همشهری آنلاین_رابعه تیموری: از تعطیلی این ۳ کارخانه سال‌ها می‌گذرد و در خیابان فدائیان اسلام (جاده آرامگاه قدیم) از این کارخانه‌ها به جز ساختمان‌های متروکه و مخروبه نشانی باقی نمانده است. به جای یکی از کارخانه‌های چیت‌سازی، فروشگاه زنجیره‌ای مدرن و پرزرق و برق سبز شده و قرار است در محل کارخانه‌های دیگر هم مراکزی تجاری، فرهنگی و خدماتی ساخته شود. تعداد زیادی از اهالی شهرری روزگاری جزء هزاران کارگر ایرانی و بنگلادشی این کارخانه‌ها بودند و از این خیابان و ساختمان‌های متروکه کارخانه‌ها خاطرات زیادی دارند. «ابوالقاسم کریمی» از اهالی قدیمی ری است که سال‌های زیادی در کارخانه چیت‌سازی ری مشغول کار بوده است. او از دوران بروبیای کارخانه و تعطیلی و خاموش شدن آن حکایت‌های شنیدنی دارد.
خاطرات کریمی در روزهای جوانی و پس از پایان دوره سربازی‌اش با اتفاقات کارخانه‌های چیت‌سازی شهرری گره خورده است. او تعریف می‌کند: «دهه ۴۰ که برادران کوروس کارخانه چیت ری را بنا کردند کارخانه چیت‌سازی ممتاز و بافکار یا همان چیت‌سازی تهران فعال بودند. کاظم، حسن و عیسی کوروس از سرمایه‌گذاران صنعت تولید پارچه کشور بودند و «حسن کوروس» سرمایه‌گذار اصلی چیت‌سازی ری بود.
خانواده مقدم مؤسس چیت‌سازی ممتاز بودند و چیت‌سازی تهران کارخانه‌ای دولتی بود.» کریمی که در اوایل دهه هشتم زندگی‌اش به سر می‌برد، پس از خدمت سربازی به استخدام کارخانه چیت‌سازی ری درآمده است. کریمی می‌گوید: «۲ پسر عموی من در کارخانه چیت ری کار می‌کردند و آنها من را به سرکارگر بخش معرفی کردند. کارخانه‌های ممتاز و تهران بیشتر از ۶ هزار کارگر داشتند که تعداد زیادی از آنها بنگلادشی بودند. بسیاری از لوازم و تجهیزات کارخانه از بنگلادش وارد شده بود و کارگران بنگلادشی هم به دلیل مهارت در صنعت تولید پارچه در همان اوایل استخدام به‌عنوان سرکارگر انتخاب می‌شدند یا جزو کارگران ماهر قرار می‌گرفتند.»
- حقوق هفتگی ۴۶۰ ریال
در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ در خیابان فدائیان اسلام بافت مسکونی وجود نداشت و کارخانه‌های چرم‌سازی و چیت‌سازی برای اعلام شیفت‌های صبح، ظهر و شب از سوت‌های کشدار و آژیرمانند استفاده می‌کردند. کریمی می‌گوید: «آن زمان از دستگاه‌های امروزی که ساعت حضور کارگران را ثبت کنند، خبری نبود و همه اسم خود را در دفتر حضور و غیاب می‌نوشتند.
کارگر باسوادی هم در هر بخش مأمور می‌شد که اسم کسانی را که سواد نداشتند در دفتر بنویسد و از آنها اثر انگشت بگیرد. اگر کارگری بعد از صدای سوت می‌رسید از حقوقش کم می‌شدُ البته حقوق بعضی از قسمت‌ها را بر اساس میزان تولیدات‌شان می‌پرداختند و بعضی از کارگران برای دریافت حقوق بیشتر ۲ شیفت هم کار می‌کردند. برای استخدام در کارخانه سن خاصی تعیین نکرده بودند و از نوجوان ۱۴ ساله تا زنان و مردان میانسال در بخش‌های مختلف آن کار می‌کردند.» کریمی در صنعت چیت‌سازی مو سپید کرده و از بخش چله دوانی تا رنگریزی و کلاف و حلاجی و ریسندگی تا آزمایشگاه ریسندگی کارخانه چیت‌سازی ری کار کرده است. او می‌گوید: «اوایل دهه ۴۰ من که یک کارگر ساده بودم هفته ای ۴۶۰ ریال دستمزد می‌گرفتم و کم‌کم با بالارفتن مهارتم در دهه ۵۰ به‌عنوان استادکار دستمزد هفتگی من به ۲ هزار و ۵۳۷ قران (ریال) رسید.»
