همشهری آنلاین _ مریم قاسمی: اکنون شاید فقط بازی‌های بومی و محلی در خانه‌ها و با تعداد کمی از اعضای خانواده برپا شود. در جست‌وجوی بازی‌های بومی و محلی که میان اقوام مختلف منطقه١٨ رواج داشته به نکات جالب و قابل تاملی مواجه شدیم که در ادامه گزارش می‌خوانید.
سرگرمی‌ها و بازی‌های محلی و سنتی که در روزگاران قدیم رواج داشت و به صورت گروهی و دسته‌جمعی برپا می‌شد برای نسل امروز به‌ویژه کودکان و نوجوانان چندان شناخته شده نیستند. بچه‌های امروزی ترجیح می‌دهند که خود را با انبوه وسایل الکترونیکی، رایانه، تبلت و اسباب‌بازی سرگرم کنند اما...
تنوع بازی های محلی استان مرکزی به ۱۶۰ عنوان می رسد
یکی از محله‌های پر جمعیت منطقه١٨ شهرک صاحب الزمان (عج) است. ساکنان این شهرک بیشتر از مهاجران استان مرکزی هستند که بیش از ۵ دهه در این محدوده سکونت دارند. تنوع بازی‌های محلی استان مرکزی به بیش از ١٦٠ عنوان می‌رسد. «محمد علی قبادی» شهروند ٧٠ساله شهرک صاحب الزمان (عج) با کمی تامل خاطرات بچگی اش را در ذهنش تداعی می‌کند و می‌گوید: «بازی‌ها و ورزش‌های بومی در زمان‌های قدیم طوری بود که باعث تحرک و فعالیت بدنی بیشتر می‌شد و در سلامتی بدن تاثیر فراوانی داشتند و به دلیل اینکه بیشتر به صورت گروهی برگزار می‌شدند ارتباط‌ها و صمیمیت بین افراد افزایش پیدا می‌کرد.»
قبادی ادامه می‌دهد: «اگر این بازی‌ها به دست فراموشی سپرده نشود و در محله‌های مختلف به اجرا در آیند بچه‌ها کمتر به سمت بازی‌ها را یانه‌ای و... خواهند رفت و سلامتی‌شان به خطر نمی افتد.»
وی درباره تنوع بازی‌های محلی استان مرکزی می‌گوید: «در گذشته مردم با ابزار و وسایل ساده از قبیل چوب، سنگ، طناب، پارچه، کلاه و... که به سادگی یافت می‌شود، بازی راه اندازی می‌کردند و در کنار هم روزهای خوب و خوشی داشتند.»
او از تنوع بازی‌های محلی اقوام مختلف استان مرکزی صحبت می‌کند و می‌گوید که الک دولک، حمام کم‌رک، کمربند بازی، زو، کلاه‌پران، کوشک، کوشک ملاقی، چوب گل، دوغ دوغ، خروس‌گیران، خروس‌پران، دست به چانه، توماقه و... که در میان آنها بازی «کوشک ملاقی» طرفداران بیشتری دارد.
آبجی گلبهار و اتلما قویش از بازی های رایج همدانی ها
شهروندانی که سال‌ها قبل از روستاهای استان همدان به منطقه١٨ آمده‌اند در شهرک‌های طالقانی، مسلمین، امام خمینی (ره) و قسمت‌هایی از محله شاد آباد دیده می‌شوند. این گروه از شهروندان بیشتر از روستاهای ملایر، تویسرکان، شیرین آباد، جوکار و کم‌یجان هستند.
«محمد کمیجانی» شهروند ٦٩ساله محله شاد آباد بر خلاف سنش چهره جوان‌تری دارد. ۵ سال است که بازنشسته شده و بیشتر اوقاتش را کنار خانواده اش می‌گذراند. وقتی می‌خواهیم او در باره بازی‌های رایج درگذشته صحبت کند، می‌گوید که اغلب بازی‌های قدیمی از هویت، فرهنگ، آداب و رسوم اقوام مختلف حکایت دارد که متاسفانه زندگی شهرنشینی باعث شده تا این بازی ها را کنار بگذاریم که درست نیست.
