در همان سال به وسیله کشیش دیگری از کشور فرانسه به نام «اوژن بره» در تبریز مدرسه‌ای جدید پایه‌گذاری شد که ناصرالدین‌میرزا، ولیعهد عهد قاجار برای آموختن زبان فرانسه در آنجا به تحصیل پرداخت.
تاسیس مدرسه نوین دارالفنون نقطه عطفی در تاریخ مدرسه‌های ماندگار در ایران است که پس از سفر میرزاتقی‌خان فراهانی (امیرکبیر) به همراه هیأتی به کشور روسیه پایه‌گذاری شد. میرزاتقی‌خان فراهانی که جوانی 22 ساله بود به همراه هیأتی به ریاست خسرومیرزا پسر عباس‌میرزا جهت معذرت‌خواهی برای قتل گریبایدوف - نخستین سفیر روس پس از جنگ ایران و روس - توسط مردم، به در بارتزار روس فرستاده شد.
او با دقت و دوراندیشی خاص به ترقیاتی که در آن کشور به وجود آمده بود نگریست و افسوس خورد که چرا در وطنش چنین پیشرفت‌هایی که مایه آبادانی است با توجه به علم‌نوین صورت نگرفته است.
مدرسه دارالفنون با همت امیرکبیر و با ریاست رضاقلی‌خان هدایت در سال 1268 هجری قمری (13 روز پیش از قتل امیرکبیر) افتتاح شد و چون ناصرالدین شاه بیمناک بود که جوانان با افکار آزادی‌خواهانه اروپاییان آشنا شوند و علیه او و دستگاهش بشورند، با ایجاد این موسسه به شرطی رضایت داد که فقط تعلیمات نظامی و علوم وابسته به آن در مدرسه تدریس شود. آموزش در دارالفنون کاملا وارداتی و حکومتی بود و بیشتر دانش‌آموختگان آن را شاهزادگان، امرا، رجال دیوانی و خوانین تشکیل می‌دادند و بخش کوچکی به مردم عادی تعلق داشت. و اما مدارس «مردمی» که بیشترین تاثیر را بر روی آموزش جدید در ایران گذاشت، توسط شادروان مرحوم حاج‌میرزا حسن رشدیه فرزند آخوند ملامهدی تبریزی پایه‌گذاری شد.
وی اولین مدرسه را در تبریز در محله «شسکلان»در مسجد مصباح‌الملک تاسیس کرد. مرحوم رشدیه پس از 9 سال که بارها مدرسه‌اش در تبریز مورد هجوم قرار گرفت در رمضان سال 1315 هجری قمری اولین مدرسه به سبک جدید را در تهران در باغ کربلای عباسعلی و سپس در جنب پارک متعلق به امین‌الدوله ( که صدارت مظفرالدین‌شاه را به عهده داشت) و به توصیه او تاسیس کرد و برای اینکه مدرسه مورد تعرض جاهلان و نااهلان قرار نگیرد، بر سر در مدرسه این کلام نبوی «انا مدینه‌العلم و علی بابها» نقش کرد. تاثیر این مدرسه، اولین انجمن امنای مدرسه، انجمن معارف و شورای عالی معارف را به همراه داشت.
و اما هویت هر فضای معماری بیش از هر عامل، به وسیله کارکردهای خاص آن، از سایر فضاها متمایز می‌شود و فضای کالبدی آن نیز به طور معمول با توجه به کارکردهای مورد نظر شکل می‌گیرد و پس از تکوین زمینه‌ها و ضرورت‌های اجتماعی و تاریخی، در حیات اجتماعی ظاهر می‌شود و همراه با تولد خویش، فضای خاص خود را به تدریج شکل می‌دهد. در طرح عموم مدارس همانند سایر بناهای عظیم، قرینه‌سازی چه در نقشه و چه در نما، رعایت می‌شد و معماران، هر فضا را از یک‌سو متناسب با کارکرد آن و از سوی دیگر با توجه به نوع و کیفیت مصالح و شیوه‌های فنی محصول، طراحی می‌کردند.
