همشهری آنلاین_شهره کیانوش راد: مسیر دیگر رسیدن به این روستای سرسبز از جاجرود و عبور از جاده‌ای در مجاورت سد لتیان است. هر چند امروز باغ و زمین‌های این روستا نیز دستخوش ساخت‌وسازها شده و تغییر کاربری داده‌اند اما هنوز هم می‌توان درختان پربار گردو و سیب را اطراف این روستا مشاهده کرد. در روزهای پاییز با گذشتن از مسیرهایی که بی‌شباهت به تابلو نقاشی نیست به روستای چهارباغ رفتیم و درباره قدمت این روستا و مشکلات حل نشده آن پای صحبت ساکنان قدیمی روستا نشستیم.
«روستای سرسبز، تاریخی و توریستی»؛ این نوشته تابلو ورودی برای معرفی روستا و خوشآمدگویی به گردشگرانی است که برای تنفس هوای پاک و دیدن آسمان آبی چهارباغ را برای گذران یک روز تفریحی انتخاب کرده‌اند. روستایی که البته با وجود تاریخی و گردشگری بودن از کمترین امکانات برای ساکنانش بی‌بهره‌است.
«عباس هدهدی» رئیس شورای چهارباغ، قدمت چهارباغ را بیش از ۴۰۰ سال می‌داند و مهم‌ترین ویژگی این روستا را فراوانی آب، برخورداری از هوایی سالم و آرامش حاکم بر آن می‌داند و می‌گوید: «چهارباغ از روستاهای کوچک لواسانات و یکی از ظرفیت‌های گردشگری شمیران و تهران به شمار می‌آید. کمبودها و مشکلات فراوانی که در این روستا وجود دارد موجب مهاجرت روستانشینان و کوچ به تهران شده است.»
طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال ۱۳۹۵ جمعیت روستا صد نفر به ثبت رسیده است. شمار جمعیت ساکن در روستا از دلایل تخصیص بودجه به روستاها به حساب می‌آید. هر چند به گفته هدهدی جمعیت واقعی این روستا به ۶۰۰ تا ۷۰۰ نفر هم می‌رسد. او دلیل این اختلاف آماری را جمعیت ساکن و متغیر روستا می‌داند: «سرشماری در پاییز و در ماه‌های آبان و آذر انجام شده است. در این فصل به دلیل بازگشایی مدارس و سردشدن هوا جمعیت کمتری در این روستا ساکن هستند.»
- قطع درختان برای ویلاسازی
روستای چهارباغ را می‌توان جزو معدود روستاهای شمیران دانست که هنوز پای ویلاسازان یا به قول آنچه روستاییان می‌گویند «خوش نشینان» به آن باز نشده و می‌توان فضاهای بکر و دست نخورده‌ای را در آن پیدا کرد. رئیس شورای چهارباغ تغییرات بافت روستایی را یکی از تبعات ویلاسازی می‌داند و توضیح می‌دهد: «نخستین اتفاق ناخوشایندی که بعد از ویلاسازی رخ می‌دهد از بین رفتن درختان مثمر است. درختان ۳۰، ۴۰ ساله قطع می‌شود.
فضای سبز از بین می‌رود و ساختمانی ساخته می‌شود که هیچ شباهتی به بافت روستایی ندارد. فضای روستایی به سمت و سوی محیط شهری تغییر می‌کند اما امکانات در همان حد روستایی باقی می‌ماند. در نتیجه مشکلات بعدی پسماند و فاضلاب گریبانگیر روستاییان می‌شود. سهم ساکنان روستا از حضور گردشگران آسیبی است که به درختان و باغ‌ها وارد می‌شود.»
