به گزارش همشهری آنلاین، متخصصان و فعالان حوزه سلامت، تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران را جنایت جنگی خاموش و پنهان این دولت علیه مردم کشور می‌دانند که طی سال‌های اخیر به‌صورت هدفمند به‌ویژه در حوزه دارو ادامه داشته است؛ هر چند که سیاستمداران آمریکایی بارها اعلام کرده‌اند: «آمریکا موادغذایی و دارویی ایران را تحریم نکرده» اما شواهد و مستندات نشان می‌دهد این مسئله تنها ادعایی روی کاغذ بوده و در میدان عمل، واردات دارو، مواداولیه دارویی و تجهیزات پزشکی به‌ویژه از سال ۹۷ به بعد با شدت بیشتری محدود و حتی متوقف شده است. برایان هوک، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران پس از خروج ایالات‌متحده از برجام، تحریم‌های دارویی این کشور علیه ایران را رد کرد، اما سیدراضی نوری، عضو اسبق کمیسیون کشاورزی، همان زمان در پاسخ به این ادعا گفته بود: «آن‌چیزی که ما در عمل می‌بینیم خلاف گفته برایان هوک است. هم‌اکنون برای تهیه داروهای بیماری های صعب‌العلاجی مثل سرطان یا ام‌اس در داخل کشور مشکل داریم؛ حتی ماده اولیه این داروها به ما داده نمی‌شود که بتوانیم براساس آن نمونه ایرانی را تولید کنیم.»
سند دیگر رد این ادعا گزارشی است که مهر ۱۴۰۰ گزارشگران سازمان ملل درباره تحریم‌های آمریکا علیه بیماران در ایران منتشر کردند. در این گزارش به تصمیم یک شرکت داروسازی سوئدی برای لغو ارسال محموله باندهای پزشکی به ایران (برای مراقبت از بیماران مبتلا به ای. بی یا بیماری پروانه‌ای) به‌دلیل تحریم‌های آمریکا اشاره شده است؛ تحریم‌هایی که سیدحمیدرضا هاشمی، مدیرعامل خانه بیماران پروانه‌ای پیش از این گزارش و در خرداد ۱۴۰۰ به آن اشاره کرده و گفته بود: «در سال‌های اخیر بیماران پروانه‌ای با مشکلاتی مواجه بوده‌اند که بخش عمده آن به تحریم‌ها مربوط می‌شود. با خروج یکجانبه آمریکا از برجام، تحریم‌ها یکباره افزایش پیدا کرد و از خرداد ۹۷ تا خرداد ۹۸ به‌دلیل افزایش تحریم‌ها ۱۵ نفر از بیماران پروانه‌ای به‌علت نداشتن پانسمان جان خود را از دست دادند.»
پاندمی کوویدـ ۱۹ هم جدیدترین سند تأیید تحریم‌های آمریکایی علیه ایران است. درحالی‌که دولت دوازدهم برای خرید واکسن از کوواکس (نهاد هماهنگ‌کننده تهیه واکسن کوویدـ ۱۹ زیرنظر سازمان بهداشت جهانی) ۷ خان رستم را برای واریز پول طی کرد، اما در نهایت کشورهایی که قرار بود واکسن به این نهاد تحویل بدهند بدعهدی کردند و دست ایران هم به مانند دیگر کشورها از تامین واکسن خالی ماند. همان زمان اقدامات جدی برای خرید مستقیم از شرکت‌های سازنده آغاز شد، اما باز هم تحریم‌ها، تنگنای عجیبی را برای خرید و تامین واکسن‌های کرونا رقم زد.
همان زمان حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس تحریم‌ها را دلیل تامین نشدن به‌موقع واکسن‌های کرونا عنوان کرده و گفته بود: «کشورهای دیگر به ایران واکسن ندادند؛ حتی چون تحریم بودیم به چین هم اجازه نمی‌دادند به ایران واکسن بدهد. البته تا زمانی‌که ایران واکسنی تولید نکرده بود، این تحریم‌ها ادامه داشت، اما بعد از اینکه آمریکایی‌ها احساس کردند ایران در حال تولید واکسن‌های بومی خودش است، تحریم واکسن را حذف کردند.» هر چند کارشناسان سازمان ملل هم در گزارش خود، اقدام شرکت‌ها برای همکاری با تحریم‌های آمریکا را نقض تعهدات بین‌المللی برای تضمین اجرای حقوق بشر عنوان کردند، اما این موارد تنها نمونه‌هایی از آثار زیانبار این تحریم‌ها علیه مردم ایران به شمار می‌رود.
