هنوزهم با تصور بازی‌های کودکانه و اسباب‌بازی‌هایی که تمام ساعات شبانه روزمان را با آنها سپری می‌کردیم، احساس شادمانی و ذوقی وصف نشدنی به سراغمان می‌آید.
حتی بعضی از آن اسباب‌بازی‌ها را که یادآور خاطرات تجربه‌های اولیه زندگی‌مان است، سال‌ها نگه می‌داریم تا یادآور آن لحظات بی‌نظیرمان باشد. اسباب‌بازی، ابزار کودکان برای راهنمایی احساسات است. ازسوی دیگر، تحقیقات نشان داده کودکانی که هیچ وسیله بازی‌ای در اختیار ندارند، از لحاظ شناختی از همسالان خود عقب‌ترند. آگاهی از تأثیر بسزای بازی در سلامت و رشد اجتماعی کودک، حتما انتخاب اسباب‌بازی را نیز برایتان بسیار مهم و حیاتی خواهد کرد.
کودکان همگام با رشد خود به محرک‌های متفاوتی نیاز دارند و انتخاب اسباب‌بازی نیز باید براساس نیازهای متغیر آنها باشد. دکتر فرشته مجیب روانشناس ،تناسب سن کودک را با اسباب بازی، از چند جنبه قابل توجه می‌داند:
- کودک توانایی استفاده از وسیله را داشته باشد. مثلاً دست‌هایش قدرت فشار دادن دکمه یا اهرم را داشته باشد.
- با توجه به علاقه کودک به وسایل منزل، اسباببازیهای جایگزین، کاربردی باشد ، مثلاً وسایل نجاری باید به‌گونه‌ای باشد،که علاوه بر بی‌خطر بودن، کاربردی باشد در غیراین صورت کودک به سراغ شیء واقعی خواهد رفت.
- از نظر رشد شناختی نیز قابل درک باشد. مثلاً یک وسیله بازی آموزشی که با کارت سرو کار دارد نمی‌تواند برای کودک 3 ساله مناسب باشد چون قانون‌پذیر نیست و یا یک وسیله بازی چند نفره برای یک کودک قابل بازی نیست.
- تناسب داشتن اسباب‌بازی انتخاب شده با سن کودک بسیار مهم است. اگر اسباب‌بازی خیلی پیشرفته باشد کودک نمی‌داند چگونه با آن بازی کند و لذت زیادی از آن نمی‌برد. اگر هم بسیار ابتدایی باشد، کودک خیلی زود بی‌حوصله می‌شود.
کودک خردسال به اسباب‌بازی‌هایی نیاز دارد که حواس پنجگانه او را تحریک کند. اسباببازیهای مناسب برای کودک زیر یک سال آنهایی هستند که رنگ‌ها، حالات مختلف سطح (نرمی، زبری) مواد، شکل‌های جالب و متنوع را به کودک نشان می‌دهند.
اسباب‌بازی‌هایی مثل جغجغه که صدا در می‌آورند و نسبت به عملی که با آنها انجام می‌شود واکنش نشان می‌دهند، به کودک احساس تسلط و کنترل می‌دهند و رشد مهارت‌های دستی و هماهنگی او را سرعت می‌بخشند. کودکان نوپا از بازی‌های «داخل گذاشتن – بیرون آوردن» لذت می‌برند. بنابراین مکعب‌هایی با اندازه‌ها و شکل‌های مختلف، فنجان‌های پلاستیکی، قاشق، اسباب بازی‌های داخل حمام، پیاله، صفحه‌های گردی که روی قطعات چوبی عمودی سوار می‌شوند و هرم‌های اسباب‌بازی، همگی از اسباببازیهای مورد علاقه آنها هستند.
حدود 2سالگی کودکان مهارت چرخشی مچ را کسب می‌کنند که آنها را قادر می‌سازد چیزهای مختلف را بپیچانند و درها را باز کنند. اسباب‌بازی‌هایی که درپوش پیچی دارند، مکعب‌هایی که داخل هم چفت می‌شوند، مجموعه اشکال پیشرفته‌تر با قطعاتی به شکل‌های مختلف که هر یک فقط در داخل یک سوراخ جا می‌گیرند یا تابلوی شکل و میز نجاری، همگی اسباببازیهای مناسبی برای رشد کودکان در این مرحله سنی به شمار می‌روند.کودک پیش دبستانی همچنان از بازی با مکعب‌ها، وسایل نقاشی و رنگ آمیزی و هر چیزی که محرک بازی‌های تخیلی باشد لذت می‌برد. او می‌تواند شروع به انجام بازی‌های ساده با کارت‌های بازی کند.
