اما بعضی دردها هم هستند که صاحبانشان را تا مدت‌ها آزار می‌دهند. کمردرد معمولاً به خاطر قرار گرفتن بدن در وضعیت نامناسب ایجاد می‌شود.
با این وجود کمردرد می‌تواند نشانه‌ای از آسیب مفاصل، رباط‌ها یا دیسک غضروف بین مهرهای هم باشد که در بسیاری از موارد به خاطر اتفاقاتی مثل بلند کردن اجسام سنگین رخ می‌دهد.
امروزه بر حسب نوع کمردرد افراد روش‌های خاصی برای درمان آنها وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به اقدامات توان‌بخشی از جمله فیزیوتراپی اشاره کرد.
فیزیوتراپی به مجموع اقداماتی گفته می‌شود که به صورت فیزیکی و نه به صورت جراحی و شیمیایی اختلالات ایجاد شده را تعدیل، پیشگیری و درمان می‌کند.
آنچه امروزه در درمان‌های فیزیوتراپی به آن توجه می‌شود بحث حرکت درمانی و ورزش درمانی است.
فیزیوتراپی در واقع به‌اصلاح حرکات زندگی روزمره می‌پردازد و این که ما حرکاتمان را چگونه تنظیم کنیم تا مثلاً فشار کمتری به ستون فقراتمان وارد شود.
در رابطه با علل مختلف ایجاد کمردرد و راه‌های پیشگیری و درمان آن با دکتر مصطفی نجاتیان، فیزیکال تراپیست و فلوشیپ توان‌بخشی قلبی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
***
- آیا اصلاً کمردرد به خودی خود یک بیماری است یا باید آن را علامت یک بیماری دیگر به حساب آورد؟
کمردرد به تنهایی یک بیماری نیست. یک سری از اختلالات و بیماری‌ها می‌توانند علایمی را ایجاد کنند که کمردرد نیز می‌تواند یکی از آنها باشد.
کمردرد یک نشانه است یعنی مجموعه‌ای از عوامل سبب ایجاد آن می‌شوند. عوامل متعددی باعث کمردرد می‌شوند مثل عوامل مادرزادی، عوامل عفونی، عوامل روماتیسمی، عوامل روحی و روانی.
هر کدام از اینها در سنین خاصی خودشان را نشان می‌دهند. مثلاً اسپینابیفیدا که یک نقص مادرزادی در ستون مهره‌هاست، ممکن است، در دهه سوم زندگی خودش را نشان بدهد.
در این حالت فرد ممکن است با یک کمردرد به ما مراجعه کند و با یک عکس رادیولوژی وجود نقص در مهره مشخص شود.
- یعنی عوامل مادرزادی بیشتر در سنین بالا خودشان را نشان می‌دهند؟
نه، همیشه این طور نیست. اما بعضی اختلالات این طورند. مثلاً انحراف ستون فقرات که به نوعی زمینه مادرزادی دارد، علائمش در سنین نوجوانی به صورت خفیف بروز می‌کند. ولی فقط عوامل مادرزادی نیستند.
عوامل عفونی مثل سل نیز می‌توانند سبب تغییر مهره شوند حتی آبسه‌های عفونی در منطقه ستون فقرات ایجاد درد می‌کند. گاهی تومورهای ستون فقرات نیز در سنین بالا یا پایین دیده می‌شوند. ولی به هر حال آنچه از تمامی این عوامل شایع‌تر است و مردم بیشتر درگیر آن هستند، کمردردهای ناشی از عوامل فیزیکی است.
گاهی مشکل مربوط به عضلات است، گاهی به مهره مربوط می‌شود، گاهی نیز در ارتباط با مفاصل ناحیه مهره و دیسک است که تشخیص تمام اینها با پزشک است. گاهی هم هیچ کدام از این عوامل وجود ندارد اما در سیستم کلی عضلانی و یا مفصلی در ستون فقرات بالانس وجود ندارد و این خودش می‌تواند عامل درد در ناحیه کمر باشد.
- از میان این عوامل فیزیکی، کدام از همه شایع‌تر است؟
اسپاسم عضلات از میان این عوامل شیوع بیشتری دارد. در این موارد به علت این که عضلات بالانس نیستند و بر روی آنها فشار وارد می‌شود، این عضلات به صورت یک طرفه یا دو طرفه دچار گرفتگی شدید می‌شوند.