طی سال‌های اخیر تامین داروی بیماران خاص، صعب‌العلاج، سرطانی و حتی قطعات تجهیزات پزشکی ازجمله دستگاه‌های ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن، رادیولوژی و آنژیوگرافی هم با چالش‌های سختی همراه بوده است. به‌گفته کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو، آمریکا همیشه پشت این نفاق که «دارو برای ایران تحریم نیست» پنهان شده، اما ۴ دلیل مستند و بحران کوویدـ ۱۹ ثابت می‌کند که ما طی سال‌های اخیر شدیدترین تحریم‌های دارویی را پشت سرگذاشته‌ایم و آسیب‌های جانی این تحریم‌ها هیچ زمانی جبران نخواهد شد. او به جزئیات بیشتری درباره این تحریم‌ها اشاره کرده است.
آثار منفی تحریم، صفر نمی‌شود
«تحریم در حوزه سلامت به‌ویژه دارو، اثرات کوتاه، میان و بلندمدتی دارد. البته با توجه به اینکه تحریم‌ها ناگهانی اعمال می‌شوند، بیشترین تأثیر ملموس را در کوتاه‌مدت برجای می‌گذارند.» جهانپور با بیان این مطلب درباره آثار منفی تحریم‌ها می‌گوید: «با توجه به اینکه حدود ۳ درصد حجم دارویی کشور، حدود ۴۰ درصد مواداولیه و درصد زیادی از تجهیزات پزشکی وارداتی هستند، این تحریم‌ها بلافاصله تأثیر خودشان را در حوزه دارو طی کوتاه‌مدت نشان می‌دهند.
در گام اول ثبت سفارش مواداولیه یا خرید دارو مختل می‌شود و در گام بعدی اختلال در روند واردات مواداولیه صورت می‌گیرد که به‌صورت میان‌مدت در داروهای تولید داخل اثرگذار است؛ به همین دلیل بیشترین تأثیر در ماه‌های اولیه تحریم وجود دارد.» البته به‌گفته او بار تحریم‌ها به‌تدریج کاهش پیدا کند، اما آثار منفی آن هیچ زمانی صفر نخواهد شد: «برای بسیاری از اقلام ممکن است تمهیداتی اندیشیده یا راهکارها و مسیرهای موازی برای واردات دارو درنظر گرفته شود. ظرفیت‌های تولید داخل هم می‌تواند افزایش پیدا کند و این عوامل باعث می‌شود که به‌تدریج و با گذشت زمان نسبت به شروع تحریم‌ها، تأثیر منفی آن با توجه به فعال شدن ظرفیت‌های داخلی و راهکاری بین‌المللی کمتر شود، اما هیچ زمانی صفر نمی‌شود. این مسئله به‌ویژه درباره داروها یا مواداولیه انحصاری، همچنین داروهای جدید ادامه دارد.»
مشکلات بیماران نادردر تحریم
سخنگوی سابق وزارت بهداشت درباره اینکه کدام دسته از بیماران بیشترین ضرر را از این تحریم‌ها متحمل شدند، گفت: «بیمارانی که نیاز بیشتری به دارو دارند یا بیمارانی که وابسته به داروهای وارداتی هستند، آسیب‌پذیرترند. بیماران دارای بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج به‌صورت دائم از دارو استفاده می‌کنند و تحریم‌ها در روند تامین دارو و حتی نرخ داروی موردنیاز آنها اختلال ایجاد می‌کند. بیماران صعب‌العلاج، خاص و مزمن هم قطعا بر اثر این تحریم آسیب می‌بینند.» اما به‌گفته جهانپور بیش از همه، بیماران نادر در معرض آسیب جدی قرار دارند؛ چراکه اغلب داروها یا ملزومات پزشکی موردنیاز آنها به‌صورت انحصاری تولید می‌شود و تعدادشان هم در دنیا کم است: «در این‌باره حتی اگر مشکلات بیماران خاص و صعب‌العلاج از مسیرهای موازی قابل حل باشد، خسارت‌ها و آسیبی که به افراد دارای بیماری‌های نادر وارد می‌شود، به‌راحتی قابل جبران نیست. نمونه این مسئله بیماران پروانه‌ای و پانسمان آنها بود که به‌عنوان یک مورد از این آسیب‌ها می‌توان به آن اشاره کرد که کماکان هم این مشکل ادامه دارد.»