نقطه ضعف این نوع بناها، از یک طرف به عدم مقاومت کافی مصالح در برابر عوامل طبیعی، و از طرف دیگر عدم‌کارآیی کافی سازه‌های مورد استفاده در برابر زلزله، مربوط می‌شد.
آموزشگاه‌های مدرن اما ماندگار شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان بالاترین مرجع قانونگذاری در آموزش و پرورش با هدف پاسداشت زحمات و تلاش‌های موسسین نهادهای آموزشی در گذشته و همچنین احیا، حمایت و الگوسازی مدارسی که بیش از نیم قرن از تاسیس آنها می‌گذرد و از سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی در سطح ملی یا منطقه‌ای، برخوردارند آیین‌نامه‌ای را تحت عنوان «چگونگی اداره مدارس ماندگار» در تیر ماه 1384 به تصویب رساند.
از جمله این مدارس که هم‌اکنون نیز با کاربری گذشته مشغول فعالیت آموزشی هستند می‌توان به مدرسه سعادت بوشهر، البرز تهران، شهید بهشتی رشت، حکیم نظامی قم و... اشاره کرد.
در یک صد سال پیش با اقدامات احمدخان دریابیگی در عرصه فرهنگ، زمینه‌های مناسب برای تاسیس مدرسه سعادت در بوشهر فراهم شد. او که خود از تحصیل‌کردگان رشته مهندسی نظام دارالفنون بود با تشریک‌مساعی عالمانه شیخ‌محمدحسین سعادت، فارغ‌التحصیل دارالمعلمین تهران و مدرس دروس الهیات و ادبیات عرب دارالفنون و مدرسه افتتاحیه تهران، مکتب احمدیه را که سال‌ها پیش در بوشهر آغاز به کار کرده بود، به گونه‌ای جدید به مدرسه‌ای رسمی در جنوب ایران مبدل ساخت. نهضت مدرسه‌سازی در یک قرن پیش بدون اتکا به دولت وقت در قلب جنوب بنیان گذاشته شد. این مدرسه (و مدارس مشابه آن در ایران) تاکنون نویسندگان، شاعران، استادان و... را در خود پرورش داده است. با توجه به مستندات موجود، این مدرسه در آن سال‌ها به صورت کاملا مردمی و غیرانتفاعی به شکل هیأت امنایی اداره می‌شده است.
مسائل و موضوعات مطرح شده در هیأت امنا براساس اسناد مشتمل بر امور مالی، امور اداری، مسائل آموزشی، مشارکت عمومی، مسائل عمرانی و تعمیرات، نحوه سیاستگذاری در سیستم مدیریت مدرسه، مسائل تربیتی و... بوده است. مدرسه فوق که آموزش بچه‌های فقیر اهالی دشتی و تنگستان و هزینه تحصیلی آنها را برعهده داشت با استقبال عامه مردم بوشهر به ویژه قشر فقیر و کم درآمد و با حمایت تجار، اعیان و اهالی بوشهر که شور ترقی در سر داشتند و خواستار تعلیم و تعلیم فرزندان خود به سبک نوین بودند، تاسیس شد.
دبیرستان البرز یا کالج البرز تهران نیز که روزگاری نه‌چندان دور در زمره مراکز آموزشی نمونه کشور و منطقه و بلکه جهان تاسیس شد همچنان راه پرفراز و شیب خود را ادامه می‌دهد. براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش به مدارس واجد شرایط برای کسب عنوان «ماندگار» این امکان داده می‌شود تا با فراهم آوردن شرایط مناسب تحصیلی برای افراد مستعد و خلاق و استفاده بهینه از امکانات و قابلیت‌های موجود، از تجارب ارزنده فارغ‌التحصیلان خود بهره‌مند شوند.
مدارس پیشنهادی با توجه به شاخص‌هایی همچون قدمت و سابقه آموزشی، اعتبار و پیشینه درخشان علمی، فرهنگی، تاریخی در سطح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی، داشتن فارغ‌التحصیلان برجسته علمی، سابقه فعالیت چهره‌های برجسته، معماری خاص واحد آموزشی و... مورد قضاوت قرار می‌گیرند و اختیاراتی مطابق آیین‌نامه فوق خواهند داشت.
