تقویم رویدادهای فرهنگی نوشته می‌شوند، حتی اگر صفحه‌های تقویم به عقب رفته و اشتبا‌ها تکرار شده باشند. صفحه‌های اتفاق‌های حوزه کتاب هم نمی‌گذرد، گاهی ورقی می‌خورد، اما باز بر می‌گردیم سر صفحه اول.
ما درست کردن را خوب بلد نیستیم، وقتی می‌خواهیم چیزی را درست کنیم راه را به اشتباه می‌رویم. هر چیز تیزی دم دست مان پیدا می‌کنیم بر می‌داریم و به‌خودمان می‌زنیم. درست کردن را خوب بلد نیستیم و هی می‌خواهیم اتفاق‌های محیرالعقول انجام دهیم، وسط این همه شعبده بازی فرهنگی که دوست داریم انجام دهیم و نمی‌توانیم، فقط صفحه‌های این تقویم است که ورق نمی‌خورد. ما می‌رویم با همه قدم‌هایی که برنداشته‌ایم.
خبرنگارانی که در افتتاحیه نوزدهمین نمایشگاه بین‌المللی، صحبت‌های رئیس‌جمهور را می‌نوشتند شوکه شدند و چند لحظه هم دیگر را نگاه کردند. آنها مطمئن بودند که سال دیگر نمایشگاه کتاب در محل دائمی نمایشگاه‌ها برگزار نمی‌شود. رئیس‌جمهور در افتتاحیه نوزدهمین با لحن شوخی کاملا جدی گفت که اگر نمایشگاه سال دیگر در این مکان برگزار شود، به نمایشگاه نمی‌آید. تغییر محل دائمی نمایشگاه در حالی مطرح شد که شهرداری در حال ساخت«شهر آفتاب»، مکان مناسبی برای برگزاری نمایشگاه کتاب، است.
ابتدا بحث برگزاری نمایشگاه در ورزشگاه آزادی مطرح شد، با شنیدن این حرف 14 تشکل شناخته شده حوزه نشر به علی اکبر اشعری، رئیس کتابخانه ملی و معاون رئیس‌جمهور، نامه نوشتند و از او خواستند رئیس‌جمهور را از این تصمیم منصرف کند. آنها در این نامه با وجود قول شهرداری برای سبک کردن بار ترافیک نمایشگاه نوشتند که با آماده شدن پل روگذر بزرگراه یادگار امام- سئول این نمایشگاه می‌تواند در محل دائمی نمایشگاه‌ها برگزار شود و نمایشگاه در ورزشگاه آزادی یا هر مکان دیگری برگزار نشود. آنها در نامه خود نوشتند که تغییر مکان برگزاری نمایشگاه به گفت‌وگوهای کارشناسی احتیاج دارد.
نوشتن این نامه از طرف کارشناسان حوزه نشر اثر نکرد و مدیران فرهنگی که شوخی رئیس‌جمهور را کاملا جدی گرفته بودند محل برگزاری نمایشگاه کتاب را تغییر دادند تا این نمایشگاه کم رونق‌تر از هر سال برگزار شود. آنها تا یک ماه مانده به زمان برگزاری نمایشگاه هنوز تصمیم نگرفته بودند که نمایشگاه را کجا برگزار کنند و در نامه‌هایی که برای شرکت‌کنندگان می‌فرستادند می‌نوشتند که مکان برگزاری متعاقبا اعلام می‌شود.
محسن پرویز، معاون فرهنگی وزارت ارشاد، حتی 15 روز قبل از برگزاری نمایشگاه از آماده نبودن مصلا برای برگزاری نمایشگاه خبرداد. برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران که از نظر ساختمان‌سازی برای برگزاری یک نمایشگاه کتاب مناسب نیست، باعث اعتراض ناشران، نویسندگان، انجمن‌های فرهنگی و بسیاری از مخاطبان کتاب شد. گرفتن تصمیم‌های مهم برای حوزه نشر بدون دخالت دادن فعالان آن، برگزاری نمایشگاه در مصلا و نحوه نام نویسی از ناشران باعث افت آمار ناشران شرکت‌کننده در نمایشگاه شد.
بنا بر اطلاعیه روابط عمومی نمایشگاه‌های فرهنگی ایران تا پایان مهلت 10 روزه ثبت نام، ۲۴ اسفندماه ۸۵، تنها ۱۱۰۰ ناشر ثبت نام کردند. فروردین 86 جلال ذکایی، معاون هماهنگی و ارتباطات نمایشگاه بیستم، از افزایش این تعداد و ثبت نام ۱۴۰۰ ناشر خبر داد.