گاهی اوقات هم ضعف عضلات وجود دارد یعنی عضلاتی که باید ستون فقرات را دربرگیرند آنقدر قوی نیستند که بتوانند مهره را محکم نگه دارند و برای همین ما در طی فعالیت‌های روزمره درد داریم.
- یکی از مسائلی که مبتلایان به کمردرد، نگرانش هستند، دیسک کمر است. اختلالات دیسک، واقعاً خطرناکند؟
متأسفانه کمردردهای ناشی از اختلالات دیسک به علت افزایش زندگی شهرنشینی و کم تحرکی رو به افزایش است. پشت میز‌نشینی و کم‌تحرکی بیش از حد روی سیستم اسکلتی تأثیر می‌گذارد و آن را از حالت تعادل خارج می‌کند.
این مسأله در درازمدت می‌تواند موجب آرتروز و فرسودگی ستون فقرات و مهره‌ها شود. این دردها گاهی به صورت حاد و گاهی به صورت مزمن می‌توانند سالیان دراز به همراه فرد باشند.
اما دیسک بین مهرهای زمانی بیرون می‌زند که فشار بیش از حدی به آن بیاید. فشارهای نرمال باعث بیرون زدگی دیسک نمی‌شوند. دیسک بین مهره‌ها مثل یک واشر عمل می‌کند و فشارها را جذب می‌کند تا به مهره‌ها فشار بیش از حد نیابد.
اگر این فشار بیش از حد باشد دیسک بیرون می‌زند. در این حالت دیسک یا به سمت کانال نخاع می‌آید و یا به سمت ریشه‌های عصب. اگر به سمت کانال نخاع بیاید علایمی مثل گزگز، مورمور، خواب رفتگی، ضعف اندام و خستگی زودرس ایجاد کرده و فرد را در فعالیت‌های روزمره‌اش محدود می‌کند.
اما اگر به طرف ریشه عصب بیاید علامت آن بیشتر درد است. فرد دیگر احساس بی حسی و کرختی نمی‌کند و به همراه درد التهاب را نیز تجدید می‌کند که این دردها به صورت انتشاری تا ناحیه لگن، باسن و حتی نوک انگشتان نیز می‌آید.
- حالا برویم سراغ بحث اصلی، چطور می‌شود یک دیسک بیرون زده را به وسیله فیزیوتراپی درمان کرد؟
در ابتدا باید فشار وارد شده به ستون فقرات را کاهش داد، یعنی فشاری که از دو طرف به دیسک وارد شده و باعث بیرون زدگی آن شده است. اگر ما بتوانیم کاری بکنیم که دیسک تا حدی به جای اولش برگردد که فشار از کانال نخاع برداشته شود، علائم بیمار (گزگز، مورمور و...) کاملاً از بین می‌رود بنابراین با این روش ما می‌توانیم دیسک بیرون زده را به جای اولش هدایت کنیم.
- و این کار با چه مکانیسمی انجام می‌شود؟
در واقع ما فضای بین دو مهره را افزایش می‌دهیم که این کار توسط دستگاه مخصوصی انجام می‌شود. وقتی این فضا افزایش یافت، فشار در آن منطقه کم می‌شود. معمولاً این کار در کلینیک بین 20 تا30جلسه طول می‌کشد، منتهی این قسمت اول درمان است ما باید ببینیم چرا چنین فشاری به دیسک آمده و باعث بیرون زدگی آن شده؟
علت اصلی این بیرون زدگی این است که عضلاتی که باید مسئولیت حمایت ستون فقرات را داشته باشند، درست عمل نکرده‌اند.
بنابراین عضلات آن منطقه باید تقویت و بالانس شوند. این کار با حرکت درمانی در راستای کار با دستگاه صورت می‌گیرد. یعنی به بیمار حرکات خاصی آموزش داده می‌شود، البته این حرکات برحسب بیمار متفاوتند. در حین ایجاد فضا برای دیسک، عضلات اطراف منطقه نیز تقویت می‌شوند.
- در کنار این اقدامات اصلاح روش زندگی تا چه حد در درمان کمردرد تأثیر دارد؟
مسلماً درمان بیرون زدگی دیسک به همین جا ختم نمی‌شود و فرد باید روش زندگی‌اش را نیز اصلاح کند. چه در محیط زندگی شخصی و چه در محیط شغلی تمام حرکات روزمره باید اصلاح شوند.