از بازی‌های محلی و بومی استان همدان می‌توان به آبجی گلبهار، آقا سلام، اتلما قویش، الک زنبه، بازی قلاغه، ترکه بازی، تنوره تنوره، درنه، دستمال گوتورده، دوز، زو، شاتی شوتی، صید و حصار، کمربند بازی، گوی بازی و لنگه از بازی‌های مرسوم در استان همدان هستند که بازی‌های «درنه» و «اتلما قویش» از همه معروف‌تر و پر هیجان ترند.» به گفته این شهروند هنوز هم در برخی مراسم و مناسبت‌های مختلف این نوع بازی‌ها انجام می‌شود.
ماه می خوام؛ آفتاب می خوام!
شهروندانی که از روستای استان مازندران به منطقه ١٨ مهاجرت کرده‌اند جمعیت پراکنده‌ای دارند تعدادی در محله اوقافی‌ها، برخی در انتهای شهرک صاحب الزمان (عج) و شهرک ولی عصر (عج) و عده‌ای نیز در محله شهید رجایی سکونت دارند.
«نادر عمرانی» شهروند ۵٨ساله شهرک ولی عصر (عج) از بازی‌های بومی و محلی به عنوان ارزان‌ترین و جذاب‌ترین سرگرمی‌ها یاد می‌کند و عقیده دارد گرچه اصالت و ارزش بازی‌های محلی در منطقه ما کمرنگ شده، اما می‌توان با شناسایی و پرداختن به اینگونه بازی‌ها از فراموش شدن آنها جلوگیری کرد.
وی دراین باره پیشنهادی را مطرح می‌کند و می‌گوید: «کارشناسان اجتماعی با مطالعه و تحقیق در محله‌ها می‌توانند بازی‌های محلی اقوام مختلف را شناسایی کنند و در برنامه‌ها و فعالیت‌های طول سال از این فرصت‌ها برای پر کردن اوقات فراغت شهروندان استفاده کنند.»
وی از بازی‌های محلی استان مازندران که در دوران کرونا و ترس از شیوع آن کمتر شده حرف می‌زند و می‌گوید: «گاهی وقت‌ها با حضور تعداد کمی از اهالی و بستگان در فضای باز و آزاد بوستان‌ها بازی‌های محلی برپا می‌کنیم مثل چلیک کا، گون ترک، ماه می‌خوام –آفتاب می‌خوام، آته بزه کا، قلوک آرنگ، ارکون ورکون، آغوز چالی، ترنا بازی، مرغانه جنگی، کشتی که در عین سادگی، جذابیت، پرنشاط و پر تحرک هستند و می‌توانند جایگزین شایسته‌ای برای بازی‌های داخل گوشی همراه و گذران دوران کرونایی باشند. »
کلاه رونکی و گل مشت از بازی های معروف لرها
گروه پر جمعیت دیگر در منطقه١٨ اقوام مهاجر استان لرستان هستند. این شهروندان به دلیل نزدیکی آداب و رسوم با اقوام استان‌های مرکزی در شهرک صاحب الزمان (عج) و محله شهید رجایی سکونت دارند ما در سایر محله‌ها نیز دیده می‌شوند.
«داود نوری» شهروند ۵۲ساله محله شهید رجایی، خیابان شهید پالاش یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده در تربیت فرزندان را تاثیر بازی‌های خشن و بی‌محتوای داخل گوشی‌ها و رایانه‌ها عنوان می‌کند. به گفته نوری اینگونه بازی‌های مدرن گر چه با جذابیت همراه است اما در رفتار و شخصیت افراد اثر منفی می‌گذارد.
