آیا جمله «خرمشهر را خدا آزاد کرد» از امام خمینی است؟

به گزارش همشهری آنلاین، جماران با انتشار یادداشتی از محمد رجائی نژاد نوشت:  سوم خرداد سال‌روز آزادسازی شهر خرمشهر از اشغال نظامیان رژیم حزب بعث عراق به رهبری صدام حسین است. ۳۹ سال گذشت. در این مدت آنچه بیشتر از همه به یادها مانده، گزارۀ شناخته شده و منسوب به امام خمینی، «خرمشهر را خدا آزاد کرد!» است. در حالی‌که اگر آثار ایشان را پیگیری و بررسی کنیم، این جمله یافت نمی‌شود؛ اما اگر تیتر برخی روزنامه‌های آن روزها را تورق کنیم، این جمله را خواهیم دید! پس جریان چیست؟

خرمشهر، «شهر خُرّم»

خرمشهر، شهری‌ست که امام خمینی از آن به نام خرمشهر و شهر خرم یاد کرده است (صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۲۵۷) شهری از شهرهای استان خوزستان که در جنوب غربی آن قرار گرفته و از غرب به منطقۀ مرزی شلمچه و از جنوب غرب (اروندرود) به کشور عراق محدود است. این شهر را در گذشته «محمره» می‌نامیدند.

از روزگار کهن ساکنین آن شیعه و به زبان عربی و فارسی سخن می‌گویند. بر اساس آمار سال ۱۳۵۵، خرمشهر ۱۴۰۴۹۰ نفر و در آستانۀ جنگ تحمیلی (۱۳۵۸ـ ۵۹) ۱۶۹ هزار نفر جمعیت داشته است. ارتباط با دریای آزاد و راه‌آهن سرتاسری، برخورداری از دو رودخانه آب شیرین و قرارگرفتن در دهانه اروندرود، به این شهر وضعیت ژئوپلیتیکی داده، و از دیرباز مورد طمع قدرت‌های جهانی و تجزیه‌طلبان داخلی قرار داشته است. برای همین حزب بعث عراق به سرکردگی صدام حسین، رییس‌جمهور وقت، برای از بین بردن انقلاب اسلامی ایران و جداسازی این بخش از کشور در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با همه توان نظامی به ایران هجوم آورد و جنگ تمام عیار را آغاز کرد.

هجوم به خرمشهر

حاکمان عراق مدت‌ها پیش از حملۀ مستقیم به خاک ایران، با پخش اسلحه بین نیروهای موسوم به خلق عرب و تفرقه‌افکنی میان مردم متطقۀ خوزستان زمینه‌ها را آماده کرده بودند. تاآنجاکه بهار ۱۳۵۸ با پشتیبانی حزب بعث عراق، سازمان سیاسی خلق عرب در خرمشهر فتنه به‌پا کرده و جنگ‌افزارهای بسیاری با هدف جنگ داخلی از آنها گرفت و خسارت‌های بسیاری زد. ازجمله انفجار لوله‌های نفت که با درایت و رهنمودهای امام خمینی این فتنه از میان رفت. (صحیفه امام، ج ۷، ص ۳۲۶)

پس از این مقدمات بود که ارتش عراق، شهریور ۱۳۵۹ حملۀ مستقیم را آغاز و همان هفته اول جنگ، بخش بزرگی از مناطق استراتژیک ایران را تصرف و خود را به اهواز نزدیک کرد و قصد داشت همه خوزستان را تصرف کند. (هاشمی، انقلاب در بحران، ص ۲۳۳) اما با همه کمبودها، جوانان و نیروهای مسلح کشور اجازۀ سقوط استان را ندادند و با مقاومت تاریخی استراتژی پیروزی برق‌آسای دشمن را به شکست کشاندند. (هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ص ۲۵۷) امام خمینی در پیامی به ارتش و مردم عراق، صدام و حزب بعث را از نوکران صهیونیسم و امپریالیسم و مسئول حمله به خرمشهر معرفی کرد و از ارتش و مردم عراق خواست شرارت‌های حزب بعث را از سر مردم ایران و عراق دفع کنند. (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۲۳۰)