اسباب‌بازی مناسب کدام است؟
این موضوع برای بسیاری از والدین ناراحت‌کننده است که ببینند پس از صرف ساعت‌ها وقت برای انتخاب مناسب‌ترین اسباب‌بازی برای کودکشان، او کماکان با درپوش ماهی‌تابه مورد علاقه‌اش بازی می‌کند! در حقیقت باید گفت که انتخاب بهترین اسباب‌بازی برای کودکان کمی دشوار و شاید ناممکن است. البته این موضوع دلیلی بر آن نیست که نتوانیم برای یک اسباب‌بازی خوب ویژگی‌هایی را بر شمریم.
بهترین اسباب‌بازی آن است که کودک را مجذوب خود کند و او دوباره تحریک شود که به سراغ آن رود و هر بار لذت بیشتر و بیشتری از آن کسب کند.باید به این نکته دقت کنیم که هر گاه می‌خواهیم برای کودک اسباب‌بازی بخریم علاوه بر سن باید توجه داشته باشیم که یک اسباب‌بازی خوب از چند جنبه دیگر نیز باید مورد بررسی قرار گیرد.دکتر فرشته مجیب، عواملی چون جنس و مواداولیه اسباب‌بازی، نزدیکی با واقعیت، آفرینندگی و سازندگی را از جمله موارد تأثیر‌گذار در انتخاب اسباب‌بازی مناسب می‌داند.
صرفا تهیه اسباب‌بازی مهم نیست بلکه باید توجه داشته باشیم از تهیه هر اسباب‌بازی برای کودکمان چه هدفی را دنبال می‌کنیم. نورمحمدی –روانشناس کودک- ضمن بیان این مطلب می‌گوید: در انتخاب اسباب‌بازی باید به این نکته توجه کرد که هر اسباب‌بازی چه تأثیری روی کودک می‌گذارد؟ مثلا آیا این اسباب‌بازی به درد بازی عقلانی می‌خورد یا بازی عاطفی؟ آیا هدف ما از تهیه آن یادگیری و آموزش به کودک است یا می‌خواهیم مشکلی در کودک را حل کنیم و جنبه درمانی برایمان اهمیت دارد؟ وی در ادامه می‌افزاید: در حقیقت مناسب یا نامناسب بودن اسباب‌بازی‌ها را می‌توان بر حسب برآورده کردن یا نکردن هدف از تهیه آن نیز دسته بندی کرد.
برخلاف آنچه والدین انتظار دارند، هر قدر اسباب‌بازی دارای شکل غیراختصاصی‌تر و بنیادی‌تر باشد، قوه تخیل کودک را بیشتر تحریک می‌کند. مثلاً شاید یک تکه چوب که می‌توان از آن به‌عنوان عصا استفاده کرد بیشتر از یک عروسک با لباس‌های گران قیمت که فقط می‌تواند یک شخصیت داشته باشد به خلاقیت کودک شما کمک کند.
چند پیشنهاد برای انتخاب اسباب بازی در سنین مختلف
از تولد تا18ماهگی
جغجغه، زنگوله، عروسک‌های پارچه‌ای، جانوران پلاستیکی، وسایل نقلیه ساده، مکعب‌های سوراخ دار، کتاب‌های پارچه‌ای یا مقوایی کلفت، اسباببازیهای فشار دادنی صدادار، اشیاء شناور برای آب‌بازی، وسایل کشیدنی و هل دادنی و تو‌پ‌های نرم.
18ماهگی3سالگی
وسایل شن‌بازی، عروسک قابل شست‌وشو، پیچ و مهره پلاستیکی، چکش و میخ پلاستیکی، سه‌چرخه، توپ، وسایل کشیدنی و هل دادنی، پازل‌های 3 تا 5 قطعه، مکعب‌های درشت خانه‌سازی وسایل نقاشی و کتاب‌های تصویری.
3 تا 5سالگی
عروسک و وسایل خانه عروسکی، پازل 9 تا 15 قطعه، جانوران پلاستیکی گوناگون، وسایل نقلیه گوناگون، وسایل خمیربازی، وسایل نقاشی، مکعب‌های ساختمان‌سازی اندازه بزرگ و متوسط، کتاب تصویری، توپ و انواع لباس‌های مشاغل گوناگون.
