در اینمیان حفظ و پایداری این فرهنگ مردمی، نیازمند حمایتهای مسئولان مربوطه است که با برنامهریزیهای دقیق و برگزاری برنامهها و همایشهای گوناگون در این زمینه مقدمات لازم برای حفظ و توسعه این هنر ریشهدار ایرانی را فراهم کنند. در این زمینه، برگزاری ویژهبرنامه، روایت موسیقایی داستان «دده قربان» که چندی پیش از سوی فرهنگسرای اقوام برگزار شد اقدام ارزندهای است که درصورت تداوم میتواند به بسط و شناساندن انواع فرهنگهای مردمی در کلانشهر تهران کمک کند.
همانطور که انتظار میرفت. برنامه روایت موسیقایی داستان دده قربان با استقبال شهروندان آذریزبان مواجه شد و بسیاری از آنها از ساعتها قبل از گوشه و کنار پایتخت خود را به سینما تئاتر بهاران در یکی از محلههای جنوبی شهر رسانده بودند تا ملاقات حضوری با «عاشیق»ها (نوازندگان داستانسرای دورهگرد) داشته باشند و از نزدیک شاهد اجرای روایت موسیقایی داستان دده قربان (یکی از داستانهای شفاهی و فولکلوریک آذربایجانی) باشند.
شروع برنامه با اجرای همخوانی توسط گروه عاشیقها بود که در همان ابتدا با تشویقهای حاضران در سالن مواجه شد.
در ادامه برنامه، حسن عباسی، مدیر فرهنگی و هنری منطقه 17 شهر تهران و رئیس فرهنگسرای اقوام به گروه هنرمندان آذربایجانی و حاضران در سالن خیرمقدم گفت و ارجگذاری بر انواع فرهنگهای اقوام ایرانی را گامی مؤثر در تثبیت وحدت ملی و انسجام اسلامی دانست که مورد تأکید مقام معظم رهبری هم هست. عباسی گفت: «فرهنگسرای اقوام همواره کوشیده است با برگزاری انواع برنامههای برگرفته از آداب و آیینهای اقوام مختلف ایرانی در پایتخت، فضایی را فراهم کند که این سنتها احیا و به نسلهای جدید شهرنشین در کلانشهر تهران معرفی و شناسانده شود که برگزاری برنامه روایت موسیقایی داستان دده قربان هم در همین راستا تدارک دیده شده و در اجرای آن از چهرههای سرشناس هنرمندان خطه آذربایجان کمک گرفتهایم.»
بخش بعدی برنامه به سخنرانی اکبر حمیدی، شاعر و پژوهشگر در حوزه موسیقی فولکلوریک آذربایجان اختصاص داشت که او در ابتدا با توضیح درباره عاشیقها گفت: «عاشیقلار (عاشیقها) هنرمندان بومی و محلی آذربایجان هستند که بهعنوان بخشی از حافظان فرهنگ و ادب دیرینه این خطه، نقش ارزندهای در احیای فرهنگ گذشتگان این مرزوبوم ایفا میکنند.» به گفته این پژوهشگر موسیقی آذربایجانی، عاشیقلار در فعالیتهای متنوع هنری خود ازجمله شاعری، آهنگسازی، داستانسرایی، نوازندگی و خوانندگی از طبیعت، زندگی و سنن بومی محلی الهام گرفته و در محافل، آداب و رسوم مردم خطه آذربایجان را بهنمایش میگذارند.
عاشیقلار، داستانسرایان دورهگردی هستند که نوای ساز سنتی هفت سیم (قوپوز) را با داستانهای فولکلوریک بهصورت منسجم و هماهنگ بهگوش مردم میرسانند.
در ادامه، بخش اجرای گروه عاشیقها شروع میشود که با خیرمقدمگویی عاشیق کوثرعلی شهبازی همراه است. او که مؤلف کتاب «ائل سسی» (صدای ایل) و دانشجوی ادبیات و موسیقی عاشیقی در جمهوری آذربایجان است، در این برنامه سرپرستی گروه را بهعهده دارد و خود راوی اصلی داستان دده قربان است که با همراهی بقیه اعضای گروه عاشیقلار، روایت موسیقایی داستان را پیش میبرد.
