همشهری آنلاین_شقایق عرفی‌نژاد: تالار در بخشی از هنرستان بنا شده بود و در آن نمایش و موسیقی اجرا می‌شد. معمارش «اوژن آفتاندلیانس» است و این بار در ادامه معرفی کارهای این معمار مطرح به این بنا سر زدیم.
زمانی که تالار فرهنگ ساخته شد، متعلق به وزارت فرهنگ و آموزش بود. سال‌ها بعد و با تفکیک ۲ وزارتخانه و تشکیل وزارت فرهنگ و وزارت آموزش و پرورش دعوا بر سر مالکیت ساختمان هم شروع شد که تا همین ۲ سال پیش ادامه داشت. بعد از انقلاب، وزارت فرهنگ و ارشاد ادعای مالکیت آن را داشت و از این تالار به‌عنوان یک تالار فرهنگی نام می‌برد. از طرف دیگر، وزارت آموزش و پرورش هم، بنا به سابقه تالار، خود را مالک آن می‌دانست. به هر حال، تالار فرهنگ بعد از انقلاب تعطیل شد تا ۲ سال پیش که در آذر ۹۸ به «عمارت روبه‌رو» سپرده شد و با مدیریت این عمارت کارش را دوباره شروع کرد. اما چندان طول نکشید که کرونا بار دیگر تالار را به تعطیلی کشاند.
- ادعای مالکیت ۲ وزارتخانه
«رضا موسوی»، تهران‌شناس، ماجرای مالکیت ساختمان را، جدا از تفکیک ۲ وزارتخانه، قرار داشتن تالار فرهنگ در راستای هنرستان می‌داند: «کناردست تالار فرهنگ، هنرستان وجود دارد. تالار فرهنگ و این هنرستان در یک سایت و در یک عرصه قرار دارند و به هم چسبیده‌اند. بنابراین، با وجود اینکه کاربردهای مختلف دارند، چون تالار در اراضی شمالی هنرستان ساخته شده، آموزش و پرورش داعیه مالکیت تالار را داشته است. آنها می‌گویند تالار در عرصه هنرستانی ساخته شده که متعلق به آموزش و پرورش است.»
- ویژگی معماری
او از ظرفیت سالن با ۵۰۰ صندلی می‌گوید و به دلیل نزدیکی فیزیکی تالار وحدت و فرهنگ و نیز توالی زمانی‌شان معتقد است در ساخت آنها ایده مشترکی را در نظر گرفته‌اند. موسوی در تشریح معماری بنا از آجرهای قرمز نمای بیرونی می‌گوید و آن را با موزه ایران باستان مقایسه می‌کند: «نزدیک‌ترین اثر از نظر تزیینات به این ساختمان، موزه ایران باستان است که در نمای آن هم از آجرهای قرمز استفاده شده است.
اصولاً استفاده از آجر قرمز در این دوره روش جدیدی است که بسیار هم پرطرفدار می‌شود. گدار هم در موزه ایران باستان از این آجرها استفاده می‌کند. البته در تالار فرهنگ این آجرها با بتون ترکیب شده که به جذابیت آن اضافه کرده است. معماری این تالار در زمان خودش معماری شاخصی محسوب می‌شده و اینکه در یک فضای مربع شکل چنین ساختمانی ساخته شده به خودی خود جالب است.» او از قاب‌بندی‌های آجری، لبه پنجره‌ها و ایوان و پشتیبان را از عناصر جذاب بنا می‌خواند و می‌گوید: «همچنین ترکیبی از آجرهای کوچک و سیمان در بنا به چشم می‌آید که در توضیحش باید بگویم استفاده از این آجرهای کوچک در معماری بسیار مشکل است. به عبارت دیگر، همچو آجرچینی‌ای از مهم‌ترین شاخصه‌های این ساختمان است که باید توسط فرد ماهر انجام شود.»
رضا موسوی در مقایسه کارهای آفتاندلیانس با هم از سادگی آنها صحبت می‌کند: «آفتاندلیانس و معماران هم‌دوره او از مکتب تغییر و مدرنیته در کارهایشان استفاده کرده‌اند. یعنی کارهایشان نه آنقدر مدرن است که غیرقابل فهم باشد و نه آنقدر کلاسیک و شبیه بناهای پیش از خود هستند که بگوییم کاری انجام نشده است.
