در سال‌های آغازین فعالیت، شهرداری تهران وابسته به کمک‌های دولتی یا حکومتی بود و خود کمتر به‌عنوان تامین‌کننده منابع مالی توانست گام بردارد. اما این نهاد به‌تدریج با تاسیس شرکت‌های مختلف و ایجاد بسترهای مناسب برای تامین منابع مالی در راه تامین
منابع اقتصادی قدم برداشت و برای اولین بار با تکیه بر این منابع بود که در سال 1347 توانست بودجه‌ای متناسب با فعالیت خود به دست آورد و به ساماندهی امور شهر بپردازد.
البته این روند یک بار دیگر و در دهه 70 نیز رخ داد و اعتبار مالی شهرداری تهران در طول سال چندین برابر افزایش یافت و شهر به لحاظ توسعه و ساخت‌و‌ساز گام‌های نوینی در پیش گرفت.
شهردار تهران در طول چند سال اخیر توانست بودجه خود را از رقم 800 میلیارد تومان در سال 83 به 6 هزار میلیارد تومان در سال‌جاری برساند. در واقع این رقم یک دهم بودجه کل کشور است و به نوعی می‌توان گفت که شهرداری تنها نهادی است که بدون کمک دولت و به تنهایی قادر است معادل یک دهم بودجه کشور را برای اداره شهر به‌دست آورد و آن‌را هزینه کند. هرچند مرکز مطالعات منابع انسانی مرکر وابسته به بانک جهانی در گزارش خود از وجود ثروت در شهرهای بزرگ جهان، تهران را شایسته داشتن بودجه‌ای معادل 8.8 هزار میلیارد تومان دانسته است، اما همین دستیابی به بودجه فعلی شهرداری تهران که در همان روزهای آغازین پیشنهاد، کمی غیرقابل اجرا تلقی می‌شد، می‌تواند نوید‌بخش باشد. مسلما بارزترین جلوه این افزایش بودجه، گسترش ساخت و سازها و ایجاد مراکز عمومی گسترده و همچنین فراهم آوردن شهری مناسب برای شهروندان است.
شورای شهر تهران نیز در جهت ایجاد فضایی مناسب برای توسعه منابع اقتصادی و همچنین ساماندهی فعالیت 67 شرکت تحت پوشش شهرداری تهران اقدام به بررسی و ساماندهی آنان کرده‌است. این اقدام شورا علاوه بر آنکه می‌تواند شرکت‌های شهرداری را تحت قوانین خاصی درآورد، بستری مناسب برای دستیابی شهرداری تهران به منابعی برای درآمد پایدار است. مسلما با ساماندهی شرکت‌های شهرداری زمینه برای تحقق بسیاری از برنامه‌های اقتصادی این نهاد برداشته خواهد شد. برآیند جلسه هفته گذشته اعضای شورای شهر با شهردار تهران که به بررسی وضعیت شرکت‌های شهرداری اختصاص داشت یک جمله بود که هم از زبان شهردار تهران و هم از قول حسن بیادی شنیده شد: «خصوصی‌سازی بهترین روش برای اداره امور شهر است.»
رسول خادم رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در این جلسه به ارائه گزارش از عملکرد بودجه سال 87 شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به شهرداری تهران پرداخت؛ اقدامی که شهرداری تهران را به‌عنوان نهادی بیشتر نظارتی بر شرکت‌هایش تبدیل می‌کند و عملکرد مناسب 67 شرکت تحت پوشش خود را به همراه خواهد داشت.
به گفته وی در بررسی بودجه سال 87 شهرداری تهران مقرر شد که شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به شهرداری نیز بودجه‌های خودشان را در قالب بودجه شهرداری به شورا ارائه دهند که در حال حاضر 64 سازمان و شرکت بودجه‌هایشان را مصوب کرده‌اند که لازم بود گزارشی از عملکرد آنها به شورا ارائه شود. وی خاطر نشان کرد که از این تعداد شرکت‌ها تنها 3 شرکت خدمات اجتماعی و رفاهی و شرکت فرهنگی ورزشی شهر سالم و نیز شرکت تدبیر بافت امکان بازدید و بررسی اسناد بودجه‌ای آنها محقق نشد. وی هدف از بررسی عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌ها را تعیین مشکلات اجرایی از مرحله واگذاری کار تا مرحله تحویل و ارائه راهکار رفع مشکلات با پیشنهاد طرح‌ها و لوایح مورد نیاز به شورای شهر تهران دانست.