- چهارباغی که دیگر نیست
قرار داشتن درحاشیه کوهستان و همجواری با رودهای پرآب، رونق کشاورزی و باغداری را در روستای چهارباغ به دنبال داشته است. «علی هدهدی» دهیار چهارباغ درباره علت نامگذاری این روستا می‌گوید: «شغل اصلی اهالی این روستا کشت گندم و جو، حبوبات و علوفه دام بوده است. روایت‌های مختلفی درباره نام این روستا وجود دارد؛ از جمله اینکه ۴ باغ در این روستا وجود داشته است. یکی از باغ‌ها توتستان خیلی بزرگی بوده که اکنون به جز چند درخت چیزی از آن باقی نمانده است. برخی هم می‌گویند در گذشته ۴ نفر باغدار بوده‌اند و برخی هم از ۴ اصله درخت نام برده‌اند. اما هرچه بوده دلیل اصلی نام روستا به سرسبزی درختان مرتبط است.»
وقتی مزارع کشاورزی از بین می‌رود، مردم به باغداری رو می‌آورند و کم‌کم تعداد باغ‌ها بیشتر می‌شود. اما در مرحله بعد به صرفه نبودن هزینه نگهداری باغ، از بین رفتن درختان مثمر را رقم می‌زند و این در حالی است که چهارباغ و روستاهای همجوارش از نظر موقعیت آب و هوایی شرایط بسیار خوبی دارند و حاصل همان درختان باقیمانده نیز میوه‌هایی مرغوب است.
هدهدی دلیل دیگر از بین رفتن باغ‌ها را اداره آنها به سبک و سیاق سنتی می‌داند. او درباره مشکلات دیگر چهارباغ می‌گوید: «اینجا مدرسه ندارد و حتی اگر خانواده‌ای بخواهد در روستا بماند نمی‌تواند و مجبور به مهاجرت می‌شود. حتی دامداران اجازه ندارند دام‌ها را برای چرا به کوه‌های اطراف ببرند. نتیجه‌اش این می‌شود که دامدار بعد ازمدتی دام را می‌فروشد و به تهران یا شهرهای همجوار مهاجرت می‌کند. اما اگر اینجا برایش فضای کار ایجاد و حمایت شود، او هم به ماندن ترغیب می‌شود. قابلیت بوم‌گردی در این روستا وجود دارد اما توجهی به آن نمی‌شود. در نتیجه، انگیزه جوانان برای ماندن در این روستا از بین می‌رود. حدود ۴۰ سال پیش چهارباغ مدرسه داشت ولی بیشتر از ۳۵ سال است که مدرسه تعطیل شده که دلیلش بی‌توجهی به این روستاست. مردم هم مجبور می‌شوند به جاجرود، پردیس یا تهران مهاجرت کنند.»
- جویندگان گنج در «کافرقلعه»
گورستان قدیمی در ارتفاعات روستای چهارباغ پای جویندگان گنج را به این روستای گردشگری باز کرده بود. «حسین طلایی دانا» نایب رئیس شورای بخش لواسانات و نماینده شورای شهرستان در کمیته انطباق و شورای حل اختلاف شوراهای شمیرانات می‌گوید: «کافرقلعه محل دفن اموات بود. آن‌طور که شنیده‌ایم تاریخ دفن اموات به زمان قبل از اسلام برمی‌گردد. به همین دلیل اهالی به آن کافرقلعه می‌گفتند.
زمانی که کم‌سن و سال بودم می‌دیدم افراد مختلفی به چهارباغ می‌آمدند و در مسیر کوه و جایی که به نام کافرقلعه معروف است، قبرهای قدیمی را حفاری می‌کردند تا به اموال دفن شده در قبرها دست یابند. گاهی هم بعد از رفتن آنها، اطراف قبرها کوزه‌های خرد شده را می‌دیدیم.» این محل در بالادست روستاست و اکنون تحت پوشش میراث فرهنگی قرار دارد. رفت‌وآمد و کندوکاو به این منطقه برای یافتن گنج زیاد بود تا جایی که گاهی آسایش از مردم روستا گرفته می‌شد. طلایی می‌گوید: «سال ۱۳۶۴ دامنه کوه را خاک‌ریزی کردیم تا بتوانیم به زمین بازی فوتبال تبدیل کنیم. بعداز یک ماه، هیأت امنای آن زمان گفتند که می‌خواهند تعاونی روستایی راه‌اندازی کنند. ما بخشی از زمین را در اختیار تعاونی قرار دادیم و بعد هم بخش دیگر زمین را به اداره مخابرات دادیم.»