۴ دلیل برای اثبات تحریم‌های دارویی
«اینکه می‌گویند ایران پس از خروج ایالات‌متحده از برجام هیچ تحریمی برای دارو و ملزومات پزشکی نداشته، تنها یک ادعای روی کاغذ و به‌طور محرز و مستند واهی و دروغ است.» این نکته دیگری است که جهانپور به آن اشاره و ۴ دلیل را در این‌باره مطرح می‌کند: «اول اینکه در میدان عمل، بسیاری از شرکت‌ها به‌دلیل محدودیت‌ها و مشکلاتی که ممکن است برای آنها ایجاد شود یا به‌دلیل عواقب همکاری با ایران و شرکت‌های ایرانی، به‌طور واضح تعاملات‌شان را محدود یا متوقف می‌کنند. در این‌باره موارد متعدد مکتوب به شکل ای‌میل یا نامه‌های رسمی از شرکت‌های مختلف داریم که در همان ماه‌ها و هفته‌های اول تحریم‌های جدید (در سال ۹۷) اعلام کردند، همکاری‌شان را ادامه نمی‌دهند.» دومین دلیل هم به‌گفته سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو، تهدید شرکت‌های دارویی اروپایی و آسیایی از سوی نهادهای وابسته به دولت ایالات‌متحده (به‌عنوان هسته اصلی تصمیم‌گیری علیه مردم ایران) است: «مواردی وجود دارد که این نهادها، شرکت‌های دارویی در نقاط مختلف دنیا را به طرق غیررسمی تهدید می‌کردند با شرکت‌های ایرانی یا دولت و وزارت بهداشت ایران همکاری نکنند.»
عامل دیگری که جهانپور برای رد ادعای تحریم نبودن ایران در حوزه دارو مطرح می‌کند، تحریم تبادلات مالی بین‌المللی است: «زمانی که بانک مرکزی، بانک‌ها و تبادلات مالی بین‌المللی یک کشور تحریم شود، حتی اگر روی کاغذ تحریمی وجود نداشته باشد، چنانچه شرکت‌هایی در کشورهای مختلف بخواهند مسیر همکاری با ایران را ادامه بدهند، عملا هیچ بانکی برای مدیریت تبادلات مالی وجود نخواهد داشت؛ به همین دلیل در چنین تعاملاتی وقفه و تأخیر در تامین دارو یا مواداولیه دارویی ایجاد خواهد شد و حتی ممکن است به‌طور کامل همکاری قطع شود.» چهارمین عامل هم به‌گفته او اعمال تحریم‌های دارویی تحت عنوان «کاربرد دوگانه» است: «در این‌باره مواردی وجود دارد که برخی شرکت‌ها دارو، مواداولیه و تجهیزات پزشکی را تحت عنوان مبهم و دروغین کاربرد دوگانه تحریم کردند؛ بسیاری از وسایل مرتبط با حوزه رادیولوژی، برخی مواداولیه شیمیایی، تجهیزات کارخانجات داروسازی تحت این عنوان مبهم یا دوگانه یا با تأخیر به ایران ارسال شدند یا اصلا وارد نشدند. با این ادعا آنها یک ابزار، وسیله، خط تولید یا ماده اولیه را با برچسب کاربرد دوگانه و اینکه می‌تواند به جز حوزه بهداشتی و دارویی، کاربرد دیگری هم داشته باشد، تحریم و مانع ارسال آن به کشور شدند. این وضعیت می‌تواند خط تولید دارو را با مشکل مواجه کند و کمبود آن را در کشور رقم بزند.»
در پاندمی کوویدـ ۱۹ هم تحریم‌ها ادامه داشت
البته به‌گفته جهانپور با وجود تمام ادعاهایی که درباره تحریم نبودن دارو و ملزومات پزشکی برای بیماران در ایران مطرح می‌شود، نمونه بارز این تحریم‌ها در بحران کوویدـ ۱۹ هم مشخص شد: «در همان ابتدای شیوع پاندمی، ثبت سفارش رسمی برای خرید ۵ میلیون کیت تشخیصی کوویدـ ۱۹ از کره‌جنوبی انجام شد؛ محصولی که نه کاربرد دوگانه داشت و نه قابل استفاده در مسیرهای غیرپزشکی بود، اما به ما ندادند و پاسخی که بانک کره‌ای در قبال اسناد اعتباری ایران داد رد شدن سفارش به‌دلیل قوانین تحریمی علیه ایران بود. به‌گفته سخنگوی سابق وزارت بهداشت موارد مشابه دیگری درباره واکسن و تامین ملزومات مورد نیاز برای تولید واکسن وجود دارد که همه آنها به‌دلیل همین تحریم‌های آمریکا یا متوقف یا با تأخیر مواجه شد: «خرید واکسن ابتدا از طریق کوواکس انجام می‌شد که نهاد تعاونی بین‌المللی وابسته به سازمان جهانی بهداشت بود. ثبت سفارش ایران هم به‌صورت مستقیم برای خرید واکسن بود و هیچ شبهه‌ای درباره آن وجود نداشت، اما انتقال پول و قسط اول پرداختی ایران برای پیش‌خرید واکسن‌ها به‌دلیل مشکلات نهاد تحریم‌کننده آمریکایی ۷۰ روز طول کشید و با مراودات متعدد و استفاده از اهرم‌های مختلف بین‌المللی به دشواری محقق شد.»