مروری بر فعالیت شرکت‌ها
خادم در ادامه با اشاره به وضعیت پیشرفت طرح‌ها و فعالیت‌های شرکت‌ها گفت: شرکت‌ها در بخش عمرانی، خدماتی، مطالعاتی، تجاری و تولیدی و سایر موارد فعالیت دارند و بیشتر قراردادها در بخش عمرانی است و حدود 81درصد را شامل می‌شود و 12.2 درصد از قراردادها نیز در زمینه خدماتی منعقد شده است. وی یادآور شد: 97 درصد فعالیت‌های شرکت‌ها مربوط به فعالیت‌های مختص به شهرداری است. خادم در بخش دیگری از گزارش خود افزود: بیش از 2هزار و 200 میلیارد تومان جمع کل قراردادهایی است که شرکت‌ها با واحدهای اجرایی داخلی شهرداری تهران منعقد کرده‌اند و نیز 9 میلیارد و 500میلیون تومان نیز با خارج از مجموعه شهرداری قرارداد بسته‌اند. براساس گزارش ارائه شده 99.1 درصد طرح‌ها براساس توافقنامه‌ها و خارج از برگزاری مناقصه عمومی و محدود تنها توسط شرکت‌ها انجام شده است. مهندس بیادی با اشاره به بخشی از گزارش ارائه‌شده گفت: براساس این گزارش مشخص می‌شود که 97درصد فعالیت‌ها بدون انجام مناقصه انجام می‌شود؛ یعنی با دلالی و واسطه گری این طرح‌ها واگذار می‌شود. رسول خادم در این‌باره گفت: اشتباه نشود گزارش فعلی تنها عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌ها است.
شهرداری تهران یکسری فعالیت‌هایی دارد که خودش به‌صورت مستقل وارد عمل شده و مناقصه برگزار می‌کند. تمام فعالیت‌های مربوط به شهرداری توسط شرکت‌ها و سازمان‌ها انجام نمی‌شود. به گفته خادم، تعداد قرارداد شرکت‌ها 3152 قرارداد بوده که 416 قرارداد امانی بر مبنای توافقنامه و یا شرح وظایف بوده، 139 قرارداد مناقصه عمومی، 2553 استعلامی و 44 قرارداد بر پایه واگذاری انجام گرفته است. وی در ادامه افزود: یک‌هزار و 738 طرح که حدود 54.6 درصد فعالیت‌های شرکت‌ها را شامل می‌شود براساس برنامه زمانبندی انجام‌گرفته و یا حتی جلوتر از زمانبندی در حال انجام است و 45درصد از طرح‌ها نسبت به برنامه زمانبندی و بودجه عقب هستند.
افزایش درآمد؛ یک اتفاق مثبت
خادم در ادامه با ارائه درصد تحقق درآمد و هزینه 6ماهه شرکت‌ها و علل تغییرات گفت: براین اساس شرکت شهروند دارای 19.3 درصد افزایش درآمد نسبت به پیش‌بینی بوده که دلیل این افزایش تعداد فروشگاه‌ها و رشد قیمت‌ها بوده و این در حالی است که شرکت برج میلاد آسمان 100 درصد تغییرات منفی درآمدی داشته که دلیل آن عدم‌واگذاری فضاهای برج عنوان شده است. وی افزود: دلیل 23.8 درصدی تغییرات منفی درآمد شرکت مترو نیز عدم‌دریافت یارانه بلیت از دولت بوده و در مقابل شرکت یادمان سازه در بخش درآمدی 59درصد افزایش درآمد داشته که این موضوع به‌دلیل افزایش فعالیت برای اتمام طرح و انعقاد اکثر قراردادها در ابتدای سال بوده است.
خادم در ادامه یاد آور شد: تعاونی اعتباری شهر 61درصد تغییرات منفی درآمدی به‌دلیل تبدیل به مؤسسه مالی براساس قوانین بانک مرکزی و مصوبه شورا را داشته و در حال حاضر تنها به کارهای مربوط به پرداخت‌ها فعالیت دارد تا در آینده به فعالیت‌های اصلی خود بپردازد و شرکت واحد اتوبوسرانی نیز 17درصد تغییرات منفی درآمدی به‌دلیل عدم‌تحقق یارانه پیش‌بینی‌شده در بودجه داشته است. همچنین شرکت همشهری و ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو نیز به‌ترتیب منفی 8درصد و منفی 41درصد تغییرات درآمدی داشته‌اند که دلایل آن به‌ترتیب کاهش تیراژ موردی و آگهی و تعویق مراجعه اتومبیل‌های متقاضی طرح ترافیک و عدم‌امکان عقد قرارداد با بنیاد تعاون در جهت اعمال قانون است.