بااین‌حال دشمن با لشگر ویژه و پشتیبانی زره‌پوش و آتش سنگین و راهنمایی ستون پنجم به خرمشهر نفوذ کرد. خرمشهر پس از مقاومتی ۳۵ روزه در ۴ آبان ۱۳۵۹ به تصرف کامل بعثی‌ها درآمد. افسران بعثی پیروزی خود را جشن گرفتند و بر دیوار شهر جملۀ «جئنا لنبقی» (آمده‌ایم تا بمانیم) نوشتند و نام خرمشهر را «محمره» گذاشتند و به شکنجه و اعدام مدافعان شهر پرداختند. اموال دولت و مردم به غارت رفت و این شهرِ بندریِ زیبا به ویرانه‌ای تبدیل شد. اما امام خمینی همچون یک فرماندۀ جنگ‌آزموده و تمام‌عیار، برای جلوگیری از تضعیف روحیه مردم و رزمندگان، بحران خرمشهر را پیامد طبیعی جنگ خواند (ستوده، پابه‌پای آفتاب، ج ۲، ص ۲۹۷) و در برابر خبر سقوط خرمشهر به سید محمد غرضی، استاندار وقت خوزستان گفت: «جنگ است؛ آقا، جنگ است» (پابه‌پای آفتاب، ج ۲، خاطره از رسولی محلاتی، ص ۲۹۷) هر جنگی این خرابی‌ها و عوارض را دارد. بااین‌حال از سقوط خرمشهر قلب امام به درد آمده و بعداز مدتی از خرمشهر به خونین‌شهر یاد کرد. (صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۱۰۷)

خونین‌شهر

با اشغال خرمشهر (خونین‌شهر) آزادسازی آن به یک ضرورت ملی و مذهبی تبدیل شد و برای آزادی آن یک وحدت ملی در کشور پدید آمد. همه، از هر قشر و گروهی به فکر و در صدد آزادساری آن برآمدند؛ اما اهمیت راهبردی خرمشهر برای دو کشور و گستردگی منطقه عملیاتی موجب طولانی‌شدن اشغال آن شد. تااین‌که کم‌کم عملیات‌های پیاپی برای آزادسازی آغاز گشت. ازجمله با عملیات فتح‌المبین غرب دزفول و شوش و غرب رودخانه کرخه از اشغال دشمن درآمد. (هاشمی، پس از بحران، ص ۳۴) سرانجام بامداد ۱۰/۲/۱۳۶۱ عملیات بزرگ بیت‌المقدس با هدف آزادی خرمشهر با رمز «یا علی‌بن‌ابی‌طالب» (همان، ص ۸۴) در چهار مرحله آغاز شد و رزمندگان اسلام دسته‌دسته از شمال شهر وارد خرمشهر شدند.

فتح خرمشهر

با مرحلۀ پایانی عملیات بیت‌المقدس که از شامگاه ۱/۳/۱۳۶۱ آغاز شد. نیروهای عراقی در برابر حمله سریع و غافلگیرانه رزمندگان اسلام دچار وحشت و سردرگمی و ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر قطع شد. در دوم خرداد، خرمشهر کاملاً محاصره شد؛ اما ارتش صدام برای روحیه‌دادن به قوای خود آن را تکذیب کرد. (هاشمی، پس از بحران، ص ۱۱۱ ـ ۱۱۲) سرانجام رزمندگان ایرانی خرمشهر را پس از نوزده ماه اشغال در ساعت ۱۱ بامداد روز سوم خرداد از دست نیروهای بعثی عراق آزاد کردند.

