عادت کرده بودیم که اگر قرار است از بودجه‌های جاری و یا عمرانی سخن می‌گوییم روبه‌روی مدیری شهری بنشینیم و از میزان پیشرفت طرح‌های عمرانی بپرسیم. این عادت‌ها یک سابقه تاریخی دیرینه بود. همان ماجرای دوری دانشگاه و مدیریت‌ها؛ موضوعی که با گذشت قریب به یک قرن هنوز هم ادامه دارد. اما این‌بار وقتی که روبه‌روی محمد علی دوایی فر، شهردار دزفول نشستیم کمی موضوع فرق کرد.
او جزء معدود شهردارانی بود که سخن از توسعه پایدار به میان آورد. او شهرداری بود که نگران آلودگی‌های زیست‌محیطی بود و دغدغه این را داشت که چرا گوزن زرد دزفول در دوره‌ای رو به انقراض گذاشته است. دادن روحی تازه به حریم رودخانه دز می‌توانست لبخند را به لبانش بنشاند و اتفاقا در فعالیت‌های عمرانی هم سخت گیر.
- ویژگی شهر دزفول چیست؟
شهر دزفول قدمتی 5 هزار ساله دارد و به شهری با بناهای آجری معروف است. چرا که تمام بناهای شهر از آجر است. شاید کیفیت و به کارگیری این مصالح بود که با توجه به گرمای هوای این شهر توانسته در طول قرن‌ها، همچنان پا برجا باقی بماند. رودخانه دز که از وسط شهر عبور می‌کند و در واقع 5 کیلومتر از رودخانه از دل شهر می‌گذرد ویژگی منحصر به فردی به شهر داده و باعث ایجاد پتانسیلی قوی در شهر شده است.
شهرداری دزفول هم با توجه به نیازهای مردم و رویکرد شورا، به مسائل زیر بنایی پرداخت. البته خروج از موضوعات روزمره اداره شهر امکان‌پذیر نبود. اما با توان ویژه‌ای که نشأت گرفته از مردم بود، توانستیم علاوه بر فعالیت‌های روزمره به سمت مسائل زیربنایی شهر گام برداریم. در این راستا، طی یک فراخوان جمعی از شهروندان نظر سنجی شد و در حدود 600 پیشنهاد از سوی شهروندان ارائه شد و با توجه به‌نظرات تخصصی مدیریت شهری و مدیریت استان، سند چشم‌اندازی نوشته شد تا مردم بتوانند براساس آن، مدیریتی پاسخگو را در شهر حس کنند و خواسته‌هایشان را در آینده از مدیران مطالبه کنند.
سند چشم‌اندازی که طراحی کردیم براساس سه محور استوار است که در محور اول، ارتقای توانمندی‌های فرهنگی و تاریخی شهر است. محور دوم سند، ایجاد درآمد پایدار برای شهر نه برای شهرداری. مدیریت شهری دزفول معتقد است که وقتی شهر درآمد پایدار و ثابت داشته باشد، شهرداری هم درآمدی پایدار خواهد داشت. محور سوم سند نیز تامین سرانه‌های خدماتی و رفاهی برای شهر است. متأسفانه سرانه‌های خدماتی و رفاهی در طول سال‌های گذشته به‌ویژه دوران دفاع مقدس از بین رفته بود و تا به امروز هم اتفاق مهمی در آنها نیفتاده است.
- برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و محورهای یاد شده چه برنامه‌ای در
دست دارید؟
براساس آنچه در سند پیش‌بینی شده برنامه‌های مختلفی در دست اجرا است. سه راهکار عمده برای دستیابی به محورهای سه‌گانه سند چشم‌انداز در نظر گرفته شده است که اولین آن استفاده از پتانسیل‌های موجود در رودخانه دز است. در واقع با توسعه صنعت گردشگری و توجه به مسائل زیست‌محیطی می‌توان از این توان بهره‌مند شد و به اهدافمان نزدیک شویم. از سویی توجه به تامین سرانه‌های فضای سبز در ساحل رودخانه دز می‌تواند به این هدف کمک فراوانی کند.
دومین راهکار برای دستیابی به اهداف سند، استفاده از پتانسیل‌های بافت کهن شهری است. با توجه به اینکه دزفول در حال حاضر 200 هکتار بافت کهن دارد که بسیار هم ارزشمند است، این بافت شرایط بافت فرسوده را دارد. اما با توجه به بناهای ارزشمند این بافت تاریخی دارای ارزش معماری در شهر است . حدود 180 اثر تاریخی ثبت شده در این محدوده به نوعی می‌تواند پتانسیلی قابل توجه در شهر باشد. هر چند در حال حاضر شناسایی و ثبت برخی آثار دیگر در این بافت در دستور کار قرار گرفته است. مدیریت شهری دزفول به این نتیجه رسیده است که بافت کهن شهر با توجه به سابقه تاریخی دیرین‌اش می‌تواند نبض اقتصادی شهر باشد.
تردیدی نیست که این بخش پتانسیل بسیار بالای اقتصادی دارد. یعنی با پردازش به این بافت، برخی اهداف مهم سند تحقق می‌یابد. سومین راهکاری که پیش‌بینی کردیم، استفاده از اراضی حاشیه شهر است. این مشکل همه شهرهای کشور است که در داخل محدوده شهری به‌دلیل جمعیت ساکن زیاد، امکان جبران سرانه‌های مختلف وجود ندارد. بلکه حاشیه شهرها هستند که می‌توانند با سرمایه‌گذاری به‌مراتب کمتر، سرانه‌های قابل توجهی در آن برای شهر ایجاد کنند.