- خریدارانی که صاحب کارخانه نشدند
برای پیرمرد سفیدموی محله ابن‌بابویه به خاطر آوردن اتفاقاتی که باعث تعطیلی و سوت و کور شدن کارخانه چیت‌سازی شده، تلخ و ناگوار است. او تعریف می‌کند: «با آنکه مدیران ۳ کارخانه رقیب هم بودند، دوستانه کار می‌کردند و رقابت آنها در بالابردن کیفیت پارچه بود. هریک از این کارخانه‌ها روزی ۱۵۰ تا ۱۷۵ هزارمتر پارچه تولید می‌کردند. با پیروزی انقلاب اسلامی کارخانه به یکی از نهادها(بنیاد مستضعفان و جانبازان) واگذار شد و مدیریت آن تغییر کرد. در آن دوران به دلیل شرایط جنگ تحمیلی و تحریم کشور قطعات یدکی برای ماشین‌آلات وارد نمی‌شد، کم‌کم تکنولوژی جدید هم وارد چرخه تولید کارخانه نشد و کارخانه از سودآوری به زیان‌دهی رسید.
با زیان‌ده شدن کارخانه زمزمه‌های خصوصی شدن دوباره آن شنیده می‌شد.» بر اساس اسناد تاریخی ۲ جوان طلافروش ایرانی که ساکن بحرین بودند، کارخانه را خریدند و پیش پرداختی هم دادند، اما صندلی مدیریت کارخانه چیت‌سازی ری نصیب‌شان نشد. کریمی می‌گوید: «وقتی روزنامه‌ها داستان فروش این کارخانه را نوشتند، حرف و حدیث‌های زیادی راه افتاد و بالاخره این ۲ جوان از خرید خود پشیمان شدند و به بحرین بازگشتند. بعدها ۲ معمار کارخانه را خریدند، ولی مدیریت آنها هم دوامی نداشت و کارخانه باز هم خصوصی نشد.» بازخرید کارگران آخرین ضربه را به پیکر بیمار و ناتوان کارخانه چیت ری وارد کرد.
طرح موضعی کارخانه چیت ری
فاز مطالعاتی طرح موضعی کارخانه چیت ری آغاز شده و قرار است برای ساختمان متروکه کارخانه کاربری تجاری، فرهنگی و خدماتی تعریف شود. شهردار منطقه ۲۰ می گوید: «این کارخانه با ۱۵ هکتار مساحت در ناحیه صنعتی شمال شهرری دارای طرح موضعی است که مطالعات اولیه آن انجام شده است. طرح موضعی پس از تدوین به کمیسیون ماده ۵ ارسال و پس از بررسی و تصویب در این کمیسیون وارد فاز اجرایی می‌شود.» «فرهاد افشار» با اشاره به توقف فعالیت این کارخانه در محدوده شهری در سال ۱۳۶۸ بنا به‌بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، افزود: «بخش‌های تجاری، خدماتی و فرهنگی با غلبه فضای سبز در طرح موضعی این کارخانه متروکه لحاظ شده است.» افشار درباره ناحیه صنعتی شمال ری توضیح داد: «این محدوده شامل ۲۰۰ هکتار در راستای خیابان فدائیان اسلام است که محدوده جنوبی بزرگراه آزادگان را شامل می‌شود و طرح مد نظر در این پهنه دارای یکپارچگی با مناطق بالادست به‌عنوان محدوده شمالی بزرگراه آزادگان است.» وی به آماده شدن ساختار فضایی طرح بخش جنوبی آزادگان اشاره کرد و افزود: «عملیاتی شدن طرح ناحیه صنعتی شمال ری و مشخص شدن کاربری اراضی این پهنه که با حمایت شهرداری تهران انجام می‌شود، در اقتصاد ری و حتی شهر تهران تأثیر بسزایی خواهد داشت.»
۵۲ هزار دوک ریسندگی از تجهیزات کارخانه چیت‌بافی ری بود و هر ۳ مرحله تولید پارچه شامل ریسندگی، بافندگی و رنگرزی در این کارخانه انجام می‌شد.
۶ هزار کارگر در آمار تعداد کارگران کارخانه چیت ری به ثبت رسیده، ولی در اواخر فعالیت خود با ۲ هزار و ۴۰۰ کارگر دایر بود و تاکنون کارخانه‌ای در حد و اندازه چیت ری در ایران به وجود نیامده است.
نظر شما