همشهری آنلاین - بهاره خسروی : این سفارش باعث شد نخستین بار پرده نقره‌ای سینما و هنر هفتم سر از خاورمیانه و ایران درآورد. سینما از جمله سرگرمی‌ها و تفریحات اعجاب‌انگیزی است که از روزگار تولدش تا امروز همیشه به شیوه‌های مختلف در گوشه‌وکنار بیشتر خاطرات و نوستالژی‌های مردم رد پایی از آن دیده می‌شود. نوستالژی‌هایی که به‌اندازه فیلم‌های روی اکران پر از حواشی و جذابیت بود. یکی از این نوستالژی‌ها در روزگاری که خبری از سیستم‌های سرمایشی قوی و سالن‌های لاکچری نبود، تماشای فیلم در شب‌های گرم و پرستاره تابستان روی بام سینماها از جمله بخش‌های جذاب و جالب تاریخ تکامل سینما بود. به بهانه روز سینما نگاهی داریم به حال‌وهوای سینماهای تابستانی تهران به روایت «حسن توانا» از روزگار جوانی‌اش که حرفه‌اش فیلم‌بری برای سینماها بود.
سینما درایوین ٣٤ تپه‌های تهرانپارس
«حسن توانا» پرده خاطراتش در باره سینماهای تابستانی را کنار می‌زند و تعریف می‌کند : «سینما تهرانپارس یا درایوین نخستین سینمای اتومبیل رو در سال ١٣٣٩ با الگوبرداری از سینماهای آمریکایی در تپه‌های تهرانپارس افتتاح شد. این سینما که در دوره خود از جمله بی‌نظیرترین سینماها محسوب می‌شد به جز ایران در آمریکا و استرالیا هم نمونه آنها ساخته شده بود. مهم‌ترین ویژگی این سینما حضور مردم با اتومبیل‌هایشان داخل محوطه سینما و تماشای فیلم به‌صورت نشسته در ماشین بود. به هر اتومبیل در زمان ورودش به سالن سینما یک گوشی یا بلندگوی مخصوص برای تنظیم صدای فیلم داده می‌شد. »
به تعریف توانا در واقع نخستین سینماهای تابستانی با افتتاح همین سینما درایوین رسم شد که گنجایش آن ٢٨٤ اتومبیل و قیمت بلیت آن ١۵٠ ریال بود. فیلم‌های این سینما را سینمای مولن‌رژ تامین می‌کرد. سینماهایی که فیلم روز دنیا را همزمان با سینماهای آمریکا اکران می‌کرد.
روس‌ها دارند می‌آیند در میدان ونک
استقبال خوب مردم از سینمای تابستانی تپه‌های تهرانپارس بهانه‌ای برای سرمایه‌گذاران شد تا به فکر نسخه دوم این سینما با امکانات و تجهیزات رفاهی بیشتری بیفتند و این‌طوری بود که دومین سینمای ماشین‌رو در میدان ونک راه‌اندازی شد. توانا درباره دومین سینمای تابستانی ماشین‌رو می‌گوید : «سال ١٣٤٨ سینما درایوین ونک نیز با فیلم «روس‌ها دارند می‌آیند»، به‌عنوان دومین سینمای ماشین‌رو افتتاح شد. این سینما که در محل فعلی پاساژ آینه ونک قرار داشت در قطعه زمینی به مساحت ١٤ هزارمترمربع بر جاده ساخته شده بود. مهم‌ترین ویژگی این سینمای روباز وجود کانال‌های هوای گرم برای زمستان و انتقالش به همه اتومبیل‌ها بود. پشت سینما هم یک مجموعه کامل تفریحی از جمله یک رستوران با دیوار شیشه‌ای بزرگ بود که حتی فیلم را برای مشتریان رستوران هم نمایش می‌داد. ظرفیت این سینما ٢٣٦ اتومبیل بود. »
سینما تمدن در خیابان مولوی
یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری سینماهای تابستانی، نبود امکانات سرمایشی داخل سالن‌های سینما در فصل تابستان و اکران سئانس اضافه فیلم بود. حسن توانا با اشاره به این مشکلات که باعث تغییر رویه کار سینماها در فصل تابستان شد، از چند سینمای روباز تابستانی قدیمی یاد می‌کند : «اغلب سینماهای درجه٣ در فصل تابستان مشکل تامین سرما و تهویه مطبوع را داشتند. از طرفی تابستان فرصت خوبی بود تا فیلم‌های مورد علاقه و پرمشتری چند سئانس اضافه‌تر پخش شوند. به همین دلیل سینماداران تصمیم به راه‌اندازی سیستم نمایش فیلم در شب‌ها و روی پشت‌بام سینماها گرفتند. سینما تمدن در خیابان مولوی یکی از این سینماها بود. سالن این سینما مشکل تامین سرما در تابستان را داشت. به همین دلیل یک سالن روباز برای نمایش فیلم در تابستان داشت که با تاریک شدن هوا نمایش فیلم در این سینما شروع می‌شد. صدای فیلم‌ها اغلب تا خانه همسایه‌های مجاور سینما هم می‌رفت اما اهالی از این بابت هیچ گلایه‌ای نداشتند. »
سینما البرز و گربه شیطون