وی درباره آثار بازی‌های محلی قدیم و تفاوت آن با بازی‌های مدرن کنونی می‌گوید: «در ایام گذشته چند نفر با وسایل ساده، بازی پر هیجان، جذاب و پرتحرک انجام می‌دادند، اما بازی‌های آنلاین و مجازی آنها را به کنج اتاق‌ها کشانده است. متاسفانه شهروندان هنگام اینگونه بازی‌ها به تنهایی در رویاهای پوچ و بی‌ارزش غوطه‌ور می‌شوند، بدون آنکه تحرکی داشته باشند و از آن لذت ببرند.»
نوری تعدادی از بازی‌های محلی استان لرستان را نام می‌برد و می‌گوید: «آتش بیار، اسار، شب- شب، الکو، پادشاه و وزیر، ترمغ بازی، تنور، چوب بازی، چرخک بازی، دال پهلو، کلاه رونکی و گل مشت از بازی‌هایی‌اند که به سادگی می‌توان به شهروندان منطقه١٨ آموخت تا در فضای باز بوستان‌ها بر پاکنند.»
بازی های آشنا در بین اقوام کرد
درصد بالایی از ساکنان محله خلیج فارس شمالی و جنوبی کرد زبان هستند. در دنیای مدرن کنونی، دایره تجملات و زرق وبرق وسایل و امکانات بیشتر می‌شود. اما این گروه از شهروندان منطقه١٨ در تلاشند آداب و رسوم نیاکان خود را پاسداری کنند که از جمله بر پایی بازی‌های محلی در مراسم عروسی و ایام تعطیلات نوروزی است که البته در شرایط کرونایی بهتر است با اعضای خانواده و در فضای باز بوستان‌ها برگزار کرد.
«محمد آقا صالحی» از اهالی قدیمی محله خلیج فارس که در خیابان ابوسعید شرقی زندگی می‌کند از تفاوت بازی‌های محلی استان کردستان و امروزی صحبت می‌کند و می‌گوید: «کشاورزان در زمان کاشت و برداشت محصولات کشاورزی شادی و خوشحالی خود را با بر پایی بازی‌های محلی از جمله هل پرکه، خل خوله، کلاه رونکی، قلان، چوبی، توپ قال، دان پلان، زوران، قلما سنگ و... نشان می‌دادند و از این طریق شادی خود را با دیگران تقسیم می‌کردند اما در بازی‌های امروزی که تکنفره است فقط استرس و خشونت به افراد منتل می‌شود و از تحرک و پویایی خبری نیست.»
آشنایی نسل جدید با بازی های بومی و محلی
از دیگر ساکنان منطقه١٨ آذری زبان ها هستند و بیشتر در محله‌هایی چون بهداشت، ولی عصر (عج) جنوبی و شمالی سکونت دارند. «مهدی محمودیان» از شهروندان ساکن در خیابان حیدری شمالی، پرداختن به موضوع‌های بومی و محلی اقوام منطقه را ارزشمند عنوان می‌کند، اما معتقد است که این کارها به تنهایی کافی نیست.
وی دراین باره می‌گوید: «تا زمانی که بازی‌هایی چون «آد قویدی»، «توپ آقاچی»، «چاتارام» و... برای اهالی منطقه١٨ ناآشنا باشند، نمی‌توان از آنها انتظار داشت که از این نوع بازی‌ها استقبال کنند. در حقیقت تبلیغات و اطلاع‌رسانی در این زمینه خیلی کم‌است. متولیان امور فرهنگی باید ضمن شناسایی بازی‌های محلی استان‌ها و شهرستان‌های مختلف از طریق مصاحبه و گزارش از اقوام مختلف ساکن در محله‌ها می‌توانند فضا و فرصت لازم برای بر پایی و آموزش این بازی‌ها را مهیا کنند.»
