نیش و نوش!

همشهری آنلاین _ شهره کیانوش راد:  کشاورزان می‌دانند که یکی از دلایل تولیدات مرغوب محصولات باغی حضور این حشره‌های نیشدار در میان درختان است. همجواری زنبورها با گل‌ها نتیجه دیگری هم دارد و آن تولید شهد شیرینی است که یکی از مغذی‌ترین خوراکی‌ها به شمار می‌آید. زنبورداری صنعتی که معمولاً در کنار باغ‌ها و مزارع کشاورزی رونق می‌گیرد، ‌کاری سخت با محصولی شیرین است. «حسین باستانی» کارشناس زنبور عسل و مدیرعامل فعلی شرکت تعاونی زنبورداران رودبار قصران و از اهالی لواسان است. او که سابقه ۲ سال مدیرعاملی اتحادیه سراسری زنبورداران کشور و عضویت در هیئت‌مدیره اتحادیه زنبورداران استان تهران را دارد درباره شرایط اقلیمی لواسان برای زنبورداری و پرورش کندو زنبور عسل در لواسان و رودبار قصران برایمان توضیح می‌دهد.

زنبورداری در لواسان و رودبار قصران یکی از حرفه‌های پرطرفدار است که با سختی و شیرینی‌های خاصی همراه است. باستانی مهم‌ترین عامل رونق زنبورداری در لواسان را به شرایط اقلیمی این منطقه مربوط می‌داند و توضیح می‌دهد: «لواسان در ضلع جنوبی رشته کوه‌های البرز قرار دارد و این موقعیت جغرافیایی موجب شده تا لواسان بهترین مراتع از نظر پوششی و گیاهی را دارا باشد. چشمه‌سارها و دره‌های سرسبز در این منطقه زیستگاه مناسبی برای پرورش زنبور عسل و در نتیجه صنعت زنبورداری و تولید محصولات متنوع است. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که صنعت زنبورداری فقط در تولید عسل خلاصه می‌شود؛ در حالی که با پرورش زنبور عسل محصولات متنوعی می‌توان تولید کرد. گرده گل، ژل رویال، بره موم، موم و زهر زنبور عسل از محصولات این صنعت، همگی فواید بسیاری از نظر غذایی و درمانی دارند.»

• خدمت زنبور به محصولات باغی

فواید این حشره نیش‌دار فراتر از تولید محصولاتش است. به گفته باستانی بزرگ‌ترین خدمتی که زنبور عسل به جامعه بشری می‌کند حفظ و صیانت تمامی محصولاتی باغی، زراعی، کشاورزی و مراتع است: «می توان به سخن آلبرت انیشتین اشاره کرد که می‌گفت اگر زنبور از روی کره زمین حذف شود، حیات از بین می‌رود. به جرئت می‌توانم بگویم که در لواسان تمام میوه‌های باغ‌ها، پوشش گیاهی که در کوهستان‌ها داریم و علوفه دام‌ها از آن تأمین می‌شود همه نتیجه پرورش زنبور در این منطقه است. اگر زنبور عسل نباشد، هرگز گیلاس، میوه‌های سیاه ریشه، سیب خوب، میوه و گلابی نخواهیم داشت. اگر هم باشد باردهی باغ‌ها، بسیار پایین و کیفیت میوه‌ها پایین خواهد بود. زنبور عسل با گرده افشانی خدمت بزرگی به تأمین و امنیت مواد غذایی در کل کشور دارد. البته این موضوع جهانی است. اما در مورد منطقه لواسان باید بگویم که یکی از مهم‌ترین دلایل مرغوبیت میوه‌های این منطقه به زنبورهای عسل مربوط است.»

• صنعتی متنوع با کارآفرینی بسیار

منطقه لواسان برای صنعت زنبورداری بسیار مناسب است. اما هر منطقه ظرفیت‌های محدودی دارد که در صورت استفاده بی‌رویه یا نداشتن اطلاعات می‌تواند خسارت‌هایی را به بار بیاورد. باستانی درباره ظرفیت‌های این منطقه می‌گوید: «خشکسالی‌های این چند سال و چرای بی‌رویه دام خارج از ظرفیت مراتع، فعالیت زنبورداری را با محدودیت‌هایی روبه‌رو کرده است. اگرچه همین مراتعی که داریم مرهون زنبور عسل است ولی به دلایلی که گفتم مراتع در حال پیری است و اگر چرای بی‌رویه دام ادامه داشته باشد و چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، پوشش گیاهی از بین می‌رود و می‌تواند آسیب بزرگی به طبیعت وارد کند. نتیجه فرسایش خاک، وقوع سیلاب در زمان بارش‌های غیرفصلی خواهد بود. اکنون شاهدیم سد لتیان که یکی از ۳ مرکز تولید منبع آب تهران است به دلیل کم‌آبی و فرسایش خاک، دوران پیری‌اش را سپری می‌کند.