تصور کنید که در سینما مشغول تماشای یک فیلم مهیج باشید و سر بزنگاه یک گربه شیطون از مقابل چشمتان به‌سرعت برق باد گذر کند یا گاهی اوقات حس شیطنتش گل کند. مثل گربه شیطون سینما البرز که سالن تابستانی این سینما حسابی پرمشتری هم بود. آقای توانا با یادی از سالن این سینما می‌گوید : «سالن تابستانی این سینما ٢بخش داشت. در بخش اول این سینما بوفه‌ای بزرگ بود که معمولا در این بوفه آجیل، بستنی، مسقطی و لیموناد می‌فروختند. سالن نمایش فیلم که در بخش دوم واقع شده بود دقیقا در میان درختان بود. حتی پرده نمایش دورتادورش پر از درخت بود. بخش جالب ماجرا اینجا بود که گاهی گربه‌ای در زمان اجرای نمایش مقابل پرده نمایش حرکت می‌کرد. »
سینما خرم و تماشای فیلم از خیابان سلسبیل
دیوار سفید رنگ و سیمانی پشت‌بام سینمای تابستانی «خرم» در خیابان رودکی (سلسبیل) یکی از نوستالژی‌های تهران قدیم در میان ساختمان‌های سر به فلک کشیده امروزی قابل رویت است. توانا در این باره می‌گوید : «سینما خرم یکی از سینماهای پرمشتری تابستان‌های تهران قدیم با مالکیت مرحوم خلیل جلیل‌زاده بود. فردی که در تهران بیش از ١٠ سالن سینما داشت. » در زمان نمایش فیلم در این سینما اهالی و علاقه‌مندان می‌توانستند از خیابان هم فیلم را تماشا کنند. مرحوم «محمدحسین صفارزاده» در زمان تاسیس سینما در دهه ٣٠ وظیفه نگهبانی از سینما را برعهده داشت. سال‌های ١٣٣٧ و ١٣٣٨ بود که سالن روباز تابستانی سینما راه‌اندازی شد. در تابستان ٢سئانس نمایش فیلم داشت. اغلب فیلم‌های ایرانی نمایش داده می‌شد اما بعضی از فیلم‌های خارجی مثل «هرکول»، «شعله» و «سنگام» از فیلم‌های پرفروشی بود که تماشاچی زیادی داشت. »
اجرای نمایش زنده و شعبده بازی از دیگر برنامه‌های تابستانی سینما خرم بود که او از آن یاد می‌کند : ««به جز شب‌های تابستان روزهای جمعه هم داخل همین سالن تابستانی نمایش شعبده بازی و ژانگولر اجرا می‌شد که از برنامه‌های پرتماشاچی این سینما در فصل تابستان بود. »
باغ گلستان با ٢سالن تابستانی در خیابان شاهرخ
مرحوم «حسین‌قلی قبادیان‌پور» رئیس شورای عالی اصناف ایران اوایل دهه٣٠ بود که تصمیم می‌گیرد در دل باغ گلستان خیابان شاهرخ (کمیل امروزی) و در مجاورت باغ‌های اناری یک شهر بازی جدید و مفرح را برای مردم تهران راه‌اندازی کند؛ یک شهر بازی با ٢سالن سینمای روباز که غروب‌های تابستان با کلی فیلم و اجرای نمایش‌های مفرح باعث سرگرمی و شادی مردم شود. «سید رسول امینی» نویسنده کتاب «طهران در گذر زمان» در این باره می‌نویسد : «مجموعه تفریحی باغ گلستان از بی‌نظیرترین مکان‌های تفریحی تهران بود و به نحوی حتی یکی از نخستین شهربازی‌های تهران هم محسوب می‌شد. در این مجموعه ابتدا بخش سینمایی آن با ظرفیت ٣٠٠ صندلی بازگشایی شد که هرکدام سالن‌های نمایش جداگانه‌ای داشتند و یکی از سالن‌ها بیشتر فیلم‌های هندی و دیگری فیلم اکشن پخش می‌کرد. »
بهار و آستار در تجریش و شمیران
میدان تجریش، ورودی خیابان فنا خسرو، در کنار راننده‌هایی که هر روز از صبح خروسخوان فریاد می‌زنند «دربند، دربند!» ساختمان متروکه سینما «بهار» جا خوش کرده است. به گفته توانا، سینما بهار در تجریش و سینمای «آستار» در شمیران از دیگر سینماهای تابستانی تهران بودند. این سینما سال ١٣٣٤ در زمینی به مساحت هزار و ٢٠٠مترمربع ساخته شد. دورتادور این سینما دیوارهای آجری کوتاهی قرار داشت. در ورودی آن یک اتاقک کوچک بلیت‌فروشی بود. این سینما حیاط ٦٠٠مترمربعی داشت که در واقع این حیاط سالن همین سینمای تابستانی هم بود. صندلی‌های این سینما آهنی بود و ظرفیتی حدود ٢۵٠ نفر داشت. قیمت بلیت برای صندلی‌های جلو ٦ ریال و صندلی‌های عقب ٤ ریال بود. سینما غروب‌ها در ٢ سئانس ١٨ تا ٢٠ و ٢٠ تا ٢٢ نمایش داشت. «ده فرمان»، «شب‌نشینی در جهنم »و... از فیلم‌های پرطرفدار آن روزها بودند. با توجه به اینکه معمولا شمیران زمستان‌های سرد و پربرفی داشت زمستان‌ها این سینما تعطیل بود و چون بیشتر در فصول بهار و تابستان فیلم اکران می‌کرد به سینما بهار مشهور بود.
سینما ری در خیابان استانبول
حسن توانا در میان خاطراتش از سینما «ری» در خیابان استانبول یاد می‌کند: «این سینما در حوالی ساختمان آلومینیوم فعلی فقط یک سالن نمایش تابستانی داشت و معماری آن به سبک دوره قاجاری بود.»
نظر شما