این در حالی بود که به گفته رئیس هیأت‌مدیره اتحادیه ناشران، حسن کیاییان، در سال ۸۳ بیش از ۱۹۰۰ ناشر در نمایشگاه شرکت داشته‌اند و آمار رسمی حکایت از شرکت بیش از ۱۸۰۰ ناشر در دوره پیش دارد. نمایشگاه کتاب امسال با دردسرهای زیاد و بدون توجه به مخالفت فعالان حوزه نشر در مصلای تهران برگزارشد و فعالان حوزه نشر می‌توانند از حالا اعتراض‌هایشان را برای سال آینده شروع کنند، چون مدیر روابط عمومی مصلای امام خمینی(ره) اعلام کرد که امسال هم نمایشگاه کتاب در این مکان برگزار می‌شود و امسال قرار است مصلا برای برگزاری نمایشگاه آماده باشد.
همه دربرابر یکی
ناشران هم مانند دیگر صنف‌ها در چند گروه تقسیم بندی شده اند، بعضی‌ها عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان هستند، بعضی‌ها عضو انجمن فرهنگی ناشران و بعضی عضو انجمن اسلامی ناشران. این گروه‌ها در بسیاری مسایل هدف‌های مشترک ندارند و با هم مخالف هستند، اما بحث «یارانه کاغذ» از مسایلی بود که آنها را با هم متحد کرد، مسئله‌ای که همه ناشران خواستار بهبود وضعیت آن بودند و این بهبود به‌نظر بسیاری از آنها ،حذف آن بود، اتفاقی که در پایان ماجرای یارانه کاغذ افتاد رسیدن و نرسیدن کاغذ چند سال بود که به یکی از مسایل مهم حوزه نشر تبدیل شده بود، اینکه ناشران باید به اتحادیه ناشران و وزارت ارشاد زنگ می‌زدند و می‌پرسیدند بالاخره کاغذ رسید یا نه؟ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سال‌ها برای حمایت از چاپ کتاب به ناشران کاغذ می‌داد و علاوه بر خرید کتاب از ناشران، یارانه نشر را به این شکل هم پرداخت می‌کرد، اما شکل پرداخت کاغذ، مناسب با نیاز ناشران نبود، به همین دلیل بسیاری از آنها سال‌ها از وزارت ارشاد می‌خواستند به آنها این کمک را نکند.
سال 84، 165 ناشر و نهاد فرهنگی در نامه‌ای به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستند که یارانه کاغذ حذف شود، بعضی منتقدان آن زمان این حرکت را شتاب زده می‌دانستند، اما کم کم بسیاری از کسانی هم که مخالف قطع یارانه کاغذ بودند با موافقان هم صدا شدند.
وجود یارانه برای هر کالایی مشکلات خاصی را به وجود می‌آورد، مشکل‌هایی که برای کاغذ هم به وجود آمد. شاید یکی از مهم‌ترین علت‌های حذف یارانه کاغذ را بتوانیم به نبود مدیریت در اختصاص این شکل یارانه به ناشران بدانیم. بسیاری از ناشران معتقد بودند که انحصاری بودن اهدای کاغذ به ناشران باعث تولید کتاب در زمان نامناسب می‌شود و آنها را از برنامه ریزی هایشان عقب می‌اندازد. علاوه بر این ناشران نمی‌توانستند کاغذ مورد نظرشان را دریافت کنند و باید کتاب را با کاغذی که موجود بود چاپ می‌کردند. به این مشکلات، امسال کتاب‌سازی ناشران غیرفعال و قرض‌های آنها به تعاونی ناشران را هم اضافه کنید.
خردادماه امسال اعلام شد که یارانه کاغذ حذف می‌شود و یارانه نشربه تقویت قدرت خرید اختصاص داده می‌شود. معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محسن پرویز، خرداد ماه درباره حذف یارانه کاغذ گفت: «با حذف پرداخت یارانه کاغذ به ناشران کتاب، اشکال مفیدتر و مؤثرتری برای کمک به کتاب خوانان و مصرف‌کنندگان این کالای فرهنگی اعمال خواهد شد.
صدور کارت‌های الکترونیکی خرید کتاب به جای توزیع بن‌های کاغذی کنونی، یکی از این راه‌ها خواهد بود. خرید و اهدای کتاب به مراکز مختلف فرهنگی وکتابخانه‌های کشور و تقویت تجهیزات کتابخانه‌های عمومی از دیگر اقدامات جایگزین طرح توزیع کاغذ یارانه‌ای است.»
