همشهری آنلاین_شهره کیانوش‌راد: «کبری قدیمی» یکی از بافندگان فرش است که با ۱۸ سال تجربه، چند سال است زمینه آموزش این رشته را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است. او که گلایه‌هایی از بازار بی‌ثبات فروش فرش دارد حمایت‌سراهای محله، فرهنگسراها و مراکز فرهنگی هر منطقه را گامی مثبت و امیدوارکننده برای تولیدکنندگان خانگی می‌داند که می‌خواهند از راه فرشبافی به کسب درآمد برسند. با او که دغدغه حمایت از این هنر ایرانی را دارد درباره ایده‌های نو و استفاده از ظرفیت‌های محلی برای آموزش به هنرجویان گفت‌وگو کرده‌ایم.
فرشبافی و آموزش به هنرجویان به دغدغه اصلی او در زندگی حرفه‌ای‌اش تبدیل شده است. قدیمی که از کودکی به کارهای هنری علاقه داشته است می‌گوید: «دوست داشتم یکی از رشته‌های هنری را به‌عنوان شغل انتخاب کنم. هنرهای مختلفی را هم تجربه کردم. خیاطی، مرواریدبافی و... اما در نهایت آنچه مرا راضی کرد فرش و گلیم‌بافی و صنایع‌دستی میناکاری و فیروزه کوبی بود.»
قدیمی با ۱۸ سال سابقه در رشته فرشبافی، اکنون درکارگاهی در منطقه ۲ به علاقه‌مندان این هنرها را آموزش می‌دهد. او درباره نخستین فرشی که بافته است می‌گوید: «در اطرافیانم کسی نبود که سراغ فرشبافی رفته باشد. اما ۴۰ سال پیش و در زمانی که هنوز ازدواج نکرده بودم می‌دیدم که فرش جزو ملزومات خانه است و خیلی به آن بها داده می‌شود و ارزشمند است. مادران روی فرش را می‌پوشاندند تا آفتاب نخورد و مراقب بودند که فرش دستبافت را در بهترین قسمت خانه پهن کنند. می‌شنیدم که هر شهری فرش مخصوص به خودش دارد. مثلاً می‌گفتند این فرش کار بافندگان کاشان، تبریز یا مشهد و... است.
من در عالم بچگی با خودم می‌گفتم مگر می‌شود نخ‌ها را کنار هم بچینند و چنین اثر زیبایی بافته شود و این همه پا بخورد و زیباییش از بین نرود. کنجکاوی‌هایی که داشتم در کنار اهمیتی که خانواده‌ها به فرش می‌دادند علاقه به بافت فرش را در من ایجاد کرده بود. بعد از اینکه ازدواج کردم، یکی از همسایه‌ها فرش می‌بافت که همین، انگیزه مرا برای یادگیری فرشبافی بیشتر کرد. از او خواستم به من هم فرشبافی را یاد بدهد. خیلی زود و در چند جلسه توانستم یاد بگیرم. بعد از آن، وسایل مورد نیاز را خریدم و شروع کردم به بافت تابلوفرش؛ تابلوفرشی را که ۳۰ سال پیش بافتم هنوز به یادگار دارم.»
- طراحی‌های نو
قدیمی بعدها در دوره‌های آموزش فنی و حرفه‌ای شرکت کرد و برای تکمیل آموزش‌ها وارد دانشگاه شد: «در دانشگاه واحدهای فیزیک، شیمی، الیاف‌شناسی، طراحی و شناخت بازار را گذراندم و باعث شد تا نگاهم به فرشبافی فنی‌تر و جامع‌تر شود. تحصیلات دانشگاهی موجب می‌شود که این رشته را برای اینکه صرفاً بافنده‌باشی دنبال نکنی بلکه به دنبال تولید و کارآفرینی هستی و زاویه دیدت وسیع‌تر می‌شود و جهانی‌تر به این هنر نگاه می‌کنی.»
۲۵ بافنده فرش از طریق قبول سفارش‌ها و با نشستن کناردار قالی در خانه‌هایشان با قدیمی همکاری می‌کنند. او معتقد است در هر شغلی که انتخاب می‌کنیم پشتکار، شرط نخست برای رسیدن به نتیجه مطلب است: «درکنار فرشبافی در فضای کارگاهی که دارم، میناکاری و فیروزه کوبی هم آموزش می‌دهیم.» در نگاه اول، بافت فرش شایدکاری سخت به نظر برسد اما قدیمی معتقد است پای علاقه که وسط بیایید دشواری معنایی ندارد: «هرکاری سختی‌های خود را دارد اما وقتی به کاری علاقه داری، انگار آن کار جزو سلول‌های وجودت می‌شود و دیگر سختی کار معنایی ندارد. اعتقاد دارم وقتی شرایط درست چیده شود، رسیدن به هدف راحت‌تر خواهد شد.
