آیا عمل جراحی، درمان موثری برای مقابله با چاقی است؟ ارتباط استرس و بی‌خوابی با اضافه وزن

همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: جراحی‌های چاقی (bariatric surgery) با ایجاد تغییراتی در دستگاه گوارش منجر به کاهش وزن می‌شود. این عمل روش‌های مختلفی دارد که بعضی از آن‌ها از طریق کاهش حجم معده منجربه دریافت کالری کمتر می‌شوند.

گاهی نیز ممکن است این گونه عمل‌ها با تغییراتی در روده کوچک همراه باشد تا میزان جذب مواد غذایی کاهش یابد. جراحی چاقی از طریق تغییر در هورمون‌ها یا باکتری‌های دستگاه گوارش می‌تواند اشتها و احساس گرسنگی را کاهش دهد و باعث بهبود متابولیسم و عملکرد هورمون انسولین در بدن شود.

توجه به شرایط جسمانی و میزان سلامت

دکتر سارا صرافی زاده، متخصص تغذیه و رژیم درمانی هیئت علمی دانشکده علوم وفناوری‌های پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات در مورد افرادی که افزایش وزن دارند می‌گوید:  «به طور کلی برای کاهش وزن باید به شرایط کلی جسمانی افراد توجه داشت. نخستین مورد، درمان بیماری‌های زمینه‌ای آن‌هاست که کاهش وزن نیز می‌تواند گام مهمی در درمانشان به حساب بیاید.

مثلاً بعضی افراد که اضافه وزن دارند به بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت، کبد چرب، چربی خون و فشار خون، مشکلات قلبی عروقی و پوکی استخوان هم مبتلا هستند که علاوه بر وراثت، سبک زندگی نیز عامل مهمی در بروز آن‌ها به حساب می‌آید. بنابراین برای بهبود این بیماری‌ها باید اقدام به کاهش وزن کنند. چون کاهش وزن، اولین گام برای درمان این بیماری‌هاست.

تعریف اضافه وزن

به گفته صرافی زاده برای تشخیص اضافه وزن افراد باید به تناسب قد و وزن یا BMI آن‌ها توجه شود. در علم تغذیه اعداد معیاری برای این کار وجود دارند که بر اساس آن‌ها می‌توان تشخیص داد فرد دچار اضافه وزن هست یا نه.

 البته این اعداد برای اشخاص عادی در نظر گرفته شده‌اند و برای افرادی با شرایط خاص مانند زنان باردار یا شیرده و ورزشکاران، متفاوت است. ضمن آنکه در حال حاضر، تعریف اضافه وزن تغییر کرده است. یعنی فرد زمانی اضافه‌وزن را دردسر آفرین می‌بیند که در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند و چاقی باعث مشکلاتی مانند کمردرد یا زانو درد او نیز شده باشد.

البته بعضی افراد نیز وقتی احساس خوبی نسبت به ظاهر خودشان نداشته باشند و آن را نپسندند یا نتواند لباس‌های مورد علاقه‌شان را بپوشند. همچنین دید جامعه نیز به آن‌ها مناسب نباشد اقدام به کاهش وزن می‌کنند. یعنی همه این پارامترها می‌توانند باعث شوند فرد به فکر راه‌هایی برای کاهش وزن و رسیدن به وزن مطلوب خود باشد.

ریشه یابی مشکل اضافه وزن

به گفته دکتر صرافی زاده، خط اول درمان کاهش وزن، مشاوره با متخصص تغذیه و رژیم درمانی است که بتواند مشکل اضافه وزن فرد را ریشه‌یابی کند و ببیند علت بروز چنین مشکلی دقیقاً چه بوده و از کجا نشأت‌گرفته است؛ آیا تغذیه او غلط بوده، فعالیت بدنی کمی دارد، خواب او با اخلال مواجه است یا استرس او بیش ازاندازه است؛ به طوری که نمی‌تواند آن را مدیریت کند. چون گاهی استرس زیاد مشکلاتی در خواب و بی‌تحرکی افراد به وجود می‌آورد که می‌تواند در نهایت منجر به چاقی هم بشود.

