* در دوره گذشته در سنگاپور، 93 کشور حضور داشتند. در دوره گذشته ایران بدترین نتیجه خود در پانزده سال اخیر را کسب کرد. رتبه ایران در این مسابقات همیشه بین دو و پنج بوده است.
* مسابقات المپیاد فیزیک مسابقاتی انفرادی است و رتبه‌بندی کشورها به صورت رسمی نیست. برای رتبه‌بندی کشوری، ایرانیها امتیاز نفرات را جمع میکنند، اما چینی‌ها به مدال‌ها نگاه میکنند. جالب این‌که در سال 1381 چینی‌ها چهار طلا و یک نقره گرفتند، ولی ایرانیها پنج تا طلا. اما امتیاز نفرات چین از امتیاز نفرات ایران بیشتر بود. در نتیجه چینی‌ها ایرانی را و ایرانیها چین را تیم اول آن سال می‌دانستند. در آن سال هیچ کشوری ادعای اول بودن نکرد.
* روال مدال دادن‌ها به این صورت است که به 6 درصد طلا، 12 درصد نقره، 18 درصد برنز، 24 درصد دیپلم افتخار و به40 درصد هیچ چیز تعلق می‌گیرد.
البته معمولاً درصد مدال گرفته‌ها همیشه به شکل گفته شده نیست چون که «جلسه چانه‌زنی» فرصتی است برای تبدیل نقره به طلا یا به‌طور کلی صعود به بالا. در چانه‌زنی، مسئولان هر تیم دو ساعت فرصت دارند تا روی برگه دانش‌آموزانشان نمره اضافه بگیرند.
* گروه طراح سؤالات میزبان از ده نفر تشکیل شده است. در کمیته مرکزی دکتر سپهری رئیس، دکتر احمد شیرزاد رئیس بخش اجرایی، دکتر وصالی رئیس فوق برنامه و دکتر اجتهادی رئیس گروه علمی است.
علاوه بر 10 نفر طراح سؤال، گروه علمی به هشتاد نفر مصحح نیاز دارد. این 80 نفر که ممکن است تعداد آنها به بالای 100 نفر هم برسد، باید انگلیسی بدانند، فیزیک بدانند، تصحیح برگه بدانند و روابط عمومی قوی برای جلسه چانه‌زنی داشته باشند و صد البته پیدا کردن چنین افرادی سخت است!! در جلسه چانه‌زنی از میزبان و حریف هرکدام دو نفر پشت میز می‌نشینند.
* در روزهای امتحان10 هزار برگه تولید خواهد شد. هر دانش‌آموز 25 برگه نیاز دارد. سختی کار اینجاست که به هر کس باید کاغذ مورد نیازش برسد.
* میانگین سنی طراحان سؤال تقریباً 30 سال است. این افراد ورودی 71 تا 76 دانشگاه‌هایند. المپیادهای آن دوره‌ها تقریباً اکثریت‌شان در ایران ماندند. شما می‌توانید رابطه‌ای بین جمله‌های گفته شده بالا را پیدا کنید.
گروه طراحان سؤال سه استاد شریفی، دو دانشجوی دکتری شریفی، یک استاد از تهران، از صنعتی اصفهان، از IPM و یک متخصص فیزیک که در دانشگاه تدریس نمی‌کند، تشکیل شده است.
* قانونی که وجود دارد این است که دانش‌آموزان شرکت کننده در دوره تابستانی امسال باید سال سوم دبیرستان را تمام کرده باشند. پس تمام چهل نفر شرکت کننده در دوره تابستانی امسال کنکور دارند. باز گفتن این نکته خالی از لطف نیست که معمولاً دختران، کمیته را متهم به حمایت از پسران و شهرستانی‌ها هم کمیته را متهم به حمایت از تهرانی‌ها میکنند.
