نظرسنجی تلفنی از مردم تهران در باره صله رحم

مدیر طرح: سیامک کفایی
همکاران: شبنم چهره، زهرا ادریس آبادی، فریده درفشی، میترا زاغی، مصطفی کوچکی و سمیه گایگانی

پیشگفتار

صله رحم
بیا تا مونس هم، یار هم، غمخوار هم باشیم
انیس جان هم، فرسوده و بیمار هم باشیم

خویشاوندی را می توان یکی از اساسی ترین روابط مستحکم انسانی در جهان دانست. امروزه نیز علیرغم وسعت ارتباطات انسانی و تعدد وتنوع روابط، هنوز روابط انسانی – اجتماعی متکی بر خویشاوندی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

"خانواده بر اساس خویشاوندی است و خویشاوندی مجموعه ای است از پیوندهای خونی(قرابت نسبی) و یا ارادی و اجتماعی(قرابیت سببی) یا حقوقی( فرزند خواندگی)، که افراد را به یکدیگر مربوط می کند.

اصطلاح خویشاوندی بیانگر روابط اجتماعی گسترده تری از روابط خانوادگی میان زن و شوهر یا والدین و فرزندان و غیره ..... ودر حقیقت بیانگر مناسبات میان افراد یا گروهها با یکدیگر است. خویشاوندان در واقع کسانی هستند که به نحوی با هم مناسباتی دارند.

 رابطه خویشاوندی دارای انواع مختلفی به شرح ذیل است:
- خویشاوندی سببی
- خویشاوندی نسبی
- خویشاوندی رضاعی
- خویشاوندی بر اساس فرزند خواندگی
- خویشاوندی توتمی"
اشکال وسیعی از انواع خویشاوندی در جهان وجود دارد که این روابط خویشاوندی با خود مجموعه ای از تکالیف و وظائف را به همراه دارند.

یکی از مهم ترین روابط اجتماعی که دین مبین اسلام نیز به آن تاکید کرده است رابطه خویشاوندی یا همان صله رحم است که اگر به طور صحیح به آن عمل شود، بسیاری از کمبودها و نیازها در بین مردم ریشه کن خواهد شد.

در معنای لغوی، صله به معنای وصل و پیوند است، اما در اصطلاح به احسان و عطوفت و رعایت حال دیگران گفته می‌شود. رحم به معنی جایگاه اولاد است و در اصطلاح به مادر گفته می‌شود. و صله رحم یعنی عطوفت و احسان به افرادی که با ما، مادر مشترک داشته باشند؛ مانند عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آنها.

در دین اسلام پیوند خویشاوندی در میان پیوند های گوناگون اجتماع از احترام خاصی برخوردار است. پیوند خویشاوندی به قدری محکم است که اگر ازسوی یکی از طرفین هم بریده شود، بر دیگری واجب است که آن را پیوسته دارد.

یدالله بهتاش در کتاب حقوق متقابل خویشاوندان، صله رحم و معنای لغوی  (صله) و (رحم)را چنین بیان کرده است:
 "رحم: چون در شرع مقدس معنی خاصی برای رحم ذکر نشده، پس مراد همان معنی عرفی آن است که عبارت از مطلق اقارب است به معنی خویشاوندان مادری و پدری گرچه به چند واسطه باشد وهمچنین خویشاوندی از طریق اولاد.

صله: هر کاری که در عرف پیوند را برساند، صله است هر چند در کمترین مراتب مانند ابتدا به سلام کردن یا نیکو جواب دادن آن باشد. "

همچنین همین نویسنده از قول شهید ثانی علیه الرحمه در بیان مراتب صله رحم چنین می نویسد: اعظم مراتب آن، صله به نفس( به جان) است که در باره آن اخبار زیادی رسیده است پس از آن به دفع ضرر است یعنی اگر ضرری متوجه رحم گردد آن را دفع کند. پس از آن رساندن نفع به اوست. سپس صله نمودن به کسی است که واجب النفقه رحم است مانند زن پدر و زن برادر. و کمترین مراتب صله، سلام کردن به رحم است و کمتر از آن پیغام سلام برایش فرستادن و همچنین در نبودنش برایش دعا کردن و در حضورش نیایش گفتن.