همراهان او در این برنامه، عاشیق عمران حیدری (عضو هیأتمدیره خانه موسیقی و نوازنده ساز قوپوز و دارنده دیپلم افتخار از جشنواره موسیقی فجر)، عاشیق نوروزچمنی (دارنده دیپلم افتخار از جشنواره موسیقی فجر)، عاشیق حسین مهدوی، عاشیق یوسف حسینزاده، عاشیق فیضالله جعفری، عاشیق احد ملکی، عاشیق سخاوت فرجی، عاشیق محمد اعظمی لالان، عاشیق ابوالفضل قلیزاده، عاشیق ایاز شجاعی، عاشیق حسین اسدی، عاشیق عدالت رزمی، عاشیق بهبود نظری افشار و داریوش غیبی، صحبت طالبی و شاکر رابعی (نوازندگان بالابان) هستند.
شیوه اجرای برنامه توسط گروه عاشیقلار به شکل روایت داستان به کمک موسیقی است که در آن عاشیق کوثرعلی شهبازی در ابتدا روایت داستان را شروع میکند، اما ادامه داستانسرایی را به نوبت به همکاران خود میسپارد تا آنها هم به کمک سازهای خود در روایت کل داستان سهیم باشند.
این شیوه داستانسرایی ریشه در تاریخ کهن آذربایجان دارد. بهعبارت دیگر، هنر عاشیقلار بهلحاظ موجودیت یافتن آنان از بطن جامعه، جایگاه ویژهای در بین مردم آذربایجان دارد و از دیرباز برجستهترین این هنرمندان باعنوان «دده» در حکم ریش سفید و مشاور مردم، در مسائل مختلف بهایفای نقش میپردازند.
در کتاب «دده قورقود» (قدیمیترین اثر مکتوب آذری- اوغوزی- که اکنون نسخ محدودی از آن در جهان باقی است.) مقام بسیار رفیعی برای عاشیقلار درنظر گرفته شده است.جایگاهی چنین برای این هنرمندان از آن جهت است که آنها در روستاها، کشتزارها و محافل مختلف شهری میان مردم زندگی کرده و درد، رنج، آرزوها و سرگذشتهای قومی مردم خطه آذربایجان را با نوای خوش ساز و ترانههای دلنواز بازگو میکنند.
در اغلب اشعار و تصانیف مورد استفاده عاشیقلار، طبیعت زیبا، کوهها، جنگلهای سرسبز، ییلاق، قشلاق، رودخانه، روستا و شهرهای آذربایجان با ذکر نامشان، توصیف و ستایش میشود.
داستانهای کوراوغلی (از منظومههای حماسی بسیار مشهور برگرفته از افسانههای ملی قفقاز)، شاه اسماعیل، اصلی و کرم، علیعسگر و غیره از جمله مهمترین مضامینی است که عاشیقلار در اشعار خود به آنها میپردازند.
تاریخ مدون شعر عاشیقلار از قرن نهم هجری- قمری در پی رستاخیز فرهنگی شاه اسماعیل ختایی آغاز میشود.بههر حال هنر عاشیقی پدیده و صورتی استثنایی از اشکال فولکلوریک بوده که بهتنهایی دنیایی از ادبیات شفاهی مردم را دربرداشته و نمایشگر حالات متنوع اجتماعی، مراحل معیشتی و مبارزاتی مردم برای رهایی از قید ستم و خودکامگان تاریخ است. در مجموع عاشیقهای آذری 2دسته هستند؛ دسته اول دارای مهارت خواندن و نواختن بوده و غالباً آثار عاشیقهای گذشته را حفظ و اجرا میکنند دستهای دیگر هم خود خلاق منظومهها و ترانههای جدید محسوب میشوند.
خوشبختانه احیای هنرهایی از ایندست اکنون در فهرست توجهات مسئولان مربوطه قرار گرفته و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران یکی از این نهادهای تأثیرگذار است. پایان بخش برنامه عاشیقلار در فرهنگسرای اقوام، تجلیل از استاد گزلی و اعضای گروه عاشیقها بود که با تشویقهای حاضران در سالن همراهی شد.