«امام، علامه، حافظ بزرگ و چیرهدست، محدث شام، ثقهالدین، ابوالقاسم دمشقی شافعی، صاحب تاریخ دمشق در آغاز ماه محرم سال 499 متولد شد. در سال 520 به عراق کوچید. در سال 521 حج گزارد و در سال 529 از راه آذربایجان، به خراسان رفت. او علیبنحسنبن هبهاللهبنعبداللهبن حسین است. شمار شیوخ او که در معجم او یاد شدهاند 1300 تن از طریق سماع، 46 شیخ از طریق انشاء و 290 شیخ از طریق اجازه و هشتاد و چند زن هستند که مجموعه آنها تقریبا 1716 میشود. او آثار فراوانی از خویش بر جای نهاده است.
او مردی بود تیزفهم، حافظ، پرکار، ذکی، بصیر در کار و در روزگار خود یگانه عصرش بود. او در شب دوشنبه 11 ماه رجب سال 571 درگذشت، قطب نیشابوری بر او نماز گزارد و سلطان بر جنازه وی حاضر شد. او را نزد پدرش در قبرستان بابالصغیر در دمشق به خاک سپردند.» (سیر اعلام النبلاء، ج20، صص554تا715 ،ش 354 با تلخیص و تصرف) چنان که در متن شرح حال ابنعساکر آمده است او شافعی مذهب و از اهل سنت است.
ب) درباره کتاب: چنانکه از نام کتاب هویداست، کتاب معجمی است فراخدامن درباره تاریخ دمشق، یعنی شهر زادگاه مصنف کتاب، علیبنحسن معروف به ابنعساکر. دمشق روزگاری پایتخت امویان بهشمار میرفت و از اینرو خلفای فراوانی را شاهد بودهاست که در آن شهر به حکمرانی پرداختهاند و این طبیعتاً دستمایه مناسبی بودهاست تا شخصی چون ابنعساکر به تبیین تاریخ این شهر بپردازد.
علامه ابنمنظور انصاری صاحب معجم بزرگ لسان العرب، سالها بعد کتاب تاریخ دمشق را که در چاپهای جدید در مجموعهای 50جلدی فراهم آمده است، خلاصه و مختصر کرد. این کتاب را که مختصر تاریخ دمشق نام دارد، احمد راتب حمدویش و محمد ناجی الحمر به سال 1405 در قاهره و توسط انتشارات دارالفکر به همراه تحقیق و تصحیح عرضه کردهاند. در خود کتاب تاریخ دمشق ابنعساکر، چیزی در حدود 400روایت به بررسی تاریخ عاشورا و مقتلالحسین پرداختهاند؛ هرچند تا سال 1415 هـ.ق این 400 حدیث هرگز به صورت مجزا و تحت عنوان مقتلالحسین یا چیزی شبیه به آن منتشر نشده بودند.
در این سال فاضل گرانقدر محمدرضا حسینیجلالی مجموعه این 400حدیث را تحت عنوان «الحسین(ع): سماته و سیره» یعنی سیره و سیمای امام حسین(ع) به صورت مجزا فراهم آورد. در این کتاب به چند دلیل که به ظاهر منطقی به نظر میرسند اسانید روایات چهارصدگانه حذف شده است و البته برای سهولت شناسایی متون اصلی و متونی که بعدا به کتاب افزوده شدهاند، احادیث در مجموعههایی مجزا قرار داده شدهاند.
توضیحات و شروح فراوانی بر متون روایات نگاشته شده و متن از جنبههای لغوی، تاریخی و روششناختی وارسی شده است. فراهمکننده کتاب خود را مقید داشته تا به متن ابنعساکر وفادار باقی بماند و جز در پارهای موارد مطلبی بر متن اصلی نیفزاید. یکی از ویژگیهای مثبت کتاب «الحسین(ع): سماته و سیرته» تخرج احادیث و مطابقت احادیث دو کتاب تاریخ دمشق ابنعساکر و تاریخ دمشق خلاصه شده علامه ابنمنظور انصاری است. ترجمه کتاب را انتشارات اساطیر به سال 1383 منتشر کرد. این ترجمه از آن جویا جهانبخش است.
ج) نمونههایی از متن کتاب: «معاویه در شب نیمه رجب سال شصتم بمرد و مردمان از برای یزید بیعت نمودند؛ پس یزید به واسطه عبداللهبنعمر عامری به ولیدبنعقبه بنابوسفیان که امیر امویان بود در مدینه نامه نوشت که: مردمان را بخوان و از برای من از ایشان بیعت بگیر و آغاز کن از بزرگان قریش و باید اول کسی که بیعتگرفتن را از او آغاز میکنی حسینبنعلیبنابیطالب باشد.
پس ولیدبنعقبه هماندم، نیمهشب، به حسینبن علی پیغام فرستاد. حسین همان شب به سوی مکه بیرون شد و مردمان بامداد برخاستند و برای بیعت یزید روان شدند؛ پس حسین را جستند و نیافتند. حسین برای آنکه در ایام حج با دولتیان در حرم درگیر نشود، دوشنبه دهه نخست ذیالحجه سال 60 در میان خاندان خود و 60 چهره متوجه کوفه به سوی عراق روان گردید.»