قران کریم در آیات متعددی صله رحم را به مسلمانان توصیه کرده است،  خداوند منان در سوره اسراء آیه 26 می فرماید " و حق نزدیکان را بپرداز ونیز مستمند و وامانده در راه را، هرگز اصراف و تبذیر مکن" همچنین در سوره نساء آیه36  می فرماید" و خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و نیز به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان" از دیگر مواردی که این کتاب آسمانی مردم را به صله رحم تشویق کرده است می توان به آیات ذیل اشاره کرد:
(سوره رعد آیه 21- سوره نحل آیه 90- سوره نساء آیه 1)
همچنین در تقبیح و مذمت  قطع رحم (قطع رابطه با خویشاوندان) می فرماید" اگر رویگردان شوید، آیا از شما جز این انتظار می رود که در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟ آنها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته است" (سوره محمد(ص) آیه های 22 و 23 از دیگر آیات خداوند که در ارتباط با قطع رحم است می توان به سوره رعد آیه 25 و سوره بقره آیه 27 اشاره کرد.

" شاید برخی تصور کنند که این همه اصرار و تاکید در باره صله رحم مخصوص کسانی است که تمکن مالی دارند و از ثروت زیادی برخوردارند و می توانند به نزدیکان خود کمک کنند اما آن هایی که از نظر مالی در مضیقه اند و توان رسیدگی و مساعدت به دیگران را ندارند، صله رحم برایشان لازم نیست. این تصور و برداشت، نادرست است زیرا اگر کسی بخواهد صله رحم کند لزومی ندارد که پول و ثروت زیادی داشته باشد تا بتواند وظیفه اش را انجام دهد بلکه چون هدف از صله رحم برقرار کردن ارتباط و پیوند خویشاوندی است. دین مقدس اسلام می فرماید این وظیفه را حتی با دادن یک جرعه آب و آزار نرساندن به آنان و نیز سلام کردن به یکدیگر می توانید انجام دهید واز اجر و پاداشی که خدا برای صله رحم مقرر فرموده است بهره ببرید. پیامبر اکرم (ص) در این ارتباط مفر مایند: رحم ها را به هم پیوند دهید اگرچه با یک سلام باشد."

روایات زیادی نیز از ائمه اطهار در ارتباط با صله رحم موجود است که بعنوان مثال می توان از آن جمله به روایات زیر اشاره کرد:
"حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: صله رحم کنید حتی اگر به سلام‌کردن باشد.

امام حسین علیه السلام فرمود: هر کس می‌خواهد اجلش به تأخیر بیفتد و روزی‌اش زیاد شود، صله رحم کند.

امام صادق علیه السلام فرمود: صله رحم کن،  حتی اگر با دادن یک لیوان آب به نزدیکانت باشد. بهترین صله رحم بازداشتن خویش است از آزار آنها."

سنت صله رحم قبل از اسلام نیز در بین ایرانیان باستان رواج داشته است بطوریکه امروزه یلدا را فرصتی برای صله رحم می دانند.  همچنین دید و بازدیدهای عید نوروز نیز از مصادیق بارز این سنت حسنه است در این زمینه سایت اینترنتی فرهنگسرا چنین می نویسد:
" از جمله آیـین های نوروزی، دید و بازدید، یا " عید دیدنی " است. رسم است که روز نوروز، نخست به دیدن بزرگان فامیل، طایفه و شخصیت های علمی و اجتماعی و منزلتی می روند. در بسیاری از این عید دیدنی ها، همه کسان خانواده شرکت دارند. کتاب های تاریخی و ادبی، تـنها از عید دیدنی های رسمی دربارها و امیران و رئـیسان خبر می دهند. رسمی که هنوز هم خبرگزاری ها و رسانه ها، به آن بسنده می کنند.