کارها ساده‌اند و تغییر بیشتر در طراحی پلان اتفاق افتاده است تا اینکه مثل کارهای قبل و دوره قاجار، به‌خصوص در کاخ‌ها، تأکید روی نماسازی و تزیینات وابسته به معماری باشد. بناهایی که آفتاندلیانس می‌سازد، چنین تزییناتی ندارند و بیشتر تأکید روی سادگی بناهاست و همه چیز در مینیمال‌ترین شکل است. در عین سادگی، این بناها با تناسبات درست‌تر در پلان ساخته شده‌اند. تالار فرهنگ هم از همین ویژگی‌ها سود می‌برد. وقتی به پلان بنا نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که چقدر خوب روی آن کار شده است، هرچند جاهایی طوری طراحی شده که انگار قرار بوده بعدها چیزی به آن اضافه شود. چون در پلان چندان تقارنی وجود ندارد، معتقدم شاید ایده‌هایی برای گسترش آن در آینده داشته‌اند که به دلیل ساخته شدن تالار وحدت این اتفاق نمی‌افتد.»
- جانمایی
او می‌گوید که به علت تجمعی که در محدوده مرکزی تهران به وجود می‌آید، بخشی از فضاهای بناهایی که در محوطه‌های بزرگ و حیاط‌های وسیع ساخته شده‌اند، به‌تدریج تبدیل به فضاهای دیگر می‌شوند؛ مثل دبیرستان البرز که بخشی از محوطه آن به دانشکده امیرکبیر اضافه می‌شود. تالار رودکی هم که در شمال تالار فرهنگ ساخته می‌شود، جلو گسترش تالار فرهنگ را می‌گیرد.
در واقع هنرستان، تالار فرهنگ و تالار وحدت تقریباً در یک دوره و با فواصل مختلف پشت سر هم ساخته شده و هرکدام از فضای بنای قبلی استفاده کرده‌اند.
با ساخته شدن تالار وحدت دلیل فیزیکی گسترش تالار فرهنگ از میان می‌رود، چون تالار وحدت جلو گسترش آن را گرفته است. ضمن اینکه دلیل منطقی و کارکردی گسترش تالار هم از بین می‌رود، چون وقتی جایی مثل تالار وحدت با ۷۰۰ صندلی و معماری و صحنه منحصربه‌فردش وجود دارد، تالار فرهنگ کم‌کم از کار افتاده می‌شود. قبل از ساخته شدن تالار وحدت، موسیقی و تئاتر در تالار فرهنگ اجرا می‌شود، اما با ساخته‌شدن تالار وحدت تالار فرهنگ به محل اجراهای درجه ۲ تبدیل می‌شود و بعد از انقلاب هم کاملاً تعطیل می‌شود.
با وجود تالار فرهنگ، ساخته شدن تالار وحدت درست در کنار آن جالب است. رضا موسوی می‌گوید: «در هر جای دنیا بافت مرکزی شهرها محل مناسب‌تری برای گسترش فضاهای فرهنگی است. از این گذشته با ساخته شدن تالار وحدت، تالار فرهنگ عملاً تبدیل به فضایی برای آزمون و خطاهای تجربی می‌شود. ضمن اینکه تالار فرهنگیان به هیچ عنوان سالن بی‌خاصیتی نیست و همین الان هم قابلیت اجراهای جذاب را دارد.»
- ویژگی‌های صحنه فرهنگ
تالار فرهنگ دارای صحنه یک‌سویه است که مخاطب در برابر آن می‌نشیند. رضا موسوی می‌گوید: «شاید بتوان گفت که این صحنه یک ایراد دارد و آن ارتفاع زیادش نسبت به محل قرارگیری تماشاچیان است. هرچند این اتفاق باعث شده از شیبی که محل تماشاچیان باید داشته باشد، پرهیز شود. در ضمن از گوشه‌ها با یک زاویه به محل تماشاچیان وصل می‌شود که نگاه‌ها را به مرکز صحنه هدایت می‌کند.»
او درباره امکانات صحنه این تالار می‌گوید: «صحنه امکانات چندانی ندارد. یعنی ماشینری در آن وجود ندارد، از فلای‌بارهای متحرک در آن خبری نیست، نورهای آنچنانی هم وجود ندارد چون لایت‌باکس تعبیه نشده است. ولی برای دوره خودش سالن خوبی بوده و الان هم اگر گروه‌ها امکانات لازم را خودشان تأمین کنند، سالن خوبی است و آکوستیک استانداردی دارد.»
نظر شما