بالاخره توزیع کاغذ یارانه‌ای حذف شد و اهدای بن کتاب به خریداران و خرید برای کتابخانه‌های عمومی جایگزین آن شد، اما اعتراض بسیاری از ناشران تمام نشد، همان اشکال‌هایی که به نحوه توزیع یارانه کاغذ وجود داشت، حالا در شکل خرید بن کتاب و خرید خود ارشاد برای کتابخانه‌های عمومی وجود دارد، فقط شکلش عوض شده است.
شاید یک راه حل دیگر
قرار بود کارت الکترونیک خرید کتاب یکی از راه‌های جایگزین یارانه کاغذ باشد. 14 مهر کارت خرید کتاب رونمایی شد. محمدحسین صفار هرندی در این مراسم سخنرانی نکرد و به توضیحات مسئول طرح خرید کارت الکترونیکی کتاب و معاون فرهنگی وزارتخانه اش گوش کرد.
حمید قبادی، مسئول طرح 14 مهر گفت: «تا کنون حدود 400 واحد از کتابفروشی‌های سراسر کشور مجهز به دستگاه کارت خوان شده‌اند و براساس پیش‌بینی‌ها تا پایان سال حداقل حدود 3 هزار و500 تا 4 هزار دستگاه کارتخوان در کتابفروشی ها نصب می‌شود و حداکثر این آمار 10 هزار کتابفروشی است.»
معاون فرهنگی ارشاد نیز درباره هزینه صدور هر کارت الکترونیک خرید کتاب گفت: «با مذاکراتی که با بانک مجری صورت گرفته است، به توافق رسیده‌ایم که هزینه‌ای بابت این کار پرداخت نشود؛ یعنی هزینه‌ای از فرد و مراکز دیگری که خواهان این کارت هستند اخذ نخواهد شد.»
یارانه کاغذ از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده می‌شد و کارت خرید کتاب قرار بود یکی از جایگزین‌های این یارانه باشد، اما آیا این اتفاق در عمل می‌افتد؟ اگر دانشگاه، اداره یا هر نهاد دیگری برای کارمندان خود بخواهد کارت الکترونیکی بگیرد، خودش باید هزینه‌اش را بپردازد، بانک صادرات هم که مجری این طرح است برای صدور آن هزینه‌ای دریافت نمی‌کند، اگر انجمن‌های فرهنگی هم بخواهند به اعضایشان کارت بدهند باید خودشان هزینه اش را پرداخت کنند، در این میان تکلیف بودجه‌ای که مجلس برای کمک به بخش کتاب اختصاص داده است، چه می‌شود؟
موافقت مخالفان
نه، هیچ کس نمی‌خواهد اختلاف‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه هنری حل شود، نه تنها هیچ کس نمی‌خواهد این اختلاف‌ها حل شود، بلکه بعضی تصمیم‌گیری‌ها این اختلاف‌ها را زیادتر می‌کند.
مهر ماه سال گذشته خبر برگزاری جلسه‌ای با حضور مدیران حوزه هنری و انتشارات سوره مهر و نمایندگان کمیسیون فرهنگی مجلس رسید. مدیران انتشارات سوره مهر برنامه‌ای برای چاپ کتاب در سال 87 ریخته بودند که می‌خواستند با نشان دادن آن به نمایندگان کمیسیون فرهنگی نظر مثبت آنها را بگیرند. دکتر عماد افروغ که از منتقدان همیشگی بیشتر نهادهای فرهنگی است، این بار نظر مثبتی داشت.
مدیران انتشارات سوره مهر برنامه‌هایشان برای چاپ کتاب را به نمایندگان نشان دادند و نمایندگان کمیسیون فرهنگی با توضیح‌هایی که محمد حمزه زاده مدیر انتشارت سوره مهر، مرتضی سرهنگی مدیر دفتر ادبیات پایداری حوزه هنری و عماد افروغ، که سوره مهر ناشر کارهای اوست، به آنها دادند در کمیسیون فرهنگی به اختصاص بودجه5/2 میلیارد تومانی به انتشارات سوره مهر رای مثبت دادند. این بودجه در کمیسیون تلفیق هم رای آورد.
بودجه 5/2 میلیاردی که به سوره مهر اختصاص داده شد، جداگانه از بودجه‌ای که به حوزه هنری برای بخش کتاب داده می‌شود پرداخت می‌شود. پرداخت این بودجه به انتشارات سوره مهر در حالی است که هیچ گاه بودجه‌ای به این اندازه به یک ناشربه‌صورت جداگانه پراخت نشده است.