پس چه شود اگر دختر باشی، آن هم شهرستانی! به خاطر همین حرف و حدیث‌ها از حدود چهار سال پیش کامپیوتر بر طبق یک قاعده الگوریتمی دقیق ده نفر اصلی را انتخاب می‌کند. به این دلیل، نصف کمیته تابستانی به اختیار خود به کمیته طراحان سؤال پیوستند.
* المپیاد فیزیک بهانه‌ای شد که مهدی یحیی‌نژاد، فضایی به صورت و یکی در محیط وب راه‌اندازی کند تا همه در آن راجع به برگزاری یک کنفرانس جهانی هرچه می‌دانند بنویسند. در این فضا تاکنون مطالبی راجع به پوشش خانم‌ها، دستشویی‌های ایرانی، اطلاع‌رسانی، اینترنت و غذا نوشته شده.
مهدی یحیی‌نژاد دکترای فیزیک MIT دارد و اکنون مشغول تحصیل فوق‌‌دکترا در استانفورد است. از مطالب جالبی که در این فضا آمده، اینهاست: چینی‌ها در دستشویی به کاغذ توالت نیاز دارند. کاغذ را هم بعد از مصرف در سطل می‌ریزند. اگر سطل در دستشویی نباشد، آنها حسابی گیج خواهند شد. یا فرنگی‌ها خورش فسنجان را یک‌جور پیش‌غذا می‌دانند. باید به آنها گفته شود که غذا همین است و چیزی دیگری در کار نیست.
* اما پوستر المپیاد را همسر دکتر اجتهادی تهیه کرده است. او در کتاب هالیدی فیزیک به دنبال این گشته و توپی را پیدا کرده که به زمین می‌خورد و به صورت سهمی‌وار حرکت می‌کند. لوگوی المپیاد، سی‌و سه پل اصفهان است که طاق‌های آن از دنباله خط سیر یک توپ به‌وجود می‌آید. در عکس پوستر کوه صفه اصفهان و سی و سه پل معلومند.
* اما کمیته برگزاری؛ شیرزاد اولین دکتری فارغ‌التحصیل فیزیک در ایران است. او سال 1367 از شریف دکتری گرفته است. او جزو معدود سیاستمدارانی است که کار علمی هم کرده است. شیرزاد در سه سال اخیر 9 مقاله علمی داشته است.
او از طرف دانشگاه صنعتی اصفهان مأمور به IPM است.دکتر سپهری معاون وزیر آموزش و پرورش بوده، در دوران وزارت دکتر نجفی سال‌ها دبیر شورای عالی انفورماتیک بوده. اولین وزارتخانه‌ای که بخش مالی- اداری آن ساختار مدرن پیدا کرد آموزش و پرورش بود. ولی دکتر وصالی و اجتهادی، بیشتر چهره‌های علمی‌اند.
* از هر کشور حداکثر پنج دانش‌آموز و حداکثر دو سرپرست حق شرکت دارند. البته به‌جز این دو نفر افراد دیگری هم می‌توانند همراه تیم باشند، اما حق رأی ندارند. جلسه‌ای روز قبل از امتحانات برگزار می‌شود تا سؤالات در آن معرفی شود.
سرپرست‌ها حق جرح و تعدیل سؤال را دارند؛ به بهانه‌هایی چون سخت است. گنگ است، اشتباه است و... تاکنون یک بار و آن هم در سؤال 1380 ترکیه یک سؤال حذف شد. پس سؤال اضافه از ملزومات برگزاری یک المپیاد است.
* در المپیاد وجدان نقش مهمی بازی می‌کند! چرا که سرپرست‌ها قبل از دانش‌آموزان سؤالات را می‌بینند و اگر دلشان به حال دانش‌آموز بسوزد...
* کار طراحی سؤالات در ایران از اردیبهشت پارسال شروع شده. نکته جالب این‌که در این بین، مدت‌ها سر وزیر آموزش و پرورش دعوا بود. به همین خاطر افرادی که در این حوزه کار می‌کردند 11 ماه حقوق نگرفتند. البته این در برابر دیر راه افتادن آزمایشگاه چیزی نیست.