او تأکید می‌کند: «از این دست موارد بسیار است و حتی شرکت‌ها و نهادهای مختلف در کشور هم برای تولید و تامین دارو، فرآورده‌های بیولوژیک و ملزومات پزشکی مشکلات متعددی طی سال‌های اخیر داشته‌اند. ادعای نبود تحریم برای مردم ایران واهی است و آنچه تاکنون محقق شده از توانمندی‌های داخلی یا استفاده از ظرفیت‌های داخلی است؛ نه از این نظر که دولت ایالات‌متحده و نهاد تحریم‌کننده آمریکایی، تحریم‌های دارویی علیه ایران را اعمال نکرده باشند. ما از همان روزها، هفته‌ها و ماه‌های اول تاکنون همواره اعلام کرده‌ایم که تحریم تامین غذا، دارو و تجهیزات پزشکی و ملزومات موردنیاز بیماران در ایران و اقشار آسیب‌پذیر، همچنین زنان و کودکان ایرانی را تحت‌تأثیر قرار داده و تحریم نبودن ایران در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی یک دروغ بزرگ است.»
هزینه‌های غیرقابل جبران تحریم‌های دارویی
«تحریم‌ها باعث شد هزینه مضاعفی برای تبادلات مالی، گردش و چرخش مالی بر دوش دولت و مردم ایران قرار بگیرد که هنوز هم برقرار است. تغییر و جابه‌جایی ارز و تبادلات بین‌بانکی همه هزینه‌ساز و هزینه‌بر است و این مسئله پنهانی نیست. هر کسی که کوچک‌ترین ارتباطی با بازارهای بین‌المللی داشته باشد به‌راحتی می‌داند که چه میزان هزینه برای طی کردن مسیر عبور از تحریم به مردم ایران تحمیل شده و همچنان ادامه دارد.»
سخنگوی سابق وزارت بهداشت این مطلب را درباره هزینه‌های مالی تحریم‌ها می‌گوید، اما معتقد است در طول تحریم‌های دارویی علیه ایران، هزینه‌هایی رقم خورده که قابل جبران نیست: «ایجاد اختلال در مسیر تامین کیت تشخیصی، واکسن یا دارویی که موجب کندی یا تأخیر ورود آنها به ایران شود، آسیب جسمی و حتی جانی برای افراد و بیماران داشته و دارد. این آسیب‌ها ممکن است در آن بازه زمانی به هیچ عنوان قابل جبران نباشد و هیچ زمانی هم قابل محاسبه مالی نیستند. ضررهای انسانی و جانی که وارد می‌شود به نوعی جنایت جنگی پنهانی است که تحت لوای تحریم‌های مالی و اقتصادی علیه جان انسان‌ها، اقشار آسیب‌پذیر و بیماران مزمن و صعب‌العلاج، کودکان و زنان و... ایجاد شده و همه اینها می‌توانست درصورت نبود تحریم‌ها اتفاق نیفتد.»
کیانوش جهانپور درباره راهکار کاهش آثار منفی این تحریم‌ها تأکید می‌کند: «با توجه به اینکه ما حداقل در ۳، ۴ دهه اخیر در سیستم نظام سلامت تجربه خودمان را داریم و بحران کوویدـ ۱۹ به‌عنوان تجربه بین‌المللی به آن اضافه شده، باید تلاش کنیم کالای استراتژیک موردنیاز کشور را فارغ از محاسبات اولیه اقتصادی به‌صورت بومی تولید کنیم؛ در غیراین صورت و در شرایط مختلف ازجمله تحریم یا بحران‌های بین‌المللی به تعبیر برخی، ما را وسط رودخانه بحران پیاده خواهند کرد. در حوزه تامین کالاهای استراتژیک که دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی هم بخشی از آنهاست نباید به امید بازارهای بین‌المللی بنشینیم و در این‌باره حمایت قطعی و جدی از تولید داخل ضرورت دارد.»
نظر شما