محمودیان آثار مثبت احیای بازی‌های محلی در منطقه١٨ را بسیار می‌داند و می‌گوید: «بر پایی بازی‌های محلی کم‌هزینه است و مسئولان می‌توانند ضمن صرفه‌جویی در اجرای برنامه‌های مختلف، این بودجه را صرف امور ضروری‌تر کنند. نسل جدید از طریق این بازی‌ها با آداب و رسوم گذشتگان خود آشنا می‌شوند و از سوی دیگر بر پایی این بازی‌های محلی با توجه به سکونت اقوام مختلف منطقه١٨ با جذابیت همراه بود و شهروندان استقبال بیشتری نشان می‌دهند.»
انجام بازی های ساده اما پر هیجان مثل کشتی پهلوانی
گیلانی‌ها نیز بخشی از جمعیت منطقه١٨ را تشکیل می‌دهند. این شهروندان بیشتر در محله‌های یافت آباد، شهرک‌های امام خمینی (ره)، آرامیده، امام حسین (ع) و کمتر در شهرک ولی عصر (عج) دیده می‌شوند. «ابراهیم فرخنده» از گیلانی‌ها مقیم منطقه١٨ که با خانواده اش در یافت آباد زندگی می‌کند، درباره بازی‌های محلی هر استان و شهر به موضوعی اشاره می‌کند و می‌گوید: «از سکونت اقوام مختلف در منطقه بیش از ۵ دهه می‌گذرد، اما تا کنون به آداب و رسوم محلی آنها از جمله تنوع بازی‌های آنها توجهی نشده است.»
وی تاکید می‌کندکه آشنایی با سنت‌ها و رسوم گذشتگان اقوام مختلف، بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی شهروندان منطقه است که اگر مورد توجه مسئولان مر بوطه قرار گیرد و به آن پرداخته شود باعث نزدیکی قلب‌ها شده و در پناه این همبستگی و صمیمیت بسیاری از مشکلات و کمبودها بر طرف خواهند شد.
انجام بازی‌های محلی آسان است و می‌تواند اوقات مفرحی برای شهروندان ایجاد کنند. به گفته فرخنده بازی‌هایی چون آل چمیلیک، آی ترک، آرنگ قولک، کشتی پهلوانی و... در عین سادگی پر محتوا و سودمند هستند و با معرفی آنها به نسل نوجوان و جوان می‌توان بسیاری را به سمت بازی‌های سنتی و قدیمی جلب کرد.
روحیه پهلوانی و جوانمردی در بازی‌ها
جمعیت کرمانی‌های ساکن در منطقه١٨ در محله‌های ١٧ شهریور، شاد آباد، شمس آباد، فردوس پراکندگی دارد، اما مرکزیت جمعیت آنان را می‌توان ١٧ شهریور عنوان کرد. «شاهین کرمانی» از قدیمی‌های محله ١٧ شهریور در باره بازی‌های گروهی به نکته‌ای جالب اشاره می‌کند و می‌گوید: «اینگونه بازی‌های محلی که چند نفر در آن شرکت دارند به خشونت و عصبانیت ختم نمی‌شود چرا که هدف از بر پایی آن شادی و شادمانی است وروحیه پهلوانی، حفظ حرمت، آبرو و جوانمردی از ویژگی‌های نهفته در آنهاست که می‌تواند به نسل جدید منتقل شود و فرهنگ اصیل و بومی را در جامعه درونی کند.»
کرمانی برای آشنایی شهروندان، تعدادی از بازی‌های محلی استان کرمان را نام می‌برد و می‌گوید: «قیش بازی، لنگی اختر، کوشک کم‌رک و تاق پیل گردله نمونه‌هایی از بازی‌های محلی استان کرمان هستند که با ابزار ساده در فضایی کوچک می‌توان بر پا کرد و لحظه‌های شادی را به شهروندان هدیه کرد.»
آشنایی با نحوه بازی های قدیمی و سنتی اقوام مختلف:
نظر شما