در این عملیات، ۱۰۵ دستگاه تانک و نفربر و ده‌ها انبار مهمات، ۹۵ هزار مین، صدها دستگاه خودرو و هزاران قبضه سلاح انفرادی و هجده قبضه توپ از دشمن به غنیمت گرفته شد. ۱۶۵۰۰ نفر از افراد اشغالگر کشته و زخمی شدند و نوزده‌هزار نفر به اسارت در آمدند. (هاشمی، پس از بحران، ص ۱۱۲) همچنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی و ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از مناطق تحت اشغال دشمن آزاد شد. بصره و مناطق نفت‌خیز عراق در تیررس نیروهای ایرانی قرار گرفت. پس از آزادسازی خرمشهر، رزمندگان ایرانی در مسجد جامع خرمشهر نماز شکر اقامه کردند. مردم با خبر آزادی خرمشهر به خیابان آمدند و به شادی و پخش شیرینی پرداختند. شب پیروزی صدای الله اکبر از پشت بام‌ها به گوش می‌رسید. مسئولان نظام، مراجع تقلید، حوزه علمیه قم و ائمه جمعه این پیروزی را به امام خمینی تبریک گفتند.

امام خمینی و آزادی خرمشهر

با فتح خرمشهر هم ملت و هم رهبر بسیار خوشحال شدند. امام خمینی آن را به معجزه تشبیه کرده (صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۲۷۰) و حاصل رحمت، نعمت و توفیق و عنایت الهی خواند (همان، ص ۳۱۵ ـ ۳۱۶) که در صدر اسلام هم نظیرش بوده و خداوند درون دل‌های دشمنان اسلام آن‌چنان رعب و وحشتی ‌افکنده است که با همۀ تجهیزات، در برابر غریو الله اکبر مسلمانان تسلیم شده‌اند. (همان، ج ۱۷، ص ۲۹۴ ـ ۲۹۵) ایشان ضمن پیامی به مناسبت فتح خرمشهر، این پیروزی را «نصر عظیم» و افتخاری ابدی برای اسلام خواند و ارتش اسلام را مفتخر به نشان «ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی» و مورد قدردانی امام زمان شمرد. (همان، ج ۱۶، ص ۲۵۷) همچنین در دیدار با مردم و برخی کارگزاران دولت، از عظمت فتح خرمشهر یاد کرد و سفارش کرد مردم این حادثه را از یاد نبرند. حضرت امام ۸ خرداد ۱۳۶۱ نیز در دیدار با ستاد بسیج اقتصادی، آزادی خرمشهر را فوق طبیعت و از امدادهای الهی به‌سان پیروزی رزمندگان صدر اسلام خواند (همان ، ص ۲۷۰) و با آزادشدن خرمشهر از آن به نام خرمشهر و شهر خرم یاد کرد. (همان، ج ۱۶، ص ۲۵۷) پس از چندین ماه از آزادای خرمشهر (۱۹ بهمن ۱۳۶۱) در دیدار با همافران نیروی هوایی از امدادهای غیبی در به تسلیم واداشتن نیروهای عراقی در خرمشهر یاد کرد. (همان، ج ۱۷، ص ۲۹۴)

امام خمینی بعدها نیز به مناسبت‌های گوناگون، به‌ویژه در سال‌روز آزادی خرمشهر آن پیروزی شگفت‌انگیز منسوب به امداد غیبی و الهی کرده و یاد آن را زنده نگه‌می‌داشت؛ اما نداریم که معروف «خرمشهر را خدا آزاد کرد» را فرموده باشند. البته خرمشهر اواخر جنگ نیز مورد تهدید و تحدید قرار گرفت و روزهای اول تا سوم خرداد ۱۳۶۷ عراق یک بار دیگر در محور شلمچه به طرف خرمشهر، عملیات کرد و توانست تا نزدیکی شهر پیشروی کند که با مقاومت و عقب‌راندن ارتش عراق جنگ پایان گرفت.

نتیجه

با توجه به بیشتر بیانات و پیام‌های حضرت امام دربارۀ آزادسازی خرمشهر و نگاه الهی ایشان به همۀ پیروزی‌ها و موفقیت‌ها، به‌ویژه نسبت به آزادسازی خرمشهر می‌توان گفت که جملۀ «خرمشهر را خدا آزاد کرد» برگرفته از محتوای کلام امام خمینی بوده است که برخی روزنامه‌ها با برداشت خودشان آن را تیتر کرده و بعدها بر سر زبان‌ها افتاد. لذا درست است عین این گزاره را بیان نکردند، اما مضمون و فحوای کلام ایشان همان بوده است.