روستای چهارباغ یکی از ۳ روستای کوچک لواسانات است. آن‌طور که اهالی قدیمی می‌گویند در گذشته همه با همدلی برای‌آبادی روستا مشارکت می‌کردند اما به دلیل کمبود امکاناتی مانند درمانگاه، مدرسه، آتش‌نشانی و... خیلی از اهالی به‌ویژه جوانان روستا را ترک کرده‌اند.
تابستان فصل برداشت گردو، گیلاس، سیب و آلبالو از محصولات باغی چهارباغ است که مشتریان ثابتی دارد که خود را برای خرید در فصل برداشت محصول به روستا می‌رسانند. چهارباغ از طایفه‌های طلایی، هدهدی و هادیان تشکیل شده که هدهدی و طلایی جزو ایل قشقایی بوده‌اند. اکثر ساکنان این نام‌های خانوادگی را دارند. گروهی دیگر نیز محمدیان نام دارند. گویش اهالی روستای چهارباغ به مازندرانی‌ها و گویش آملی نزدیک است. عباسعلی و غدیر طلایی ۲ برادر هستند که بیش از ۹۰ سال دارند و از مسن‌ترین اهالی روستا هستند.
چهارباغ زمستان‌های سرد و سختی داشته و آن‌طور که طلایی می‌گوید در گذشته اهالی روستا مشکلات بسیاری در تردد داشته اند: «قدیم‌ها راه تردد ما از روستای پورزند بود و به‌خصوص در برف و سرما مجبور بودیم پیاده از راه‌های سخت عبور کنیم. روستا به فاصله کمی از سد لتیان قرار دارد. به گفته طلایی سال ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ زمانی که توسط سازمان آب جاده اختصاصی برای سد لتیان ساخته شد در صورت داشتن کارت مالکیت در روستا مجاز به تردد از این جاده بودیم.» اکنون تردد از این جاده برای عموم آزاد است ولی در تمام مسیر تابلوهای توقف ممنوع نصب شده است.
- خرید از بازارهای محلی
بخشی از آب تهران از سد لتیان تأمین می‌شود. پنجشنبه و جمعه جمعیت بسیاری به این منطقه و روستاهای اطراف می‌آیند. رها کردن زباله یکی از مشکلات هر هفته دهیاری روستای چهارباغ است. طلایی می‌گوید: «گردشگران از کاسبان محلی خرید نمی‌کنند اما تا دلتان بخواهد زباله‌ها را در مسیر و حاشیه کوه می‌ریزند.
بعد از جمعه، ۲ روز کامل عوامل دهیاری باید زباله‌ها را جمع کند. رفتن در باغ‌ها و تخریب درختان و آتش‌سوزی مشکلاتی است که برخی گردشگران برای روستاییان و باغداران ایجاد می‌کنند. ما پیشنهاد کرده‌ایم که برای روستا اشتغالزایی شود اما متأسفانه هیچ‌کس اهمیتی نمی‌دهد. حریم رودخانه‌ای که الان خشک شده ۱۵۰متر است؛ درصورتی که حریم رود کارون ۳۵متر و برخی جاها ۲۰متر است. از طرفی حریم جاده را هم صدمتر تعیین کرده‌اند.
یعنی صدمتر به بالا و صدمتر به پایین جاده، حریم است. در جلسه شورای اداری هم مطرح کرده‌ایم که به همین دلایل لواسانی‌ها کلاً باید کسب و کار و باغداری و... را تعطیل کنند و بروند. وقتی مجوز ساخت‌وساز نمی‌دهید، امکانات نیست و مشکلات فراوان وجود دارد، مردم به سمت ساخت‌وساز غیرمجاز می‌روند یا ملکشان را می‌فروشند. لواسان به منطقه‌ای مرفه‌نشین معروف شده اما مردم لواسان مشکلات زیادی دارند و مجبورند مهاجرت کنند. در همین روستا ۸۰ خانوار زندگی می‌کردند که به ۲۰ خانوار رسیده است. تورم و گرانی موجب شد تا اهالی قدیمی دوباره به روستا برگردند اما می‌بینند زمین دارند و نمی‌توانند بسازند و امکانات هم صفر است. چاره چیست؟ به جز اینکه قید زندگی در روستای آبا و اجدادی را بزنند.»
