طبیعتا فعالیت و حرفه‌ای که پزشکان دارند نمی‌تواند خالی از خطا و اشتباه باشد، به‌طوری که امروزه صدمات و عوارض و همین‌طور مرگ‌های ناشی از خطای پزشکی یکی از معضلات مطرح در رشته پزشکی محسوب می‌شود.
جنبه‌های اخلاقی و قانونی خطای پزشکی یکی از پنج مقاله مطرح در نشست خطاهای پزشکی است که توسط دکتر فخرالدین تقدسی نژاد، دانشیار و مدیر گروه پزشکی قانونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سالن فیض مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد.
هیچ جامعه پزشکی در هیچ‌جای دنیا وجود ندارد که عاری از خطا و اشتباه باشد. به‌عنوان مثال در آمریکا سالانه 8 هزار نفر به‌دنبال خطای پزشکی در آمریکا فوت می‌کنند. در حقیقت پنجمین عامل مرگ در آمریکا خطای پزشکی است. سالانه یک میلیون نفر به‌دلیل خطای پزشکی دچار عارضه جسمی می‌شوند. در کشور ما اگر آمار رسمی‌ای وجود نداشته باشد، وضعیت بهتر از این نیست.
دکتر تقدسی نژاد ضمن اشاره به این مطلب گفت: بسیار ضروری است که به این موضوع که جنبه‌های مختلف و پیچیدگی‌های زیادی دارد، به‌طور خاص توجه کرد. مسئولیت پزشک، انواع مسئولیت پزشک، خطای پزشکی وانواع آن و رابطه پزشک با مراجع قضائی و چگونگی ابراز خطای پزشکی و وظیفه اخلاقی پزشک هنگامی که دچار خطای پزشکی شده و نهایتا شرایط عدم‌مسئولیت پزشک از جمله مواردی است که در این زمینه باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
مدیر گروه پزشکی قانونی دانشگاه علوم پزشکی تهران مفهوم مسئولیت را در حیطه پزشکی از دو زاویه مورد بحث قرار داد و گفت: از نظر لغوی مسئولیت، ضمانت و موظف بودن به انجام کاری را نشان می‌دهد و از لحاظ حقوقی مسئولیت به وضعیتی گفته می‌شود که شخص دارای مسئولیت را در مقابل قانون در مقابل انجام فعل یا ترک فعل مورد سؤال قرار می‌دهد. درخصوص حرفه پزشکی و پزشک مسئولیت‌های متفاوتی وجود دارد: مسئولیت اخلاقی، مسئولیت حرفه‌ای یا انتظامی و مسئولیت حقوقی از جمله این مسئولیت‌ها است.
مسئولیت اخلاقی با مسئولیت قانونی متفاوت است. در پزشکی اعمال زیادی هست که ممکن است غیرقانونی نباشد اما جزو افعال غیراخلاقی محسوب می‌شود. این مسئولیت در پیشگاه خداوند و وجدان فرد خود را نمایان می‌کند.
ضمانت اجرای مسئولیت اخلاقی بیشتر جنبه اخروی و درونی دارد. خیلی از رفتارها را اگرپزشکی مرتکب شود ممکن است هیچ قانونی وی را مورد بازخواست قرار ندهد اما در این میان وجدان پزشک دائم او را در معرض سؤال قرار می‌دهد.
دکتر تقدسی نژاد در ادامه این سخنرانی تعریفی از خطای پزشکی ارائه داد و گفت: کوتاهی در اجرای کامل اقدامات برنامه ریزی شده یا استفاده از روش اشتباه برای رسیدن به یک هدف از دیدگاه پزشکی آمریکایی خطای پزشکی محسوب می‌شود. براساس متون حقوقی ما نیز خطای پزشکی این‌طور تعریف شده است: اقدام یا عدم‌اقدام پزشک که موجب تحمیل خسارت جسمی، مالی یا معنوی به بیمار شود، که البته این خطاها بسیار متنوع‌اند ودر دسته‌ها و گروه‌های مختلف قرار می‌گیرند.
این تقسیم‌بندی در کشورهای مختلف متفاوت است؛ اما در ایران این تقسیم بندی به این‌گونه صورت می‌گیرد که خطاها شامل خطاهای ناشی از بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم‌مهارت و عدم‌رعایت اقدامات مناسب می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه سخنرانی‌اش با بررسی جزئیات خطاهای پزشکی و ارائه مثال برای هر مورد اضافه کرد: از نظر قانونی نیز برخوردهای متفاوتی با خطاهای پزشکی می‌شود. از دیدگاه من مواد قانونی در این خصوص دارای ابهاماتی است.
از آنجایی که با وجود انجام اقدامات درمانی و جراحی براساس موازین علمی نیز ممکن است بیمار متحمل عوارضی شود یا فوت نماید، لازم است با حفظ حقوق پزشک و بیمار و حمایت‌های قانونی لازم به شکلی اقدام گردد تا در این‌گونه موارد آسیبی متوجه پزشکان نشود.
به این شکل که اگر پزشکی عملی قانونی به قصد درمان داشته باشد و حرکت او اخلاقی و مشروع باشد و موازین پزشکی را در آن رعایت کند و رضایت نامه از بیمار دریافت کرده باشد ولو اینکه در نتیجه عمل و درمان او آسیب یا عارضه‌ای متوجه بیمار گردد، پزشک معالج مقصر شناخته نشود و مسئولیتی متوجه او نشود.