مسئله‌ای که شش ماه تیم را عقب انداخت. تیم با حدود بیست سؤال شروع کرده. اهمیت طراحی سؤالات در این است که هرچه سؤال‌ها بهتر باشند تصحیح آنها راحت‌تر است. تصحیح30 ساعت طول می‌کشد، اما سؤالات باید چهار سرفصل فیزیک را پوشش دهند. باید زیبا باشند و اگر دانش‌آموز در یکی از بندها اشتباه مسخره‌ای کرد، این اشتباه تأثیر زیادی در بندهای دیگر نداشته باشد. خلاصه این‌که سؤالات باید از همه لحاظ بهینه باشند.
* سال گذشته در مالزی لپ‌تاپ سرپرست تیم ایران را دزدیدند و این باعث شد تا مدت زیادی از وقت ترجمه صرف نصب نرم‌افزارهای فارسی شود.
* اما زبان‌ها. روس‌ها که بنیانگذاران المپیاد بودند، انگلیسی هم که یک زبان بین‌المللی است، ولی فرانسوی‌ها بیست سال قهر کرده بودند و در المپیاد شرکت نمی‌کردند. شرط شرکت‌شان اضافه کردن زبان فرانسه به زبان‌های اصلی بود. تا این‌که فرانسوی‌های مغرور در سال 2003 به آرزویشان رسیدند.
* در اولین دوره، علاوه بر لهستان که میزبان بود تنها رومانی، بلغارستان، مجارستان و چکسلواکی شرکت کردند. شوروی از دوره دوم در المپیاد شرکت کرد.
* از دهه نود میلادی به بعد کشورهای شرکت کننده در المپیاد زیاد شدند. تا قبل از آن چون تعداد کشورها کم بود قانونی وجود داشت که اگر کشوری سه دوره در المپیاد شرکت کند، باید تقاضای میزبانی دهد. ایران هم مشمول همین قانون شد.
* سال گذشته دو کانادایی، یک هلندی و سرپرست تیم فرانسه، ایرانی‌الاصل بودند.
* چین، ایران، روسیه، اوکراین و آمریکا از تیم‌های مدعی در المپیاد‌ند. کره جنوبی و تایوان هم اخیراً رشد کرده‌اند.
* تقریباً همیشه چین اول شده است.
* دانش‌آموزان در یک مراسم افتتاحیه و امتحان نظری و تجربی و یک برنامه اختتامیه شرکت میکنند. این برنامه‌ها در عمل چهار تا نیم روز بیشتر طول نمی‌کشد. ولی المپیاد ده روز ادامه دارد. علت آن هم برنامه‌های سرپرست‌های تیم‌‌هاست که حتی در ده روز هم حسابی فشرده است.
* از خوابگاه‌های دانشگاه صنعتی اصفهان برای اسکان دانش‌آموزان استفاده میکنند. در عوض کمیته هم دویست تا از اتاق‌های خوابگاه را مجهز به کولر گازی می‌کند.
* دو راه برای رسیدن از تهران به اصفهان وجود دارد. با اتوبوس از فرودگاه امام به فرودگاه مهر‌آباد بعد با هواپیما به اصفهان و بعد با اتوبوس به دانشگاه یا با اتوبوس از فرودگاه امام به اصفهان. البته فعلاً راه دوم انتخاب شده است.
* از سختی‌های کار باز این‌که ده‌ها وسیله آزمایش باید در کمتر از دو روز چک شود و همه شرایط برای نتیجه‌گیری درست سنجیده شود.
* تعداد دخترهای شرکت کننده در المپیاد آن‌قدر کم است که جایزه‌ای ویژه برای بهترین دختر وجود دارد.
* در این المپیاد بیشترین پرچم به ایران وارد خواهد شد. 93 کشور دعوت شده‌اند.
با امتنان از دکتر نیما همدانی رجاء
