و در این میان تلویزیون هم خود را موظف می‌کند که در این ایام به برنامه‌سازی روی بیاورد و با سفارش سریال‌های خاص آن ایام که حال و هوای ویژه‌ای دارند به این نیاز مخاطبان پاسخ بگوید.هرچند نباید این نکته را از نظر دورداشت که تهیه برنامه‌های مناسبتی در ایام محرم به نوعی سهل و ممتنع است؛ چون مخاطب به دلیل تعطیل شدن برنامه‌های روتین حتما بیننده برنامه‌های مناسبتی است و تجربه ثابت کرده که برنامه‌های مناسبتی خصوصا سریال‌هایی که در یک مقطع زمانی پخش می‌شوند با استقبال خوبی روبه‌رو می‌شوند.
ساخت برنامه‌های مذهبی شباهت‌هایی با سریال‌ها و برنامه‌های صدا و سیما دارد، اما به لحاظ مضمون و داستان تفاوت‌هایی دارد و این تفاوت‌ها در ساخت برنامه تأثیر می‌گذارد.
برنامه سازان نیز از جهت ممیزی و خط قرمز در محتوای قصه‌هایشان کمتر درگیر با مدیران می‌شوند، چون سوژه مشخص و معینی را قرار است بسازند اما سخت بودن ساخت چنین آثاری هم به موضوع انتخابی برمی‌گردد که ضمن تکراری نبودن، جذابیت‌های داستانی و گره‌های دراماتیک در آن حفظ شود و مقتضیات مخاطب و رسانه در آن رعایت شود و هم در یک مجموعه 10 یا 12 قسمتی بتوانند بدون تکرار روال داستانی مشخصی را پی بگیرند.
درهر صورت اگر برنامه‌سازی با دیدگاه‌های مدیران سازمان صدا و سیما آشنا باشد میتواند سریالی را روی آنتن بفرستد که هم به ذائقه آنها خوش بیاید و هم مخاطب پسند باشد.
اما نکته‌ای که در سریال‌های ویژه محرم باید به آن توجه کرد این است که به دلیل وجود قصه‌های مشخصی در زمان و مکان مشخص، اغلب سازندگان دچار تکرار سوژه می‌شوند و گویی از همان قسمت اول مشخص می‌شود که شخصیتهای مثبت و منفی در کجای قصه قرار دارند و در پایان چه کسی به عقوبت می‌رسد. به همین دلیل است که نوآوری و عدم تکرار در سریال‌های محرم میتواند مورد بحث واقع شود.
زمان کافی برای نگارش فیلمنامه
در این میان علیرضا بذرافشان، نویسنده سریال‌های مناسبتی هم ضمن تایید این حرف می‌گوید:«برای ساخت یک سریال باید فیلمنامه منطقی و درستی داشته باشیم. یک نویسنده باید آن قدر تمرکز داشته باشد تا بتواند شخصیتهای قصه‌اش را درست بچیند و در فرصت مناسب آنها را حذف یا تعدیل کند.
گاهی می‌بینید تا قسمت دهم یک مجموعه را نوشته‌اید اما ورود یک شخصیت جدید بقیه قصه را عوض می‌کند، پس باید دوباره برگردید و قصه را از نو ویرایش کنید. این حق نویسنده است که با خیال راحت، بدون فشار و استرس قصه‌اش را بنویسد چون قرار است این فیلمنامه 10 شب روی آنتن باشد و میلیون‌ها مخاطب آن را تماشا کنند. آن وقت زمانی که سریال پخش می‌شود همین برنامه‌سازان و مدیران شروع می‌کنند به تحلیل و تجزیه که چرا فلان شخصیت خوب پرداخت نشده است و چرا فلان موضوع مبهم مانده است.
خوب است کمی به گذشته هم نگاه کنند و بدانند چه شرایط سختی برای نویسنده و سریال‌های مناسبتی وجود دارد و او با چه شرایطی قصه‌اش را جلو می‌برد.» بذرافشان معتقد است که نگارش یک سریال 13 قسمتی یا 20قسمتی گاه 8 ماه یا یک سال زمان می‌برد و یک نویسنده باید حداقل نصف این زمان را در اختیار داشته باشد که فیلمنامه‌اش را بنویسد.
رقابت عادلانه میان کارگردانان استفاده از کارگردانان محدود در زمینه ساخت سریال‌های مناسبتی گاه این شبهه را به ذهن عده‌ای می‌رساند که اگر کار به دیگری سپرده می‌شد بهتر از این روی آنتن می‌آمد.