خادم درخصوص دلیل و تغییرات منفی درآمدی اکثر شرکت‌های وابسته به شهرداری گفت: چون اولین سالی بوده که شرکت‌ها بودجه خود را به شورای شهر ارائه داده‌اند، طبیعتا پیش‌بینی‌های لازم از اول در نظر گرفته نشده بود و حتی بسیاری از پیش‌بینی‌های درآمدی از ابتدا اشتباه بود. وی در عین حال گفت: اکثر شرکت‌های شهرداری به‌صورت واسطه عمل کرده‌اند که این موضوع انحرافات غیرمنطقی در بودجه آنها را نشان می‌دهد.
رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران گفت: این گزارش مربوط به عملکرد 6 ماهه اول سال است و در این 6ماه اکثر بودجه به‌صورت نقدی نوشته می‌شود، در حالی که بودجه 6ماهه دوم تعهدی و غیرنقدی لحاظ می‌شود. به گفته خادم، برخی از طرح‌های شرکت‌ها به‌دلیل نداشتن دستور کار 29 درصد، کمبود اعتبار، 3.6 درصد عدم‌تامین نقدینگی و 24.3 درصد دچار مسائل و مشکلاتی شده‌اند. وی در ادامه با ارائه گزارش فعالیت سازمان‌های شهرداری تهران گفت: 51.7 درصد قرارداد منعقد شده در داخل شهرداری، 14.7 درصد خارج از شهرداری و 28 درصد از طرح‌ها با منابع خود سازمان‌ها در حال انجام است.
براساس بررسی‌های رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر، 35 مناقصه‌عمومی، 7 مناقصه محدود و 464 توافقنامه در سازمان‌های وابسته به شهرداری تهران انجام شده است که در مجموع 56 درصد طرح‌ها به‌صورت امانی، 25 درصد به‌صورت مناقصه عمومی، 4 درصد مناقصه محدود و 14.2 درصد به‌صورت واگذاری به مرحله اجرا گذاشته شده است. رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران درصد تغییرات مثبت و منفی درآمدی سازمان‌های وابسته به شهرداری را در ادامه گزارش خود عنوان کرد و گفت: سازمان آتش‌نشانی 12.5 درصد تغییرات مثبت درآمدی به‌دلیل در آمد فروش املاک و بهشت‌زهرا 28درصد تغییرات مثبت درآمدی به‌دلیل افزایش تعداد نرخ ارائه خدمات داشته است.
وی همچنین افزود: سازمان پارک‌ها و فضای سبز منفی 31 درصد تغییرات درآمدی به‌دلیل جابه‌جایی اعتبارات برای پرداخت تعهدات طرح نمایشگاه گل و گیاه و سازمان حمل‌ونقل و ترافیک منفی 82درصد تغییرات درآمدی به‌دلیل عدم‌وصول بابت BRT از شرکت واحد دریافت درآمد از آرم ترافیک در 6ماهه دوم سال در کارنامه خود ثبت کرده است. به گفته خادم تغییرات درآمدی سازمان زیباسازی منفی 49درصد و سازمان فرهنگی و هنری مثبت 64درصد بوده که به‌ترتیب به‌دلیل عدم‌تحقق اعتبارات غیرنقدی و انعقاد اکثر قراردادها در 6ماهه اول سال به دست آمده است.
موانع پیش‌رو
رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران توان پایین مالی و فنی سرمایه‌گذار و تعلل سرمایه‌گذاری را از جمله مشکلات سازمان‌ها در رابطه با تعلل در طرح‌ها نامید و گفت: کمبود زمین و تعلل دستگاه ذی‌ربط نیز از مشکلات موجود در این بخش است. وی در ادامه با ارائه نتایج حاصل از بازدید درخصوص مسائل و مشکلات و علت ریشه‌ای بروز مشکلات گفت: جایگاه نامشخص برخی شرکت‌ها و سازمان‌ها در انجام فعالیت‌ها، نداشتن رتبه بندی و تشخیص صلاحیت، انجام کار موازی توسط واحدها، عدم‌ثبات مدیران شرکت‌ها و سازمان‌ها و عدم‌گسترش فعالیت از جمله مهم‌ترین مشکلات موجود در این بخش است. خادم در پایان گفت: در مجموع شرکت‌های وابسته به شهرداری تهران 25هزار و 767 نفر نیرو دارند و در مقابل تعداد نیروهای سازمان‌های وابسته به شهرداری 12 هزار و 333 نفر است که بالاترین پرسنل متعلق به سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران با 2 هزار و 324 نفر و شرکت واحد اتوبوسرانی با 16 هزار و 869 نفر است.