- کارآفرینی در روستا
روستای چهارباغ محصولات باغی به‌ویژه گردوی مرغوبی دارد. اما استفاده از کودهای شیمیایی و بی‌توجهی به درختان آسیب زیادی را به باغ‌ها وارد کرده است. «مهیار آریانی» ۳ سال است در انبار تعاونی روستا محصولات ارگانیک را به باغداران عرضه می‌کند ولی او اهداف دیگری هم برای حضور در روستا داشته که یکی از مهم‌ترین آنها ایجاد کارآفرینی برای روستاییان به‌ویژه جوانان و رونق مشاغل خانگی است.
او می‌گوید: «در این منطقه درختان گردو با محصول بسیار مرغوبی وجود داشته که اکثر آنها از بین رفته‌اند. در این ۳ سال و البته تا پیش از کرونا برای ترغیب کشاورزان به استفاده از کودهای ارگانیک برنامه‌های آموزش را اجرا می‌کردیم. متأسفانه استفاده از کودهای شیمیایی به درختان آسیب زده و محصولات را از بین می‌برد. بعد از دوره‌های ترویجی و استفاده از کود و روش‌های مناسب برای نگهداری درختان، ۳۰ تا ۴۰درصد میزان آفت درختان کمتر شد. کلاس‌های ترویجی را با دعوت از باغداران در شورای ده چهارباغ یا رسنان برگزار می‌کنیم. در مدتی که به دلیل کرونا کلاس‌های حضوری تعطیل شد آموزش به باغداران را از طریق شبکه‌های مجازی منطقه اطلاع‌رسانی می‌کنیم.»
چهارباغ ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری دارد. آریانی درباره طرح‌های توسعه گردشگری و حمایت از کارآفرینان می‌گوید: «تصمیم داشتیم سال ۱۳۹۸ کود ورمی کمپوست را با مشارکت روستاییان تولید کنیم و کارآفرینی در این روستا را توسعه دهیم. وقتی محصولات باغی مرغوب تولید شود رونق اقتصادی باغداران را به دنبال خواهد داشت و حتی می‌توانند میوه‌های مازاد را به‌صورت خشک شده به فروش برسانند. گردوی این منطقه بسیار مرغوب است اما شناخته و معرفی نشده. پیشنهاد راه‌اندازی جشنواره فروش محصولات باغی با مشارکت روستاییان و باغداران را داده‌ایم که در این صورت کسب و کارها رونق می‌گیرد و برای زنان شاغل در منازل نیز می‌توان کارآفرینی کرد.»
- استفاده از این بوستان ممنوع است!
تنها بوستان کودک روستای چهارباغ مدتی است پلمب شده، سرویس‌های بهداشتی مخروبه شده و حق استفاده از این بوستان برای روستاییان و گردشگران وجود ندارد. طلایی درباره روند ساخت این بوستان می‌گوید: «سال ۱۳۸۴ با مجوز ریاست اداره منابع طبیعی شروع به خاکبرداری کردیم. بیش از ۵۰۰، ۶۰۰ کامیون از اینجا خاکبرداری شد و روند کار هر روز بررسی می‌شد و مشکلی هم نبود. تا اینکه رئیس منابع طبیعی چند دوره متوالی تغییر کرد. سال ۱۳۹۲ برای ساخت بوستان از ما شکایت کردند. ۴، ۵ سال پیگیری کردیم اما گفتند این پارک در اراضی ملی بوده و اجازه استفاده ندادند. در حالی که اگر اجازه استفاده می‌دادند گردشگران هم می‌توانستند از اینجا استفاده کنند و مزاحمتی هم برای باغ‌های شخصی ایجاد نکنند.»
نظر شما