ارتباط خواب و استرس با اضافه وزن

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی می‌گوید گاهی اختلالات خواب می‌تواند با اضافه وزن فرد در ارتباط باشد. ما اصطلاحی داریم به نام بیوریتم (ریتم زیستی) طبیعی بدن که با آغاز صبح شروع به فعالیت می‌کند و با تاریکی هوا هم نیاز به استراحت دارد.

اما وقتی به هر دلیلی، مثلاً در افرادی که استرس زیاد دارند و به خاطر بالا بودن سطح کورتیزون نمی‌توانند خواب راحتی داشته باشند یا فعالیت و کار آن‌ها شبانه است؛ بیوریتم بدن به هم می‌ریزد. در این هنگام افراد گاهی عادات غلطی مانند پرخوری‌های عصبی هم پیدا می‌کنند که در نهایت می‌تواند منجر به اضافه وزن شود.

یعنی این قانون بدن است که وقتی ما از ساعت دو شب به بعد بیدار باشیم؛ ناخودآگاه به سمت یخچال کشیده می‌شویم و ترجیح می‌دهیم چیزی هم بخوریم که در نهایت منجر به اضافه وزن ما خواهد شد.

ضمن آنکه استرس و نداشتن خواب کافی می‌تواند بر ترشح هورمون‌ها نیز اثر بگذارد و در درازمدت بدن را خسته کند که این روند نیز در نهایت می‌تواند در تغییرات وزن مؤثر باشد.

بنابراین استرس باعث می‌شود مواد غذایی ناخودآگاه به‌صورت چربی در بدن انباشته شوند و در واقع تاثیری است که استرس بر بدن ما می‌گذارد.

یعنی گاهی ریشه بعضی چاقی‌های بی‌دلیل با افزایش استرس در ارتباط و شخص گزارش می‌دهد بدون هیچ تغییری در برنامه غذایی‌اش با افزایش وزن مواجه بوده است.

چاقی؛ مادر بیماری‌ها

دکتر صرافی زاده در پاسخ به اینکه چه کسانی می‌توانند برای کاهش وزن خود اقدام به عمل جراحی کنند می‌گوید اضافه وزن، زمانی به وجود می‌آید که استاندارد دریافت غذایی فرد؛ یعنی مقدار انرژی که باید از گروه‌های مختلف غذایی مانند نان و غلات، حبوبات، لبنیات میوه‌ها و سبزیجات و چربی‌ها دریافت کند بیش ازاندازه مورد نیاز فرد باشد.

در واقع علاوه بر اینکه در یک تغذیه مناسب باید تمام گروه‌های غذایی گنجانده شوند نباید کالری دریافتی ازاین مواد نیز بیش از نیاز فرد باشد. اما وقتی با توجه به قد و وزن و سن افراد، تعادل کالری مورد نیاز آن‌ها با کالری مصرفی‌شان به هم بخورد و انحراف پیدا بکند فرد دچار اضافه وزن خواهد شد.

در چنین شرایطی، بسیاری از بیماری‌ها نیز بروز پیدا خواهند کرد که فرد ناچار به درمان آن‌ها هم خواهد بود.

توجه به سیری سلولی به جای سیری شکمی

توجه داشته باشیم استفاده مواد غذایی، حکم دارو را دارد و وقتی فرد بتواند روزانه به‌اندازه کافی از هر کدام از گروه‌های مواد غذایی مصرف کند؛ علاوه بر اینکه می‌تواند از سلامت جسمانی برخوردار باشد، کمتر نیز دچار اضافه وزن خواهد شد.

در واقع این سیر شدن نیست که نشانه رفع نیاز بدن به موادغذایی است؛ بلکه مهم سیری سلولی و رفع نیازهای بدن به مواد غذایی است.