 " دیدن" های نوروزی که ناگزیر " بازدید " ها را دنبال دارد، و همراه با دست بوسی و روبوسی است، در روزهای نخست فروردین، که تعطیل رسمی است، و گاه تا سیزده فروردین ( و می گویند تا آخر فروردین ) بـین خویشاوندان و دوستان و آشنایان دور و نزدیک، ادامه دارد.  رفت و آمد گروهی خانواده ها، در کوی و محله - به ویژه در شهرهای کوچک - هنوز از میان نرفته است.  این دید و بازدیدها، تا پاسی از شب گذشته، به ویژه برای کسانی که نمی توانند کار روزانه را تعـطیل کنند، ادامه دارد"

از مزایای این سنت حسنه همین بس که کسانی  که در طول سال به علت کدورت‌های پیش آمده از احوال پرسی یکدیگر سر باز زده اند، در سایه این سنت پسندیده اسلامی- ایرانی این روزها را فرصت مغتنمی برای رفع کدورت های خود شمرده و راه آشتی و دوستی در پیش می‌گیرند. بنا بر این اگرچه گسترش شهرها، ازدیاد جمعیت، پراکندگی خانواده های سنتی، محدودیت های شغلی و نیز فرهنگ آپارتمان نشینی، دید و بازدیدهای نوروزی را کاهش داده، لیکن بیایید با توجه بیشتر به اینگونه مراسم تا آنجا که ممکن است این فرهنگ اسلامی- ایرانی را به فرزندانمان منتقل کنیم.

کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به میزان تمایل پاسخگویان نسبت به دید و بازدید های خانوادگی دست یافت.  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1200نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق
هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان در زمینه میزان تمایل شان به دید و بازدید های عید بیان کرده اند. از اهداف فرعی که در این تحقیق دنبال می شود می‌توان به میزان تمایل کودکان  و فرزندان پاسخگویان به دید و بازدید های عید اشاره کرد.

روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

 جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1200 نفر از مردم تهران است.  لازم به ذکر است که از این تعداد 35 درصد مرد و 65 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 11 تا 14 اسفند ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
1.  جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4. شما چقدر به دید و باز دید های فامیلی اهمیت می دهید؟
5. مهمترین فایده این کار چیست؟
6. مهمترین ضرر این کار چیست؟
7. معمولا هر چند وقت یک بار به دیدن خانواده درجه یک خود می روید ؟
8. هر چند وقت یک بار به دیدن اقوام و خویشاوندان خود می روید؟
9. آیا فرزندان شما دید و بازدید های فامیلی را دوست دارند؟
10. آیا شما دید و بازدید های عید را دوست دارید یا از روی اجبار این کار را می کنید؟
11.  به نظر شما چرا بچه ها دید و بازدید های عید را دوست دارند؟
12. فکر می کنید بزرگتر ها بیشتر به رفت و آمدهای عید علاقه دارند یا بچه ها؟
13. آیا هیچ وقت از دید و بازدید های عید خسته شده اید؟

چکیده:
 طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد صله رحم به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:
-65 درصد از پاسخگویان زن و35 درصد مرد هستند.
- 16درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
- 41درصد  از پاسخگویان دیپلمه هستند.
- 50 درصد از پاسخگویان به دید و بازدید های فامیلی در حد خیلی زیاد اهمیت می دهند.
-38 درصد از پاسخگویان صله رحم را مهمترین فایده دید و بازدید فامیلی عنوان کرده اند.
-63 درصد از پاسخگویان گفته اند دید و بازدید های فامیلی هیچگونه ضرری ندارد.
- 34 درصد از پاسخگویان هر هفته به دیدن خانواده درجه یک خود می روند.
 - 27 درصد از پاسخگویان سالی یک بار اقوام و خویشاوندان خود رامی بینند.
- 67 درصد از پاسخگویان معتقدند که فرزندان آن ها به دید و بازدید های فامیلی تمایل دارند .
- 82 درصد از پاسخگویان دید و باز دید های عید را دوست دارند.
-  35 درصد از پاسخگویان گفته اند که کودکان به علت دریافت عیدی از یزرگسالان به دید و بازدیدهای عید علاقه مند هستند.
- 69 درصد از پاسخگویان معتقدند که کودکان بیش از بزرگسالان به دید و بازدید عید علاقه دارند.
-58 درصد از پاسخگویان هیچگاه از دید و بازدید عید خسته نشده اند.

