بار دیگر نگرانی کارشناسان و مسئولان سلامت و محیط‌زیست از آینده پایتخت عمیق‌تر شده و آنها در برابر این چالش بزرگ که برنامه‌ریزان شهر براساس کدام شاخص‌های توسعه پایدار حرکت می‌کنند قرار گرفتند؛ چالشی که در ابعادی نه‌چندان گسترده به بررسی وضعیت این شاخص‌ها در کلانشهر تهران می‌پرداخت و در شرایطی که دنیا از 17 سال پیش برای توسعه پایدار برنامه‌ریزی کرده و درحال حاضر تمام سیاست‌ها و تصمیم‌‌سازی‌ها در زمینه توسعه ارضی و انسانی براساس شاخص‌های آن صورت می‌گیرد آنها از این شاخص‌ها سخن گفتند تا شاید گامی باشد برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی‌های مدیران برای آینده پایتخت؛ شهری که دیگر باغ‌ها و نفس‌گاه‌های آن از بین رفته و کارخانه‌ها و صنایع، اطراف آن را احاطه کرده‌اند، به‌گونه‌ای که محمد‌باقر صدوق مدیرکل محیط‌زیست استان تهران که اخیراً سمت دبیر کمیته شرایط اضطرار هوای تهران را نیز برعهده گرفته وضعیت آن را با واژه «پیش‌خور» تعبیر می‌کند و می‌گوید: منابع تهران را مصرف می‌کنیم بدون اینکه به فکر آیندگان باشیم. آنچه در زیر می‌آید گفت‌وگوی همشهری با این مسئول اجرایی در حوزه محیط‌زیست است.
- با توجه به وضعیت فعلی هوای تهران مسئولان چاره‌کار را در کاهش آلاینده‌های صنعتی می‌دانند و این درحالی‌است که صنایع و کارخانه‌ها در اطراف تهران مستقر شده‌اند و موضوع تولید آلودگی به قوت خود باقی می‌ماند. فکر می‌کنید چرا این اتفاق افتاده و چرا در شعاع 120کیلومتری تهران که ساخت‌وسازها باید با نظارت بیشتری صورت می‌گرفت صنایع مستقر شده‌اند؟
تمام این مشکلات برمی‌گردد به اینکه ما آرایش سرزمین نداشتیم و نداریم، چون اگر به این مقوله توجه می‌کردیم الان هوای تهران در وضعیت هشدار قرار نمی‌گرفت و آلاینده‌های صنعتی آسمان تهران را پر از سرب و دود نمی‌کردند. تمام این وقایع مبین آن است که برنامه‌ریزان در مورد صنایع مطالعه نکردند و استقرار صنایع در اطراف شهر مشکلات خاصی را ایجاد می‌کند که برنامه‌ریزان شهری در کشورهای دیگر با علم به این مسئله تصمیم می‌گیرند که فلان صنعت در کدام محدوده ایجاد شود و در این ارتباط مطالعات همه‌جانبه کارشناسانه که در وهله اول محیط‌زیست شهری را در نظر دارد صورت می‌گیرد؛
هر چند استقرار برخی صنایع در اطراف تهران و در شعاع 120 کیلومتری که از آن صحبت می‌کنید براساس ضوابط استقرار صنعت بوده و این ضابطه از سال‌ها پیش تعیین شده است و در مواردی نظیر صنایع غذایی این مسئله اجتناب‌‌ناپذیر بوده و این صنایع به‌دلیل توجیهات اقتصادی و زمان مصرف‌شان نمی‌توانند در شعاع بیشتر از 120 کیلومتر استقرار یابند اما باید توجه داشت که این ضوابط در برخی موارد اجرا نشده و نتیجه این شده که امروزه ساخت‌وسازهایی در این محدوده انجام شده و صنایعی مستقر شده‌اند که انجام هرگونه برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار را تقریباً منتفی می‌سازند.
- با این حساب تهران در رتبه‌بندی شاخص‌های توسعه پایدار نمی‌تواند وضعیت خوبی داشته باشد.
همین‌طور است که می‌گویید. ما شاخص‌های ناپایداری‌مان بیشتر از شاخص‌های پایداری‌مان است و اولین ناپایداری استقرار جمعیت در تهران بدون برنامه‌ریزی‌های کارشناسانه بوده است. درخصوص وضعیت آب ، خاک و هوا در تهران حرف برای گفتن نداریم چون شاخص‌ها پایین‌تر از استاندارد است. سرانه آب تهران 360متر مکعب بوده و این درحالی‌است که براساس استانداردهای موجود سرانه آب زیر هزار متر مکعب در آستانه بحران قرار دارد. در مورد هوا که وضعیت به‌مراتب بدتر بوده و خاک هم که متری شده است، به‌گونه‌ای که بیشتر شهروندان ایران سعی می‌کنند با توجه به ارزش افزوده‌ای که در مورد املاک تهران وجود دارد خانه‌ای در آن داشته باشند و این ارزش افزوده هم به‌وجود می‌آید؛ یعنی قیمت زمین و ملکشان تا چندین برابر افزایش پیدا می‌کند.
