همشهری‌آنلاین ـ سیدمحمد فخار: براساس یک مقاله علمی منتشرشده از سوی ۵ استاد دانشگاه در حوزه جنگل و منابع طبیعی، مساحت فعلی جنگل‌های ایران ۱.۹میلیون هکتار است که معادل ۳.۷درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد.
بنا بر گواهی اسناد موجود، سطح این جنگل‌ها طی سال‌های ۱۳۴۳ تا به امروز ۱.۵میلیون هکتار کاهش یافته است. در عین حال، روند تخریب جنگل‌های کشور با سرعت فزاینده ادامه دارد. جنگل‌ها به عنوان یک اکوسیستم حیاتی، نقش مهم و تأثیرگذاری در زندگی بشر روی کره مسکون دارند و از نظر تنوع زیستی، پناهگاه ۸۰درصد از گونههای گیاهی و جانوری کره زمین است. همچنین معیشت ۲۵درصد از جمعیت جهان به اکوسیستم‌های جنگلی وابسته است و سلامت و امنیت غذایی بخش قابلتوجهی از جوامع بشری را بهصورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سرعت نگران‌کننده
گرچه برآورد دقیق از روند تخریب جنگل‌ها وجود ندارد و نقشه‌برداری‌های ماهواره‌ای صورت نگرفته است، اما مقایسه آمار سال۹۸ با آمار سال۱۳۳۵ نشان می‌دهد که طی ۶دهه اخیر، ۱.۵میلیون هکتار از سطح جنگل‌های کشور کاسته شده است.
محمدعلی زارع چاهوکی، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، در این باره به همشهری می‌گوید: آماری که سال۹۲ درباره تخریب جنگل‌ها اعلام شده بود هنوز جریان دارد و در هر ثانیه ۳۶۰مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب می‌شود؛ این یعنی سالانه ۱.۵درصد از جنگل‌های ایران نابود می‌شوند و در هر ۵سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شود. بدین‌ترتیب اگر روند تخریب با سرعت فعلی ادامه یابد، تا سال۱۴۶۰ اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نمی‌ماند.
به گفته این استاد دانشگاه، عوامل طبیعی مانند خشکسالی، یخبندان، سیل و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها برای تامین چوب صنعتی، تغییر کاربری، آتش‌سوزی، عدم اجرای درست و کامل طرح‌های مدیریت جنگل، چرای بی‌رویه دام، عدم استفاده بهینه از نتایج پژوهش‌های علمی در مدیریت جنگل‌ها، عدم جلب مشارکت مردمی در حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها، ضعف قوانین در برخورد با متجاوزان به منابع جنگلی، عوامل اقتصادی و نیازهای معیشتی بهره‌برداران ازجمله عوامل تخریب جنگل‌ها طی دهه‌های اخیر است.
هشدار به فائو
مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، به‌تازگی در پیامی به کمیته جنگلداری فائو اعلام کرد: «با توجه به پیش‌بینی‌های جمعیتی تا سال۲۰۵۰ و نیاز به ۵۹۳میلیون هکتار اراضی جدید برای کشاورزی، تداوم روند تخریب جنگل‌ها و به موازات آن تخریب سرزمین در سطح هشداردهنده ادامه خواهد یافت.»
براساس گفته‌های این مقام مسئول، پیشروی بیابان‌ها در ایران و جهان به‌دلیل دخالت‌های انسانی و از سویی تغییرات اقلیمی، امنیت حیاتی را در مراکز جمعیتی تهدید می‌کند. از این رو توجه به دستورالعمل‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی برای مدیریت جنگل‌ها ضروری است.
براساس آنچه مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به فائو نوشته است: «تخریب سرزمین و خشکسالی سبب شده تا برخی شهرها و مناطق جمعیتی در ایران از توفان‌های گردوغبار که منشأ آن عمدتا در کشورهای همسایه ایران قرار دارد، متاثر شود. گردوغبار حتی اکوسیستم‌های جنگلی غرب ایران را تحت‌تأثیر قرار داده و پدیده گردوغبار دارای ابعاد جهانی، منطقه‌ای و محلی است که تأثیرات چندوجهی در حوزه زیست‌محیطی، بهداشتی، امنیت غذایی، ساختارهای زیربنایی و منابع پایه حیاتی بر جای گذاشته است.»
اهمیت طرح تنفس جنگل
طی سال‌های اخیر تمامی عملیات بهره‌برداری در جنگل‌های هیرکانی ممنوع شده است. طرح تنفس جنگل با هدف توجه به ابعاد حیاتی خدمات اکوسیستمی این جنگل‌ها به ویژه از منظر تامین آب، حفظ خاک، بهداشت و سلامت، اکوتوریسم، تنوع زیستی و شاخصهای توسعه پایدار از سال۹۵ در حال اجراست.
براساس آنچه سازمان جنگل‌ها اعلام کرده، وسعت این طرح در سطحی بالغ بر یک میلیون هکتار اجرا شده و قرار است طبق برنامه با رویکرد حفاظتی و حمایتی و بهرهگیری از جنگلداری چندمنظوره با تأکید بر مشارکت جوامع محلی مدیریت شود. این اقدام میتواند با مشارکت مراجع بینالمللی مرتبط به عنوان الگویی مناسب در امر حفاظت و صیانت از جنگل‌های طبیعی توسط سایر کشورها مورد الگوبرداری قرار گیرد.
تهدیدات پیش رو
عرصه‌های جنگلی کشور به‌دلیل وسعت با تهدیدات فراوان روبه‌رو هستند. طی دهه‌های اخیر قاچاق چوب در مناطق جنگلی سرعت بالایی داشت و جنگل‌های دست‌کاشت نیز نتوانستند جبران مافات کند. طرح‌های توقف بهره‌برداری از جنگل نیز اگرچه طی ۴سال اخیر به اجرا درآمد، اما همچنان قاچاق غیرقانونی چوب از جنگل‌ها ادامه دارد.
به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی، ویلاسازی در دل جنگل‌ها تهدید جدی دیگری است که در استان‌های گیلان و مازندران با سرعت نگران‌کننده ادامه دارد و دامنه روستاهای دیدنی موجود در دل جنگل هیرکانی را هرروز گسترده‌تر می‌کند. دفن زباله نیز بلای دیگری است که موجب شده خاک ارزشمند جنگل و تنوع گیاهی و جانوری موجود با تهدید فرسایش مواجه شود که بی‌شک به مرگ جنگل‌ها و در نتیجه به تخریب سرزمین می‌انجامد.
نظر شما