کارتون‌ها به دلیل داشتن ایهام، همواره متناسب با مخاطبان گوناگون، مفاهیم متفاوتی از خود به دست می‌دهند.
در این میان، از عوامل مهمی‌که دستمایه کارتونیست‌ها برای خلق مضامین حاوی ایهام قرار می‌گیرند، نمادها و نشانه‌ها یا سمبل‌های رایج است.
شناخت سمبل‌ها و در مرحله بعد، تحلیل آنها در یک اثر کارتونی، رمز ورود به معنای آنهاست.
در میان کشورهای دنیا، کارتونیست‌هایی به خلق اثر می‌پردازند که آثارشان نه تنها هجوهای سطحی و کم‌مایه نیست بلکه مملو از مفاهیم عمیق و حاوی سمبل‌های فراوان است.
کارتونیست‌های اروپای شرقی را می‌توان عمده‌ترین هنرمندانی دانست که کارتون‌هایشان دارای چنین ویژگی‌هایی است.
ایران نیزکارتونیست‌هایی را به جهان معرفی کرده است که می‌توان آنان را کارتونیست‌های سمبلیست نامید.
فضای خاص سیاسی و خطوط قرمز نامعلوم و بسیاری دیگر از عوامل، سبب خلق آثاری می‌شوند که دارای لایه‌های مختلف و مملو از نشانه‌ها و نمادهای فراوان است.
اما چگونه می‌توان از طریق شناخت سمبل‌ها، از تصاویر طنزآمیز کارتونی رمزگشایی کرد؟
سمبل‌ها در کارتون چند دسته‌اند:
1 - سمبل‌های تصویری
2 - سمبل‌های کلامی
در میان این 2 دسته، سمبل‌هایی هستند که مربوط به یک فرهنگ و قوم و ملت‌اند و گروهی دیگر، سمبل‌هایی که جنبه بین‌المللی داشته و می‌توان در تمام دنیا، فهمی همگون از آنها داشت.
به طور مثال، پرنده صلح با شاخه زیتونی که در منقار دارد، نمادی از آرامش و صلح است که در تمام جهان، شناخته شده و در بسیاری از آثار قابل مشاهده است.
سمبل‌های یک کشور را می‌توان «سمبل‌های بومی» نامید.
در نگاهی دقیق‌تر، باید گفت که برخی نمادها، در طول زمان، معنا و مفهوم خود را از دست نداده و با تاریخ یک ملت، آمیخته شده‌اند.
می‌توان این‌گونه نشانه‌ها و سمبل‌ها را در ضرب‌المثل‌ها و اشعار برجسته یک فرهنگ، جست‌وجو کرد.
برخی نشانه‌ها اما براساس یک واقعه تاریخی سر زبان‌ها می‌افتند و به تصاویر کارتونی وارد می‌شوند. اگر بخواهیم به نمونه‌ای از این‌گونه وقایع اشاره کنیم، می‌توان به ماجرای رسوایی اخلاقی بیل کلینتون - رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده - اشاره کرد که به ماجرای مونیکا گیت معروف شد.
این واقعه، سبب خلق نمادهایی در آثار کارتونیست‌ها شد که مربوط به همان جریان مقطعی در تاریخ است یا ماجرای عملیات تروریستی 11 سپتامبر که طی آن برج‌های دوقلو در نیویورک فروریخت و دستمایه خلق بسیاری آثار کارتونی شد که دارای سمبل‌های مشخص آن دوره بود یا تصاویری که از شکنجه‌های زندانیان ابوغریب منتشر شد و دستمایه آثاری کارتونی شد که نحوه شکنجه زندانیان در آن آثار به شکل یک سمبل تصویری درآمده و در بسیاری کارتون‌های آن دوره قابل مشاهده بود.
طی سال‌های مختلفی که از ورود کاریکاتور به ایران می‌گذرد، در دوره‌هایی که این هنر فرصت بروز و خودنمایی یافته است، سمبل‌هایی را می‌بینیم که براساس یک رویداد یا ظهور برخی چهره‌ها و شخصیت‌ها به کارتون‌ها پاگذاشته‌اند.
مثلا در دهه اخیر، ظهور برخی گروه‌هایی که می‌خواستند افکار خود را از طریق خشونت، در جامعه رواج دهند، باعث شد که کارتونیست‌ها از سمبل‌هایی استفاده کنند که بیانگر نقد به این نوع تفکر بوده است.
اگر به گذشته‌ای دورتر برویم، نشریاتی چون «گل‌آقا» یا «طنز و کاریکاتور» برای نقد سیاست‌های دولت، سمبل شخصیتی چون دکتر حسن حبیبی - که معاون اول دولت وقت بود - را به عنوان سمبل دولت در کارتون‌های خود استفاده می‌کردند.
اما سمبل‌های کلامی را می‌توان در کارتون‌هایی دید که دارای دیالوگ و نوشته هستند. این کارتون‌ها - که بیشتر کارتون‌های «ادیتوریال» یا مطبوعاتی نام گرفته‌اند - برای بیان نقد همراه با طنز، از کلام استفاده می‌کنند.
در این نوع سمبل‌ها نیز کلماتی هستند که با فرهنگ یک ملت گره خورده‌اند و در طول سالیان دراز خاصیت کلامی خود را از دست نمی‌دهند.
این‌گونه سمبل‌ها را بیشتر برگرفته از حکایت‌ها و ضرب‌المثل‌ها و اشعار مختلف و معروف می‌توان دید. اما گروهی دیگر از سمبل‌های کلامی هستند که مربوط به مقطع خاصی از تاریخ‌اند که حادث شدن یک رویداد، سبب خلق آنها شده است.
شاید این سمبل‌ها را بتوان در میان کلماتی که مردم کوچه و بازار رد و بدل می‌کنند دید یا در لطیفه‌هایی که دهان به دهان می‌چرخند، جست‌وجو کرد.
شناخت و مطالعه و آگاهی از نمادهای بین‌المللی و بومی سبب می‌شود که رمزگشایی از یک اثر کارتونی برای یک مخاطب راحت‌تر و لذت درک معنای آن بیش از پیش باشد.
نمادها و نشانه‌ها یا سمبل‌ها، باعث می‌شوند تا آثار کارتونی، مضامین خود را در لایه‌های مختلف به مخاطب ارائه کنند.