جنس پاسخگویان   
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1200 نفر پاسخگو 65 درصد زن و 35 درصد مرد هستند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

نمودار شماره 1

 سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1200 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 26 تا 30 سال (16 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 46 تا 50 سال (5 درصد) تشکیل می دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2

سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1200 نفر  پاسخگو 41 درصد دیپلم و3 درصد بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

نمودار شماره 3

 پاسخگویان به دید و بازدید های فامیلی چقدر اهمیت می دهند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1200 نفر پاسخگو،50 درصد در حد خیلی زیاد به دید و بازدید های فامیلی اهمیت می دهند،21 درصد زیاد، 15 درصد تا  حدی، 8 درصد کمی وتنها 6 درصد به دید و بازدید های فامیلی اهمیت نمی دهند.
بررسی جداول آماری حاکی از آن است که جنسیت و سن پاسخگویان برروی میزان اهمیت به دید و بازدید های فامیلی تاثیر دارد. این میزان در بین زنان بیشتر است. همچنین میزان اهمیت به دید و بازدید های فامیلی از سن 31 سال تا بالای 60 سال رشد صعودی دارد بطوریکه 70 درصد افراد بالای 60 سال این میزان را خیلی زیاد ارزیابی کرده اند و این سنت حسنه در بین جوانان از اهمیت کمتری برخوردار است.

جدول شماره 4-  توزیع پاسخگویان بر اساس میزان اهمیت آن ها به دید و بازدید های فامیلی

نمودار شماره 4

از نظرپاسخگویان دید و بازدید های فامیلی چه فایده ای دارد ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1200نفر پاسخگو38 درصد فایده دید و بازدید های فامیلی را صله رحم می دانند، همچنین 31 درصد از پاسخگویان فایده دید و بازدید های فامیلی را خبر از احوال هم، 12 درصد رفع کدورت، 8 درصد کمک به یکدیگر و7 درصد تغییر روحیه عنوان کرده اند، 4 درصد نیز این کار را بی فایده می دانند.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آن ها در باره فایده دید و بازدید های فامیلی

 نمودار شماره 5

از نظرپاسخگویان دید و بازدید های فامیلی چه ضرری دارد ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره6، 63 درصد از کل پاسخگویان هیچگونه ضرری برای دید و بازدید های فامیلی قائل نیستند لیکن در مجموع 37 درصد از پاسخگویان، مواردی از قبیل دخالت های بی جا، اتلاف وقت و هزینه وچشم هم چشمی را از مضرات دید و بازدید های فامیلی بیان کرده اند.

جدول شماره 6 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آن ها در باره ضرر دید و بازدید های فامیلی

 پاسخگویان هر چند وقت یکبار به دیدن خانواده درجه یک خود می روند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان 1200 نفر پاسخگو، 34 درصد هر هفته به دیدن خانواده درجه یک خود می روند، 3 درصد از پاسخگویان نیز هیچوقت خانواده درجه یک خود را نمی بینند.

جدول شماره 7 – توزیع پاسخگویان بر اساس مدت زمان اقدام آن ها برای دیدن خانواده درجه یک خود

پاسخگویان هر چند وقت یکبار به دیدن اقوام و خویشاوندان خود می روند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 1200 نفر پاسخگو، 27 درصد، سالی یک بار به دیدن اقوام و خویشاوندان خود می روند، همچنین از میان پاسخگویان 2 درصد نیزهفته ای 2 بار خویشاوندان خود را می بینند .