استفاده اضافه از کمر عضله را خسته می‌کند و این عضله خسته با یک حرکت کوچک دیسک را مستعد پارگی می‌کند. پس اصلاح حرکات روزمره که شاید از نظر خیلی از ما عادی تلقی شوند اهمیت فراوانی دارد.
- در مورد آب درمانی و تأثیر آن بر درمان دردهای کمر هم توضیح می‌‌دهید؟
منظور از آب درمانی این است که فرد تمرینات خاصی را در آب انجام می‌دهد که در خشکی قادر به انجام آنها نیست. خاصیت آب این است که وقتی جسمی را داخل آن می‌گذاریم آن جسم به اندازه حجم آب کم وزن می‌شود.
مردی که 70 کیلوگرم وزن دارد وقتی داخل آب می‌رود وزنش 30 تا40کیلوگرم کم می‌شود. بنابراین فرد می‌تواند با این تعلیق ایجاد شده حرکاتی را انجام دهد که هیچگاه در خارج از آب نمی‌تواند آنها را اجرا کند.
همچنین ما در آب از خاصیت غوطه‌وری نیز استفاده می‌کنیم. یعنی هم در حالت افقی و هم عمودی حرکاتی را به بیمار آموزش می‌دهیم به این صورت که یک سری از حرکات تخصصی برای کسانی که دچار اسپاسم عضلات در ناحیه کمر و دیسک هستند وجود دارد.
در این حالت بیمار در حالت عمودی در آب غوطه‌ور شده و وزنه‌هایی بین 2تا4کیلوگرم به پای بیمار آویزان می‌شود. این وزنه‌ها کششی را در ناحیه ستون فقرات ایجاد می‌کنند. در این حالت حرکات دیگری به بیمار داده می‌شود و فشار از ناحیه دیسک به تدریج کاهش می‌یابد.
- عوامل روانی از قبیل استرس هم در ایجاد کمردرد مؤثرند؟
عضلات انسان متأثر از مغز و سیستم عصبی است، از غدد مختلف بدن از جمله غدد فوق کلیوی ماده‌ای به نام آدرنالین ترشح می‌شود. ترشح آدرنالین البته به عواملی روانی است و کار این ماده تحریک عصب سمپاتیک است. تحریک عصب سمپاتیک نیز به نوبه خود منجر به تنگی عروق و اسپاسم و انقباض عضلات شده و ایجاد کمردرد می‌کند.
- این انقباض فقط محدود به عضلات کمر می‌شود؟
خیر، معمولاً این انقباض در تمام عضلات بدن ایجاد می‌شود، ولی از آنجا که در طول فعالیت‌های روزمره ما حرکات ورزشی اختصاصی برای کمر نداریم، عضلات کمر نیز برای این اسپاسم‌ها مستعدتر هستند چون به تدریج ضعیف می‌شوند.
خیلی از افراد در طول روز مرتب پیاده‌روی می‌کنند ولی عضلات کمرشان قوی نیست و پیاده‌روی نیز آنها را تقویت نمی‌کند.
به علاوه عضلات کمر در رابطه مستقیم با عضلات ناحیه شکم نیز هستند یعنی افرادی که چاقند یا شکم بزرگ دارند، هر روز فشار مستمری را بر روی عضلات کمر وارد می‌آورند.
بنابراین این افراد در حالت عصبی با احتمال بیشتری نسبت به دیگران دچار کمردرد می‌شوند چون کمر بار اضافی ناشی از بزرگی شکم را در طول روز به عهده می‌گیرد.
به افرادی که با مشکل دیسک یا اسپاسم عضلات تحت درمان فیزیوتراپی قرار گرفته‌اند چه توصیه‌هایی می‌کنید؟
این توصیه‌ها بسته به اینکه فرد دچار چه مشکلی بوده متفاوتند. ولی توصیه کلی این است که هر کسی در هر شغلی با فیزیوتراپ خود راجع به فعالیت‌های روزمره‌اش صحبت کند و از او بپرسد روی چه صندلی بنشینیم، چطور بنشینیم، چقدر بنشینیم، برای خوابیدن، ایستادن، ورزش کردن و... نیز باید این سؤالات پرسیده شوند تا فرد دوباره دچار مشکل نشود چون جا انداختن دیسک بیرون زده و رفع اسپاسم عضلات به معنی عدم بازگشت مجدد آنها نیست.
