جوز درختک نه درخت دارد، نه گردو

همشهری آنلاین_مرضیه موسوی:  گوشه‌ای از باغ سنگ قبری شکسته به چشم می‌خورد که رویش را پارچه سبزی پوشانده. شمع‌ها زیر بارانی که از صبح می‌بارد خاموش شده و شاخه‌های خشکیده گل اطراف سنگ قبر پراکنده شده. این نخستین آرامگاهی است که در باغ جوزدرختک ایجاد شده. «سید ابوطالب» بیش از ۱۵۰ سال پیش صاحب این باغ بزرگ بود؛ باغی که برای گورستان محله وقف کرده و خودش نخستین فردی بود که در همین باغ به خاک سپرده شد.

بعدها اهالی نیاوران، کاشانک و حصاربوعلی و محله‌های اطراف هم اموات خود را در همین باغ به خاک می‌سپردند و گورستان محله نیاوران به وجود آمد. ساخته شدن خیابان آجودانیه تیر خلاص را به این قبرستان محلی زد و آن را به ۲ قسمت تقسیم کرد. جوزدرختک این روزها در حصار ساختمان‌های بلندبالا گرفتار شده و اهالی محله نیاوران از تخریب آن نگرانند.  

اسمش سید ابوطالب بود. روایت‌های زیادی از کرامت‌های سید ابوطالب سال‌هاست که سینه به سینه بین اهالی شمیران به گوش می‌رسد. «حسین جبلی» از اهالی قدیمی نیاوران است که جوزدرختک را از کودکی به یاد دارد. او می‌گوید: «قبر سید ابوطالب از زمان کودکی من در این باغ بود. باغ او که اطرافش اهالی قدیمی محله درگذشتگان خود را در آن دفن کرده بودند وسعت بسیار زیادی داشت.

در طول سال‌ها این زمین‌ها را قطعه قطعه کردند و فروختند. از قدیمی‌ها شنیده بودم که بالای باغ قناتی بود. اطراف این قنات چند اتاق وجود داشت که سید در آن زندگی می‌کرد. همه باغ از آب همین قنات سیراب می‌شد. قنات هم به قنات جوزدرختک معروف بود. اهالی محله و قدیمی‌ها از کرامت‌های سید می‌گفتند.»

•  خانه سید اجاق همانجا بود 

سید ابوطالب به سید اجاق هم معروف بود. می‌گفتند با خشت و گل اجاقی برای خود در باغ درست کرده و روی همان اجاق غذای هر روزش را آماده می‌کرد و اگر مهمانی هم از راه می‌رسید در غذای او شریک می‌شد. «محمد کریم عسگریان» از اهالی قدیمی حصاربوعلی می‌گوید: «اجاق سید تا سال‌ها در همان باغ باقی مانده بود. قدیم این باغ دیوار و حصار داشت اما به مرور فرو ریخت و از بین رفت.

به‌خصوص از وقتی دیگر باغ سرایداری نداشت ولی هنوز اجاق آنجا باقی مانده بود. حتی یادم است تا چند سال پیش اهالی محله گاهی سراغ این اجاق می‌رفتند و آن را به یاد سید روشن می‌کردند. اما طی سال‌های اخیر همه چیز آنجا فرق کرده. ۲۰ روز پیش بود که می‌خواستم برای خواندن فاتحه به مزار سید بروم. جوزدرختک حسابی تغییر کرده. حتی نتوانستم راه آنجا را درست پیدا کنم. من و اهالی قدیمی محله این باغ را بخشی از هویت شمیران می‌دانیم. بعد از فوت سید و دفن او در باغ خودش، درگذشتگان دیگر هم در این باغ به خاک سپرده شدند و به قبرستانی قدیمی تبدیل شد. حتی از محله حصاربوعلی و دیگر محله‌ها هم در این باغ امواتی به خاک سپرده شده است.»

•  باغ گردو 

جوزدرختک باغی بود که در آن بیشتر درختان گردو به چشم می‌خورد. به همین دلیل هم نامش «جوزدرختک» شد؛ یعنی درخت گردو. «احمد امینیان» از اهالی قدیمی محله کاشانک می‌گوید: «شمیرانی‌ها به گردو می‌گفتند جوز. باغ سید هم درخت گردو داشت و به همین دلیل به آن می‌گفتند جوزدرختک. قصه این باغ سر درازی دارد. بارها افرادی برای تخریب این باغ و ساخت‌وساز در آن اقدام کرده‌اند اما موفق نشده‌اند.