اینکه تلویزیون برای ساخت سریال‌های مناسبتی‌اش دست روی افراد خاص می‌گذارد امری انکارناپذیر است چون فکر می‌کند آنها شرایط ساخت چنین اثری را از لحاظ فردی و اجتماعی و حتی تخصصی دارند اما آیا اگر به کارگردانان دیگر هم اجازه داده شود تا خود رادر این زمینه بیازمایند شاهد آثار متفاوتی خواهیم بود یا نه؟
اسماعیل عفیفه، تهیه کننده سریال «روزهای اعتراض» که چند سال گذشته برای محرم ساخته شده بود، معتقد است که مناسبت‌های تاریخی و مذهبی بهانه‌ای است برای ساخت فیلم و سریال و اگر قرار باشد کار خوبی ساخته شود باید با برنامه‌ریزی به این مناسبت‌ها پرداخت تا آنچه شایسته است روی آنتن رود. عفیفه معتقد است که اگر تلویزیون این امکان را به همه کارگردانان بدهد که بتوانند در شرایط مساوی سریالی را برای محرم انتخاب کنند و روی آنتن بفرستند آن وقت می‌توان شاهد آثار متفاوتی بود. او با اشاره به سریال‌های «شب دهم» و «معصومیت از دسته رفته» می‌گوید:« وقتی سراغ کارگردانان
صاحب نام می‌رویم حتما آثار متفاوتی را هم خواهیم دید؛ آثاری که سال‌ها در تلویزیون قابلیت پخش مجدد را دارند و هر بار مخاطب دوست دارد آنها را ببیند.»
تهیه کننده آثار مناسبتی «میوه ممنوعه» و «مامور بدرقه» معتقد است که تلویزیون نباید انحصار ساخت سریال‌های مذهبی‌اش را فقط به افرادی که آزموده است بدهد. اگر قدرت ریسک رسانه بالاتر برود و سراغ تهیه‌کنندگان دیگر هم برود حتما شاهد آثار متفاوتی خواهیم بود. به طور مثال محمد حسین لطیفی با سریال‌های «وفا» و «سفر سبز» یا «صاحبدلان» نشان داده که میتواند در این عرصه موفق باشد حالا این نباشد کارگردان دیگری هست که تا به حال وارد این عرصه نشده اما مطمئن هستیم اگر بیاید خوب کار می‌کند. پس تلویزیون باید فرصت‌های برابر برای همه ایجاد کند.
در این میان رحمان سیفی آزاد معتقد است که دریچه ورود برای همه کارگردانان باز است. ما دنبال سوژه خوب هستیم و تفاوتی میان افراد قائل نمی‌شویم. شاید اگر کار بعضی از دوستان را که می‌شناسیم و آزموده‌ایم به نظرمان اولویت داشته باشد تا احتمال ریسک کار کم شود اما این به این دلیل نیست که مانع فعالیت دیگر دوستان شویم. شبکه 4 همواره دنبال سوژه‌ها و فیلمنامه‌های متفاوت و جذاب است. به هر حال هر شبکه‌ای با عده‌ای از تهیه‌کننده‌ها کار می‌کند و به آنها اعتماد دارد اما این اعتماد به آن معنی نیست که فقط با این افراد کار می‌کنیم و امکان همکاری با افراد و گروه‌های دیگر وجود ندارد.
سوژه‌ها تعیین کننده هستند
انتخاب موضوع و سوژه هم میتواند در سریال‌های ویژه ماه محرم بحث مهمی باشد. در سال‌های اخیر سریال‌هایی مانند «پریدخت»، «فرستاده» ، «غریبانه»، «روزهای اعتراض»،«وفا» و «شب دهم» ثابت کردند که هم سوژه‌های تاریخی و وقایع‌نگاری مخاطب‌پذیر هستند و هم سوژه‌های امروزی که تطابق با حماسه عاشورا دارند و می‌توانند مخاطب را پای تلویزیون بنشانند. با این حال به نظر می‌آید نیفتادن در دام تکرار و استفاده از موضوعات تازه و امروزی میتواند در جذب مخاطب بسیار موثر باشد.
حبیب‌الله کاسه‌ساز، تهیه‌کننده درباره سوژه‌های سریال‌های تلویزیونی در ایام محرم معتقد است:« ماه محرم فرصت مناسبی است که هنرمندان به مسئله عاشورا بپردازند و به نظرم هرچقدر کار درباره این موضوع شود باز هم کم است و جای کار دارد، چرا که با این حجم انبوه کارهای تبلیغاتی که در ایام دیگر می‌شود محرم هم باید کاملا به چشم بیاید و عقب نماند. اما مسئله این است که نویسندگان و کارگردانان باید به شکل هنری روی موضوع عاشورا زوم کنند و تصویرپردازی‌های هنری‌شان باید مخاطب را جذب کند. تفاوتی نمی‌کند که این سریال تاریخی باشد یا امروزی، بلکه باید محتوا و پیام آن کاملا فرهنگی باشد و با ارزش‌های محرم همخوانی داشته باشد.»
