیم که آسیب جدی هم نبینیم.
وی ادامه می‌دهد: قبل از فعالیت‌های فیزیکی سنگین جابه‌جایی جسم در افراد باید به گونه‌ای باشد که فشار زیادی به ستون فقرات و مفاصل نیاید به این صورت که می‌توانیم به وضعیت قرارگیری جسم مورد نظر نسبت به‌خودمان دقت کنیم چون گاهی اوقات درست جابه‌جا کردن یک جسم 10 کیلویی به فرد آسیبی نمی‌زند اما جابه‌جا کردن یک جسم یک کیلویی آسیب‌ها و فشارهای زیادی را به‌علت وضعیت نادرست فرد وارد می‌کند.
به گفته دکتر نجاتیان برای شروع فعالیت‌های سنگین باید به این نکته توجه داشت که اگر مشکلات ستون فقرات از قبل در فرد وجود دارد از عضو آسیب‌دیده نباید به هیچ وجه استفاده شود، همچنین قبل از اینکه فعالیت سنگین بکنیم بهتر است که عضلات بدن شامل عضلات پشت ران، ناحیه ستون فقرات ناحیه شکم شانه و دست‌ها را استرچ داده یا در حالت کششی قرار دهیم چون این حرکات عضلات را برای جابه‌جایی و فشار بیشتر آماده می‌کند.
این فیزیکال‌تراپیست ادامه می‌دهد: در نحوه بلند کردن اجسام هم باید کاری کنیم که حداقل فاصله را نسبت به آن جسم داشته باشیم و زانوهایمان خم باشد تا به ستون فقرات فشار نیاید؛ همچنین باید از چند مفصل برای جابه‌جایی استفاده کنیم.
دکتر نجاتیان با اشاره به اینکه موقعیت‌مان نسبت به کاری که انجام می‌دهیم مثل تمیز کردن شیشه‌ها نباید طوری باشد که کار مستمری از یک مفصل خاص بکشیم چون بیشتر مشکلات کمر و زانو در زنان به‌علت جارو‌کشیدن‌های متناوب آن هم در یک حالت است، توضیح می‌دهد: در ضمن وقتی عضله خسته می‌شود، باید به آن استراحت داد چون با خستگی و فشار مستمر و در مدت بسیار طولانی آسیب‌های جدی به نخاع یا ستون فقرات و زانوها وارد می‌شود.
به عقیده دکتر نجاتیان بیشترین موارد مراجعه‌کننده با علائم اسپاسم عضلات ناحیه کمر و گردن و مچ دست در شب‌های قبل از عید و بیشتر در کسانی است که سابقه قبلی ضعف عضلات ستون فقرات را داشته‌اند.