جدول شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس مدت زمان اقدام آن ها به دیدن اقوام و خویشاوندان خود

آیا فرزندان پاسخگویان دید و بازدیدهای فامیلی را دوست دارند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9،  از میان 1200 نفر پاسخگو، 67 درصد معقدند که فرزندانشان به دید و بازدید های فامیلی تمایل دارند. فرزندان 8 درصد از پاسخگویان به این کار تمایلی ندارند و 6 درصد از پاسخگویان گفته اند که فرزندانشان تاحدی به اینگونه دید و بازدید ها تمایل دارند. 19 درصد از پاسخگویان فرزندی نداشته اند.

جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس تمایل فرزندان شان به دید و بازدیدهای فامیلی

نمودار شماره  9

 

پاسخگویان دید و بازدید های عید را دوست دارند یا از روی اجبار مبادرت به آن می کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10،  از میان 1200 نفر پاسخگو، اکثریت آن ها معادل 82 درصد گفته اند که دید و بازدید های عید را دوست دارند و 18 درصد نیز   گفته اند که بنا به ملاحظاتی از روی اجبار این کار را می کنند. 
بررسی جداول آماری حاکی از آن است که سن پاسخگویان در علاقه آنان به دید و بازدید های عید تاثیر دارد لیکن جنسیت در این زمینه بی تاثیر است.

جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس مبادرت آن ها به دید و بازدید های عید از روی تمایل یا اجبار

از نظر پاسخگویان چرا کودکان دید و بازدید های عید را دوست دارند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، از میان 1200 نفرپاسخگو35 درصد معتقدند که کودکان به علت دریافت عیدی از بزرگترها به دید و بازدید های عید تمایل دارند، 35 درصد نیز گفته اند آن ها به علت بازی با همسالان خود دید و بازدید های عید را دوست دارند همچنین 10 درصد دیدار اقوام، 10 درصد تنوع و 6 درصد خوردن تنقلات را علت این امر می دانند. 4 درصد از پاسخگویان نیز علت خاصی برای این مسئله بیان نکرده اند.

جدول شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل آن ها برای تمایل  کودکان به دید و بازدید های عید

 نمودار شماره 11

از نظرپاسخگویان کودکان بیشتر به رفت و آمدهای عید تمایل دارند یا بزرگترها؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12، از میان 1200 نفر پاسخگو، 69 درصد گفته اند که کودکان بیش از بزرگسالان به رفت و آمد های عید علاقه مند هستند، 17 درصد    گفته اند که این تمایل در بین هر دو گروه سنی کودک و بزرگسال یکسان است و14 درصد نیز بزرگسالان را بیش از کودکان به رفت و آمد علاقه مند می دانند.

جدول شماره  12- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آن ها به اینکه آیا کودکان به رفت و آمد های عید بیشتر تمایل دارند یا بزرگترها

نمودار شماره 12
 

آیا پاسخگویان هیچوقت از دید و بازدید های عید احساس خستگی کرده اند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 13، از میان 1200 نفر پاسخگو، 58 درصد، هرگز از دید و بازدید های عید خسته نشده اند. 26 درصد از پاسخگویان از رفت و آمد در عید ابراز خستگی کرده اند و16 درصد گفته اند که گاهی اوقات و اگر خیلی زیاد باشد از این دید و بازدید ها احساس خستگی می کنند.

از تفسیر جداول آماری چنین استنباط می شودکه جنسیت بر روی خستگی افراد از دید و بازدید های عید، بی تاثیر است لیکن تاثیر سن پاسخگویان بر روی این موضوع در این جداول مشهود است.

جدول شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس این که آیا از دید و بازدید های عید احساس خستگی کرده اند