سیدهادی منبتی که قبلا مدیریت گروه و سریال شبکه تهران را برعهده داشت هم در این باره معتقد است که هرچقدر موضوعات و قالب آن درست و سنجیده باشد تاثیر آن بیشتر است و مخاطب بیشتری جذب سریال می‌شود. عده‌ای دوست دارند که به موضوعات روز بیشتر پرداخته شود چرا که مخاطب با آن حس نزدیکی می‌کند.
در این میان سریال‌هایی هم که توانسته‌اند موضوعات عاشورایی و محرم را با وقایع روز همگام کنند در این بین موفق بوده‌اند؛ سریال‌هایی مانند «وفا»،«سفر سبز» یا «روزهای اعتراض» و «پریدخت» به محرم از زاویه دغدغه‌های امروزی پرداخته‌اند و البته این به معنی عدم استقبال از موضوعات محرمی نیست چنانچه می‌بینید جاودانه‌ترین اثر دراماتیک سریالی در میان محرمی‌ها هنوز «شب‌دهم» است و یا «معصومیت از دست رفته» هنوز رتبه و مرتبه بالایی در این بین دارد. اما باید توجه کرد که در هر دو شکل نوشتاری و تهیه سریال نباید به طور مستقیم شعار داد تا مخاطب آن را پس بزند.
هرچه مفاهیم عاشورایی در لایه‌های پنهانی قصه باشد روایت آن موفق‌تر است و سریال پرمخاطب‌تری می‌شود.
سیفی آزاد هم در این باره می‌گوید:«سوژه‌ها و قصه‌های عاشورایی همواره برای ما اهمیت بیشتری داشته‌اند و البته پرداختن به این قصه‌ها اگر با ظرافت صورت بگیرد حتما مورد توجه قرار می‌گیرد چون مهم این است که چگونه با یک اثر عاشورایی برخورد امروزی کنیم؛ اثری که در سینما به معناگرا معروف شده است و مخاطب هنوز دارد با آن کنار می‌آید چون سابقه چندانی ندارد اما مخاطب ما می‌داند که اگر اثری مذهبی در لایه‌های پنهانی خودش راهگشا باشد و به طور غیر مستقیم پپامش را بدهد چقدر مورد توجه قرار می‌گیرد.
او در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که وقتی طرح اولیه سریال از پایه درست باشد و نویسندگان سریال هم توانایی پرداخت موقعیت‌ها را داشته باشند آن وقت نباید خیلی نگران امروزی یا دیروزی بودن سوژه باشیم چون مهم پیام سریال و ساختار و کارگردانی آن است که میتواند تا ابد ماندگار بماند و به عنوان یک اثر موفق به چشم بیاید.
بودجه حرف اول را می‌زند یا فیلمنامه
رحمان سیفی‌آزاد که ناظر کیفی بسیاری از سریال‌های مذهبی و مناسبتی است و ضمن حضور در گروه فیلم و سریال شبکه 2 حالا در شبکه 4 هم ناظر کیفی است، معتقد است که 2 عامل در کیفیت سریال‌های محرم مهم است ؛یکی بحث‌برنامه‌ریزی بودجه و دیگری فیلمنامه مطلوب.در واقع اگر بودجه‌بندی دقیقی در طول سال برای این مناسبت‌ها در نظر گرفته شود می‌توان براساس آن برنامه‌ریزی‌هایی کرد و به تبع آن از کارگردانان و تهیه‌کنندگان دعوت کرد که برای محرم امسال برنامه بسازند، در حالی که وقتی هنوز نمی‌دانیم بودجه تخصیص یافته برای ایام محرم چقدر است چطور می‌توان از فلان تهیه کننده که نرخ کارش فلان قدر است دعوت کرد تا یک سریال مناسبتی برای شبکه بسازد؟ از سوی دیگر فیلاستقبال می‌کند.
شبکه باید از میان طرح‌های پیشنهادی چند تا طرح خوب را بررسی کند و حداقل یکی را انتخاب کند در حالی که زمانی این انتخاب صورت می‌گیرد که چند ماهی به شروع محرم باقی مانده است و تا طرح به مرحله نگارش برسد و نویسنده انتخاب شود فرصت مناسبی را می‌طلبد و از همین جاست که افت کار، خودش را نشان می‌دهد.
زمان کافی نیست و از نویسنده می‌خواهیم فیلمنامه‌اش را بنویسد و او چون زمان ندارد قصه‌ها را قسمت به قسمت به کارگردان می‌رساند و از طرف دیگر بازیگران هم در مضیقه هستند که با فیلمنامه‌هایی که هر شب به دستشان می‌رسد چطور بازی یکدست و منظمی داشته باشند؛ به همین دلیل در پایان همه خسته از کار، پرونده یک سریال را می‌بندند.