یعنی فرد گرسنه نیست ولی مثلاً زینک، منیزیم یا کلسیم دریافتی او پایین است یا کم‌خونی دارد. پس متخصص تغذیه قبل از هر چیز باید سبک زندگی یعنی تغذیه، فعالیت‌های فیزیکی، خواب، میزان استرس و چگونگی مهار آن و همچنین ابتلای فرد به بیماری‌های زمینه‌ای را بررسی کند.

توجه به همه این موارد و مدیریت صحیح آن‌ها در کنار برنامه غذایی متناسب با فرد می‌تواند منجر به کاهش وزن شود.

عمل جراحی برای کاهش وزن

به عقیده این متخصص تغذیه و رژیم درمانی، عمل‌های جراحی کاهش وزن برای همه افرادی که دچار اضافه وزن‌های بالا هستند مناسب نیست.

 هنگامی هم که فرد ناچار به انتخاب چنین راهی باشد حتماً باید به طور همزمان هم با پزشک جراح و هم متخصص تغذیه و رژیم درمانی در ارتباط باشد و بعد از عمل نیز تا آخر عمر باید رژیم غذایی او تحت نظر متخصص تغذیه باشد.

ضمن آنکه هر فردی نمی‌تواند تحت عمل جراحی کاهش وزن قرار بگیرد. چون بعضی افراد فکر می‌کنند می‌توانند هر چقدر بخواهند بخورند و در نهایت با عمل جراحی کاهش وزن، خود را به وزن ایده آلشان نزدیک کنند.

چه کسانی می‌توانند با عمل جراحی کاهش وزن داشته باشند؟

دکتر صرافی زاده می‌گوید تناسب قد و وزن یا BMI فردی که بخواهد تحت عمل جراحی‌های کاهش وزن قرار بگیرد حتماً باید بالای ۳۵ باشد. ضمن آنکه پیش زمینه فرد هم خیلی مهم است. یعنی فرد در سال‌های اخیر با در پیش گرفتن رژیم غذایی کاهش وزن و تغییر سبک زندگی خود نتوانسته باشد وزنش را کاهش دهد. همچنین اضافه وزن او به حدی رسیده باشد که نتواند با رژیم آن را جبران کند و فعالیت فیزیکی مطلوبی داشته باشد.

به علاوه وقتی به دلیل اضافه وزن بالا، فشار روانی زیادی روی فرد باشد و همزمان مبتلا به بیماری‌های دیگری هم باشد که چاقی برای آن‌ها خطرناک باشد پزشک به فرد اجازه عمل جراحی خواهدداد. چون عمل کاهش وزن، عمل سنگینی است که شخصی که می‌خواهد اقدام به انجام آن کند حتماً باید از همه احتمالات ودر واقع پیامدهای مفید یا مضر آن آگاه باشد.

در واقع این پله آخر برای زمانی است که فرد دیگرن می‌خواهد تا این‌اندازه اضافه وزن داشته باشد و از وضع موجود خود خسته است. بعد از عمل‌های جراحی کاهش وزن، دیدار شخص با متخصص تغذیه مادام العمر خواهد بود.

بعد از عمل جراحی هم نیاز به رعایت رژیم غذایی است

با توجه به اینکه سطح جذب و دریافت فرد بعد از عمل جراحی کاهش وزن پایین می‌آید، نوع انتخاب غذا و رژیم غذایی او بسیار متفاوت خواهد بود. یعنی بین انتخاب‌های فرد برای مواد غذایی باید اولویت‌بندی صورت گیرد. مثلاً نخست باید به فکر جذب پروتئین باشد و بعد به سوی کربوهیدرات‌ها برود. در واقع شخص بعد از عمل هم نمی‌تواند تغذیه مورد دلخواه خود را داشته باشد و این چیزی است که حتماً باید از آن آگاه باشد.

بنابراین توجه داشته باشیم بهترین کار برای کاهش وزن در پیش گرفتن رژیم غذایی مناسب و داشتن فعالیت فیزیکی روزانه است. چون بعد از عمل جراحی نیز رعایت همه این موارد الزامی است. ضمن آنکه هر عمل جراحی نیز خطرات خود را دارد و اغلب به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته خواهد شد.