عماد افروغ که از مدافعان پرداخت این بودجه به سوره مهر است معتقد است این انتشارات برنامه منظم و خوبی برای چاپ کتاب داشته است.
پس از تصویب این بودجه در کمیسیون تلفیق انتقادها برای اختصاص این بودجه شروع شد. یکی از منتقدان اختصاص این بودجه نیز وزارت ارشاد بود، هرچند که مدیران این وزارتخانه به‌صورت رسمی اعتراضی نکردند. حالا با اختصاص این بودجه و موج اعتراض‌ها، مدیران انتشارات سوره مهر می‌خواهند در سال 87 ثابت کنند که لیاقت دریافت این بودجه را داشته‌اند و برنامه‌هایشان را عملی کنند. بعضی فعالان حوزه کتاب به‌علت حضور شخص مرتضی سرهنگی در انتشارات سوره مهر به این اقدام نظر مثبتی دارند و بعضی دیگر نیز با اختصاص چنین بودجه‌ای به یک انتشارات مخالفند و معتقدند این بودجه باید دراختیار وزارت ارشاد قرار بگیرد.
از پشت ویترین‌ها به زیر میز
هیاهوی بسیار برای فیلم و کتابی که روی مخاطبانش تاثیر ماندگاری نگذاشت، باعث شد فیلم و کتاب «رمز داوینچی» بیشتر از آنچه تصور می‌شد دیده و خوانده شود. کتاب«رمز داوینچی» که با 2عنوان دیگر «کد داوینچی» و «راز داوینچی» هم در ایران ترجمه شد، از کتاب‌های جنجال برانگیز امسال بود.
این رمان در سال ۲۰۰۳ پرفروش‌ترین کتاب جهان شد و فروشش حتی از مجموعه هری پاتر نیز بیشتر شد. تا ماه می۲۰۰۶ بیش از ۶۰ میلیون نسخه از این کتاب به فروش رسید و به ۴۴ زبان، از جمله فارسی نیز ترجمه شد. شهرت این کتاب در حدی شد که شرکت‌های مسافرتی در سرتاسر دنیا، تورهایی گذاشتند تا مکان‌هایی را که در این کتاب به آنها اشاره شده بود به مردم نشان دهند.
مسئله اصلی رمز داوینچی صحت ازدواج حضرت عیسی(ع) با مریم مجدلیه است. از همان زمان که این کتاب به چاپ رسید کلیسای کاتولیک، واتیکان، پاپ و گروه‌های مختلف مسیحی و اسلامی با چاپ آن مخالفت کردند. این مخالفت‌ها با ساخته شدن فیلم توسط کمپانی «سونی» بیشتر شد.
این کتاب سال 85 در ایران نیز به چاپ رسید و به سرعت ترجمه‌های زیادی که به خاطر رقابت مترجمان با هم ترجمه‌های خوبی هم نبودند به بازار آمد، اما مخالفت‌های مسیحیان بیشتر از آن بود که این کتاب بتواند پشت ویترین‌ها زیاد دوام بیاورد.
مدیرکل دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدرضا وصفی، درباره لغو چاپ این کتاب گفت: مجوز کتاب«رمز داوینچی» در پی نامه جمعی از روحانیون مسیحی ایران به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی لغو شد.
تعامل مثبت و خوبی بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جوامع اقلیت‌های دینی وجود دارد و پس از ارجاع بیانیه روحانیون مسیحی به معاونت فرهنگی، دستور لغو پروانه انتشار کتاب‌هایی تحت عنوان رمز داوینچی و راز داوینچی از سوی معاون امور فرهنگی در تاریخ 21/4/85 صادر و از سوی اداره کل امور کتاب و کتابخوانی اجرا شده است.» این گفته‌ها در حالی بیان شد که پیش از دادن مجوز برای چاپ این کتاب وزارت ارشاد از مخالفت رهبران مسیحی خبر داشت.
مجوز چاپ این کتاب در سال 85 لغو شد، اما چرا ماجرای چاپ آن در سال 86 هم مطرح بود و بحث‌ها تمام نشد؟ بسیاری از مردم با شنیدن جنجال‌هایی که این کتاب راه انداخته بود می‌خواستند آن را بخوانند، پس این کتاب از پشت ویترین‌ها به زیر میزها رفت و آن جا معامله شد.
