یادداشت |‌ مخاطرات سرزمینی در ملک ری

سروش جنابی / دبیر تحریریه : تغییرات جمعیتی در تمامی کشورها از موضوعات مطالعاتی مهم در سطح راهبردی و برنامه‌ریزی‌های کلان است از نرخ موالید و فرزندآوری گرفته تا تغییر و ترکیب جمعیت در بخشی از جغرافیای ملی. گزارش‌های ما در این شماره به‌طور دقیق نشان می‌دهد که هر دو نوع تغییر جمعیتی یاد شده به انضمام خطرهای زیست‌محیطی در شهرستان ری و حریم آن در حال وقوع است یا بهتر بگوییم اتفاق افتاده است.
آخرین آمارگیری در سال ۱۳۹۵ در مناطق جنوبی شهر تهران شامل ۱۹، ۱۸، ۱۷، ۱۶ و ۲۰ در واقع ادامه روندی را نشان می‌دهد که با مقایسه آمار جمعیتی ۴۰ سال‌ پیش از آن به دست می‌آید و آن، کاهش رشد جمعیت است. این در حالی است که مناطق جنوبی تهران به‌طور سنتی به فرزندآوری به دلایل و انگیزه‌های مختلف تمایل داشته‌اند و این یکی از ویژگی‌های متمایز اجتماعی آن با سایر مناطق تهران بوده است. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که مشکلات اقتصادی بیش از ۵۰‌درصد در کاهش فرزندآوری تأثیر داشته است و اگر مشکلات اقتصادی دوران کرونا و نیز واهمه از بارداری را به آن اضافه کنیم، باید منتظر ارقام درشت‌تری برای اعداد منفی در آمارگیری جدید باشیم.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که مشکلات مناطق جنوبی تهران با پدیده‌ای به نام حریم گره خورده است. همین آمار در حالی رشد منفی جمعیت را نشان می‌دهد که در برخی مناطق به رشد تعداد خانوار تأکید می‌کند. کارشناسان این تناقض را با افزایش مهاجرت‌ها به‌ویژه جامعه‌ای که در آمارها ذکر نمی‌شود، توضیح می‌دهند. گزارش‌های میدانی ما نیز بر این تحلیل صحه می‌گذارند؛ چراکه بومیان ده‌ها روستای حریم ری زادگاهشان را ترک گفته و جمعیت‌های متنوعی از اتباع خارجی‌ جای آنها را گرفته‌اند. اینان در حاشیه معادلات ‌و هنجارهای شهری، اجتماعی و فرهنگی به زندگی ‌معمولی و منزوی خود مشغولند و بنابر این، انتظاری هم برای دریافت خدمات و تلاشی هم برای ورود به جامعه ندارند. این در حالی است که تلاشی هم برای ادغام آنها در جامعه ملی از سوی مسئولان صورت نگرفته و نمی‌گیرد.
بنا به آمار نیمه‌رسمی، نرخ فرزندآوری در جوامع بسیار سنتی همانند جامعه مهاجران تقریباً ۳ ‌برابر جامعه فعلی ایران است. خاطرنشان می‌شود که تغییر بافت جمعیتی به انضمام کاهش نرخ فرزندآوری، همان‌گونه که ذکر شد، از موضوعات حساس و نه تنها راهبردی است، بلکه ذیل‌ تهدیدات در تمامی کشورها مورد توجه قرار می‌گیرد. مدیریت دوگانه بر مناطق شهری و حریم از یک سو و پیوند خوردن آن با ‌مشکلی به نام مهاجرت و مهاجران که نیازمند پاسخی ملی و کلان است از سوی دیگر، ساماندهی مناطق شهری مجاور حریم را در سایه معضلات نوپدید زیست‌محیطی به‌زودی مبهم و پیچیده خواهد کرد.