به همین دلیل تلاش کردم تا مشکلاتی را که بافنده‌ها با آن درگیر می‌شوند کمتر کنم. دار قالی و نیمکت را طوری طراحی کرده‌ام که با فیزیک بدن هماهنگ باشد و بافنده راحت‌تر بتواند پشت‌دار بنشیند. دخترم در آموزش‌ها کمک می‌کند و چله‌کشی‌دار قالی را پسرم انجام می‌دهد. اگر علاقه باشد، فرشبافی نه تنها خستگی و سختی به دنبال ندارد بلکه سر و کار داشتن با رنگ‌های متنوع حس خوبی به انسان منتقل می‌کند.» طراحی‌دار چوبی توسط این کارآفرین، ایده‌ای نو بود که با استقبال هنرجویان روبه‌رو شد: «دارهای قالی فلزی هستند و برای فضای کارگاهی طراحی شده‌اند. برخی هنرجویان می‌گفتند دوست داریم‌دار قالی را در پذیرایی قرار بدهیم.
درحالی که جلوه زیبایی ندارد. این مسئله موجب شد تادار قالی چوبی را طراحی کنیم که هم کارگاهی بودنش را حفظ کند و هم بتوان در سالن پذیرایی از آن استفاده کرد. دار به گونه‌ای طراحی شد که استانداردهای لازم را داشته باشد. بعد با کمک پسرم که در رشته طراحی داخلی فعالیت می‌کند، این‌دار را تولید کردیم.»
- استفاده از ظرفیت‌سراهای محله‌ها
برگزاری دوره‌های آموزش فرشبافی یکی از برنامه‌های فرهنگسراها وسراهای محله تا پیش از شیوع کرونا بود. قدیمی که تجربه همکاری باسراهای محله طی سال‌های قبل را دارد درباره ظرفیت‌سراهای محله‌ها می‌گوید: «سراهای محله ظرفیت‌های خوبی برای برگزاری دوره‌های آموزشی دارند. من چند سال پیش با سرای محله مرزداران همکاری می‌کردم. دوره‌های آموزش قالیبافی درسراها کوتاه‌مدت است و هنرجو طی چند جلسه می‌تواند با اصول فرشبافی آشنا شود. اما بافت فرش زمانبر است و حداقل ۶ ماه طول می‌کشد و به دلیل پایان یافتن دوره‌های آموزشی درسراها، ارتباط هنرجو با مربی قطع می‌شود. ازطرفی بافنده نمی‌تواند روی کسب درآمد فرش برنامه‌ریزی کند.
بازار فروش بی‌ثبات است و قیمت‌ها مرتب تغییر می‌کند. در چنین شرایطی بهتر است‌سراهای محله از بافندگان با برپایی نمایشگاه‌ها یا محلی برای عرضه و فروش حمایت کنند. شهرداری‌ها می‌توانند با اختصاص مکانی برای عرضه و فروش از تولیدکننده حمایت کنند. پیشنهاد داده‌ام که در سال جدید فضایی را برای آموزش در اختیار ما قرار دهند که بتوانیم نمایشگاه فصلی هم برگزار کنیم. اگر نمایشگاه به‌صورت مرتب برگزار شود، همه می‌دانند که هر ۳ ماه اینجا نمایشگاه فروش دایر است و همیشه مربی حضور دارد. با توجه به علاقه‌ای که بانوان به فرشبافی دارند، اگر با این پیشنهاد موافقت شود و به نتیجه برسد، با همکاری سرای محله می‌توانیم در زمینه کارآفرینی برنامه‌ریزی کنیم.»
- هنرجویان ۱۸ تا ۶۰ ساله
افراد مختلفی در میان هنرجویان فرشبافی دیده می‌شوند. قدیمی می‌گوید: «کسب درآمد یکی از دلایل روآوردن به فرشبافی است. در میان هنرجویان افراد مختلف از ۱۸ تا ۶۰ ساله دیده می‌شوند. برخی بانوان بعد از دوران بازنشستگی به دنبال پرکردن اوقات فراغت خود هستند و برای شاد کردن بچه‌ها و نوه‌هایشان دوست دارند فرشی ببافند که ماندگار باشد. برخی نیز دنبال کسب درآمد هستند و اگر مورد حمایت قرار گیرند می‌توانند به‌عنوان کسب درآمد به فرشبافی بپردازند. فرشبافی و کارهای فیروزه و مینا هنرهایی هستند که در دنیا شناخته شده‌اند. امیدواریم در سال جدید بتوانیم برای تولیدات خانگی، بازاریابی مناسبی را فراهم کنیم.»
- قالیبافی در وقت اضافه
«ریحانه رسول‌زاده» 35 ساله یکی از هنرجویانی است که با شرکت در دوره‌های آموزشی کارگاه قالیبافی کبری قدیمی توانسته این هنر را بیاموزد. او که دانشجوی رشته دکترای مدیریت برنامه‌ریزی آمایش سرزمین با گرایش محیط‌زیست و از کارمندان دانشگاه شهید بهشتی است می‌گوید: «همیشه دوست داشتم هنر قالیبافی را یاد بگیرم اما به دلیل اینکه درگیر درس و دانشگاه بودم فرصت نداشتم. تیرماه سال گذشته، زمانی که در مرخصی زایمان به سر می‌بردم فرصتی دست داد و توانستم در دوره آموزشی خانم قدیمی شرکت کنم. امیدوارم بتوانم با حضور در دوره‌های پیشرفته تا کسب مهارت کامل در این رشته ادامه دهم. اعتقاد دارم که هر شخصی در زندگی‌اش باید مهارت در انجام یکی از رشته‌های هنری را به دست بیاورد تا هم از اوقات فراغتش استفاده کند و هم بتواند به آرامش و اطمینان خاطر دست یابد.»
نظر شما