- این موضوع چگونه باید کنترل می‌شد که وضعیت به این‌صورت درنیاید؟
با برنامه‌ریزی در راستای توسعه پایدار؛ چیزی که دنیا از 17 سال پیش شروع کرده و براساس آن عمل می‌کند و درحال حاضر کشورهایی مثل چین و هند که البته جمعیت بالایی نیز نسبت به کشورهای دیگر جهان دارند موفقیت‌هایی در این زمینه داشته‌اند که قابل‌توجه است در حالی‌که ما تنها در کلانشهر تهران یک برنامه‌ریزی اصولی در این راستا نداشته‌ایم تا جلوی این همه آلودگی گرفته شود؛ آلودگی در ابعاد مختلف؛ چه از نظر صوتی و چه از نظر هوا که دیگر حتی کودکان هم در مورد آن واهمه دارند. از نظر من دیگر تهران از حالت تعادل خارج شده است و در چنین شرایطی صحبت و برنامه‌ریزی در مورد توسعه پایدار عملاً نتیجه مشخص و قطعی‌ای نخواهد داشت. با توجه به اینکه مسئولان نیز در این مورد اتفاق‌نظر نداشته و نظرات متفاوتی در مورد توسعه پایدار دارند.
- فکر نمی‌کنید موضوع استقرار صنایع در اطراف تهران معلول همین اختلاف‌نظرها میان مدیران اجرایی بوده است؟
به هر حال وقتی تعریف‌ها متفاوت باشد عملکردها نیز به تبع آن متفاوت خواهد بود و این مسئله در کمیته توسعه پایدار نمود پیدا می‌کند چرا که ما در حال حاضر همانند کشورهای دیگر جهان کمیته‌ای تحت‌عنوان توسعه پایدار داریم و نهادها و ارگان‌هایی نیز در آن عضویت دارند اما مگر کسی به این موضوع توجه می‌کند.
- درواقع در حد یک تشکیلات است.
می‌شود این‌طور گفت.
- از وضعیت کشورهای دیگر بگویید، اینکه آنها چگونه برای توسعه پایدار برنامه‌ریزی می‌کنند؟
در سال 1992 در جریان کنفرانس ریو این موضوع دغدغه بسیاری از کشورها بوده و آنها نگران این بودند که چگونه از منابع استفاده کنند که پس‌اندازی نیز برای آیندگان باشد؛ موضوعی که در تهران اصلاً به آن فکر نمی‌شود و ما پیش‌خور می‌کنیم بدون اینکه فکر کنیم آیندگان نیز از این خاک ، آب و هوا سهمی دارند. بنابراین پس از کنفرانس ریو، توسعه پایدار در دستور کار کشورهای جهان قرار گرفت و آنها براساس آن شروع کردند به برنامه‌ریزی‌هایی که همه ابعاد توسعه ارضی و انسانی شهرها را در نظر می‌گرفت، به‌گونه‌ای که دیگر محیط‌زیست شهری فدای توسعه بی‌حد‌وحصر آن نمی‌شد.
- مطالعات نشان می‌دهد که آنها صنعت را با طبیعت تلفیق دادند؛ به‌عنوان نمونه در آلمان کارخانه‌ها در مزارع واقع شده‌اند و این موضوع آسیبی به محیط‌زیست وارد نیاورده، درحالی‌که در تهران به‌ویژه اطراف آن که مورد بحث ماست باغ‌ها از بین رفته و به‌جای آن صنایع مستقر شده‌اند. هرچند شما معتقدید که ما ضوابط استقرار صنعت را داریم ولی ما در عمل چیزی از این ضوابط نمی‌بینیم و درحال حاضر هم آلاینده‌های حاصل از این صنایع، آلودگی تهران را دامن می‌زند، با توجه به این مسائل آیا کمیته توسعه پایدار برنامه‌ای برای نجات تهران ریخته یا نه؟
برنامه‌ریزی اساسی در این ارتباط صورت نگرفته و من برنامه‌ای را سراغ ندارم که به معضل تهران به‌صورت جدی نگاه کند کمااینکه دستگاه‌ها در کمیته عضویت دارند و صحبت‌هایی نیز در مورد توسعه پایدار می‌شود اما اینکه این ارگان‌ها تا چه‌حد این دغدغه را دارند می‌توانم بگویم در حال حاضر این دغدغه جدی نبوده و درحقیقت رویکرد نهادها خود بر این موضوع صحه می‌گذارد.
- آیا آماری دارید که نشان بدهد صنایعی که در اطراف تهران مستقر شده‌اند چند درصد از آلودگی‌های پایتخت را دامن می‌زنند تا شهروندان خود در مورد عواقب تجمع صنایع در اطراف شهر قضاوت کنند و راهکار عملی محیط‌زیست برای کاهش آلاینده‌های صنعتی چیست؟
براساس 3-2 مطالعه‌ای که توسط شهرداری، محیط‌زیست و برخی نهادهای متولی صورت گرفته، 80درصد آلودگی‌های تهران مربوط به خودروها و عوامل متحرک در سطح شهر بوده و 20درصد دیگر به بقیه عوامل ازجمله صنایع بازمی‌گردد. البته راهکار عملی کنترل همان عامل اصلی یعنی خودروهاست ولی راه‌حل اساسی از نظر من این است که ما صنایع پاک را در اطراف پایتخت مستقر کنیم و صنایع نیز به سمت سوخت پاک بروند؛ حرکتی که کشورهای توسعه‌یافته انجام داده‌اند و براساس آن عمل می‌کنند.
- و نتیجه تمام صحبت‌ها، تهران چقدر با توسعه پایدار فاصله دارد؟
اندازه تمام سال‌هایی که بدون برنامه رشد کرده و فراهم کردن زیرساخت‌ها برای حل معضلاتش.