از زمان فوت سید، روزهای عاشورا هیئت‌های عزاداری از نیاوران و کاشانک و بوعلی و جاهای دیگر به جوزدرختک می‌آمدند و مراسم خود را اجرا می‌کردند و از در بالای باغ خارج می‌شدند. یکی از افرادی که مدعی شده بود زمین اینجا را خریده چند سالی در باغ را بست و اجازه عزاداری در آن نداد. روزی که برای تخریب مزار سید با بیل مکانیکی به اینجا آمدند، اول موتور بیل مکانیکی از کار افتاد. بعد هم بیل شکست و کار متوقف شد. همان روزها مالک را که دست‌بردار نبود مار نیش زد و حالش خیلی بد بود. نذر کرده بود که اگر زنده بماند و حالش خوب شود دوباره درهای باغ را باز کند تا هیئت‌های سینه‌زنی بتوانند عاشورا به باغ بروند. بعد از آن دوباره هیئت‌ها راهشان به باغ باز شد.»

• مالکیت بلاتکلیف

سید ابوطالب جد خاندان «جوزی» در شمیران است؛ خانواده‌ای که بیش از ۸ نسل از زندگی آنها در شمیران می‌گذرد و نوادگانش امروز در محله‌های مختلف آن سکونت دارند. «سید مهدی جوزی» از نوادگان سید ابوطالب و از اهالی قدیمی محله حصار بوعلی می‌گوید: «تعداد زیادی از اهالی شمیران در همین قبرستان به خاک سپرده شده‌اند.

البته خیابان آجودانیه از وسط قبرستان اصلی عبور کرده و قسمت شرقی آن به بوستان تبدیل شده است.» محوطه فضای سبزی را می‌گوید که هنوز قبرهای قدیمی در اطراف آن به چشم می‌خورد و درست در کنارش، ساختمان‌های چند طبقه محله نیاوران ساخته شده‌اند. با این حال سنگ‌قبرهای نونوار این قبرستان نشان از رفت‌وآمد بازمانده‌های این اموات به قبرستان دارند. «سید امیرحسین جوزی» از دیگر نوادگان سید ابوطالب می‌گوید: «سید ابوطالب این زمین‌ها را برای محله وقف کرده بود. با این حال در طول دهه‌های گذشته این زمین‌ها دست به دست چرخید و در زمان انقلاب مصادره شد.

وسعت اینجا بسیار زیاد بود. اما به مرور بخش‌هایی از آن به روش‌های مختلف فروخته شد. اسناد وقفی این زمین‌ها از بین رفته و اکنون اداره اوقاف شمیران به دنبال احیای این زمین‌هاست. در همین حال افرادی مدعی خریداری این زمین‌ها از ستاد اجرایی فرمان امام(ره) شده‌اند. درحالی که هنوز سندی برای آن ارائه نکرده‌اند.»

•  پیرمرد چشم ما بود 

زمین‌های وقفی جوزدرختک از معدود باغ‌ها و زمین‌های خالی باقی مانده در آجودانیه و نیاوران است که هنوز برجی در آن ساخته نشده. اهالی محله می‌خواهند برای حفظ حرمت درگذشتگان خود که در این زمین‌ها به خاک سپرده شده‌اند و برای یادبود سید ابوطالب، این زمین‌ها از ساخت‌وساز در امان بماند. امیرحسین جوزی می‌گوید: «طبق قانون، همه قبرستان‌های محلی جزو زمین‌های وقفی هستند و ساخت‌وساز در آن مجاز نیست.

مگر اینکه به نفع عموم مردم محله در آن ساخت‌وساز انجام شود. ما در محله نیاوران مدرسه و بیمارستان دولتی نداریم. در حالی که خانواده‌های قدیمی این محله هم برای تحصیل رایگان فرزندانشان و هم برای تأمین هزینه‌های درمان دچار مشکل هستند. بهترین‌کاری که می‌توان برای این زمین‌ها انجام داد این است که در آن مدرسه یا بیمارستان بسازند تا همه اهالی از آن نفع ببرند. سید ابوطالب امامزاده نبود که بگوییم برای او بقعه بسازیم. اما می‌توان در گوشه‌ای از همین مدرسه یا بیمارستان مزارش را بازسازی کرد تا یادش برای همیشه در محله زنده بماند و نسل‌های بعد هم او را که بخشی از تاریخ این محله است‌ فراموش نکنند.»