در چنین وضعیتی رعایت استانداردها در صنعت زنبورداری ضروری است. طبق استاندارهای جهانی باید فاصله مکانی فعالیت زنبوردارها با هم باید رعایت شود؛ تا تولید خالص و توجیه‌دار اقتصادی را شاهد باشیم. اگر تعداد کلونی‌ها افزایش یابد با این ظرفیت کم مرتع، تولید عسل از کندوها کم می‌شود و زنبورداری توجیه اقتصادی ندارد.»
باستانی البته این را هم اضافه می‌کند که در صورت علاقه به زنبورداری می‌توان سراغ ظرفیت‌های دیگر این صنعت رفت: «درست است که با این شرایط ظرفیت زنبورداری منطقه لواسان اشباع شده است اما ظرفیت‌های دیگری در این صنعت وجود دارد که می‌تواند برای علاقه‌مندان به زنبورداری جذابیت داشته باشد. علاقه‌مندان می‌توانند با تولید ۲ نوع محصول رویال ژلی یا ژل رویال و زهر زنبور عسل کسب و کار پررونقی راه‌اندازی کنند. در واقع با چشمپوشی از تولید یک محصول به نام عسل به سمت محصولات دیگری بروند که درآمد خوبی هم دارد. آنها می‌توانند با فراگیری آموزش‌های لازم، با تعداد کم کلونی شروع کنند و به تدریج تعداد کلونی‌ها را افزایش دهند. به‌طوری که درآمد مکفی داشته باشند و بتوانند به‌عنوان شغل اول آن را ادامه دهند.»

• سختی‌هایی که شیرین می‌شود

 زنبورداری یکی از مشاغل سخت است و اگر عشق به کارتان نداشته باشید ادامه کار برایتان دشوار می‌شود. باستانی که سابقه بیش از ۱۰ سال زنبورداری دارد درباره سختی کار می‌گوید: «اگر کسی صرفاً به‌عنوان درآمدزایی سراغ این حرفه برود خیلی زود، خسته و از گردونه خارج می‌شود. زنبوردار باید علاوه بر داشتن صبر و حوصله، علاقه وافری به طبیعت داشته باشد. سال اول می‌تواند در کنار هر شغل دیگری که دارد با ۵ کلونی زنبور کار را شروع کند. در طول یک سال اطلاعات آکادمیک و عملی خود را ارتقا دهد و اگر حرفه زنبورداری با ذوق و سلیقه‌اش هماهنگ بود، تعداد کلونی‌ها را افزایش دهد. من با ۵ کلونی شروع کردم و به تدریج به ۲۰۰ تا ۳۰۰ کلونی رساندم. همزمان دانش و اطلاعاتم را در این زمینه ارتقا دادم.»

• حشره‌ای با حساسیت بالا

زنبور عسل که به نیش گزنده‌اش هم معروف است، حشره‌ای فوق‌العاده آسیب‌پذیر است. باستانی می‌گوید: «این حشره در اثر باد سرد و گرم، تگرگ و سرمای شدید یا با کوچک‌ترین سهل‌انگاری از بین می‌رود. یکی از آسیب‌هایی که سبب از بین بردن این حشره می‌شود، سمپاشی‌های بی‌موقع توسط باغداران است. متأسفانه برخی باغداران از سر ناآگاهی و بدون داشتن اطلاعات فنی و در زمانی که گل‌ها باز می‌شوند و زنبور عسل به باغدار خدمت می‌کند، اقدام به سمپاشی می‌کنند و کلونی زنبور عسل را از بین می‌برند. از طرفی، اقلیم در اختیار ما نیست و باران غیرمترقبه و غیرفصلی، هوای سرد یا خشکسالی هم می‌تواند تولیدات کندوها را از بین ببرد. ۲ سال گذشته زنبورداران لواسان شرایط سختی را سپری کردند. اما امسال با باران‌های خوب امید داریم که سال پر عسلی برای زنبورداران شمیران، لواسانات و لار باشد.

• تشخیص عسل خالص و ناخالص

 تشخیص عسل مرغوب از تقلبی فقط از عهده کارشناس کاربلد بر می‌آید. به گفته باستانی به‌رغم تلاشی که در ۲ سال مدیریتش در اتحادیه سراسری زنبورداران کشور داشته، طرح پیشنهادی او برای استاندارد اجباری عسل اجرا نشده است و درج علامت استاندارد در محصولات عسل که در بازار به فروش می‌رسد، نمی‌تواند نشاندهنده کیفیت آن محصول باشد. به توصیه او تنها راه تهیه عسل مرغوب، خرید از فروشگاه‌های تخصصی محصولات زنبور عسل یا زنبورداران معتمد است. بهار نارنج، رازیانه، یونجه و شوید، چهل گیاه، کنار یا سدر، آویشن و... از انواع مختلف گیاهانی است که زنبور از آنها عسل تولید می‌کند. گرده گل تولید رودبار قصران و منطقه کوهستان لارات محصولی فوق‌العاده است. گرده گل با دارا بودن انواع ویتامین و مواد معدنی خواص درمانی به‌ویژه برای درمان پروستات دارد. ژل رویال منطقه لواسان بهترین محصول از تولیدات زنبورداران است. عسل می‌تواند ایمنی بدن را افزایش دهد به همین دلیل یکی از خوراکی‌های مغذی است که برای پیشگیری یا در طول درمان کرونا پیشنهاد می‌شود.