- آیا این حجم کار در کنار حل مسائل جاری شهر توان ویژه‌ای نمی‌طلبد؟
مسلما همین طور است. نگاه تخصصی ما به این مسئله باعث به کارگیری نیروهای متخصص بسیار شده است. در طراحی سند چشم‌انداز حدود 20 طرح مطالعاتی تعریف شده است؛ طرح‌هایی که مردم در جریان آن قرار گرفته‌اند. اما از آنجا که مدیریت شهری به خاطر درگیری با موضوعات روزمره شهر نمی‌توانست به نحو مقتضی تمامی مراحل طراحی و اجرای سند چشم‌انداز را به‌طور جدی پیگیری کند، از نیروهای متخصص برای این امر استفاده کرد. در همین راستا مهندسان مشاور چغازنبیل را به‌عنوان مدیریت طرح در نظر گرفته تا بر چگونگی اجرا و تحقق اهداف سند چشم‌انداز نظارت کامل داشته باشند تا تمام این طرح‌ها به خوبی هدایت و راهبری شوند.
حفظ محیط‌زیست و توجه به توسعه پایدار از دغدغه‌های شهرداری دزفول است. خوشبختانه در تمام مراحل نظر مردم نیز بر چگونگی طراحی سند و در مراحل بعد از اجرای آن لحاظ می‌شود و این دغدغه شهرداری نیز برآمده از نگاه مردمی است.
- اما به‌نظر می‌رسد که توجه به بافت فرسوده و به تعبیر شما بافت کهن شهری می‌تواند نقطه کلیدی سند چشم‌انداز دزفول باشد.
یکی از ارزشمند‌ترین میراث ما در دزفول، حفظ بافت کهن شهری است که مدیریت طرح با حساسیت ویژه به آن توجه دارد. در واقع هدف داشتن یک طرح اجرایی و کامل است تا بتوانیم بافت کهن شهری را به مسیری اقتصادی و توانمند بکشانیم. البته نباید فراموش شود که با توجه به موضوعات مختلف در طول سال‌های گذشته از جمله 8 سال دفاع مقدس و همچنین نبود بودجه کافی، تاکنون آنگونه که باید به هسته مرکز شهر آجر رسیدگی نشده است. در واقع مسئولیت بافت کهن دزفول که در دنیا به معماری آجری شهره است، به‌عهده سازمان نوسازی و بهسازی است. این سازمان به طور مستقل رسیدگی به بافت کهن را به‌عهده دارد. در واقع این سازمان جزو 5 سازمان نوسازی و بهسازی مجرب در سطح کشور است که فعالیت آن درخصوص بافت کهن، از نظر سازمان همیاری‌ها بسیار قابل توجه ارزیابی شده است.
اگر بخواهم خلاصه بگویم، شالوده سند چشم‌انداز با تکیه بر مدیریت واحد شهری، حول دو رکن اصلی است: اول رونق و احیای ویژگی رودخانه دز به‌عنوان بستر اصلی شکل‌گیری شهر و دوم توجه به بافت کهن شهری که میراثی گرانبها از گذشتگان است.
- سند چشم‌انداز چند ساله است؟
این سند برای اجرا 5 ساله پیش‌بینی شده است. اما با توجه به اهداف سند چشم‌انداز 20 سال برای آن تصویر شده است. این سند یک سند راهبردی بلندمدت است که سیاست‌های آتی شهر را در برمی‌گیرد. در واقع احداث طرح‌های مختلف در طول 5سال باید انجام شود، اما رسیدن به اهداف مطرح شده در سند، طی زمان 20 ساله مورد نظر است.
- پس با توجه به این فعالیت‌ها که قابل توجه به‌نظر می‌رسد باید بودجه خوبی در اختیار داشته باشید.
بودجه ما اتفاقا زیاد نیست. بودجه مصوب شهرداری به همراه سازمان‌های مختلف در حدود 40میلیارد تومان است که خوشبختانه سیاست عمده ما در نحوه هزینه است. صرفه‌جویی و دقت در هزینه برای مدیریت شهری نوعی درآمدزایی به حساب می‌آید. این سیاست به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین سیاست‌های مدیریت شهری است. از این رقم که برای بسیاری از شهرداری‌های کشور، رقم چندانی نیست، ما به بهترین نحو ممکن استفاده می‌کنیم. شاید به همین دلیل است که دستیابی به اهداف مطروحه در سند با توجه به بودجه مورد نظر چندان منطقی به‌نظر نرسد. اما شهرداری دزفول در طول 2-3 سال گذشته نشان داده که این امر ممکن است.
- توجه به اقلیم و بهره‌مندی از الگو‌های معماری گذشته در شهرها مدت‌هاست که فراموش شده است. در سند چشم‌انداز تا چه اندازه به این مشخصه‌ها تاکید شده است. با توجه به اینکه دزفول شهری با قدمت 5هزار ساله و با معماری آجر است.
یکی از نقاط قوت سند، استفاده از مشاوران متخصص در طرح آن است. مطالعات گسترده و توجه به ویژگی‌های اقلیمی، جزء لاینفک طراحی سند چشم‌انداز شهر دزفول است. شهر دزفول بافت کهن غنی دارد. مشاوران ما در طراحی سند اقلیم، تناسبات شهر، ویژگی‌های طبیعی منطقه و حتی سلایق شهروندان را مورد توجه قرار داده‌اند. هر چند با داشتن فناوری‌های نوین توجه به این مشخصه‌ها برایمان بیشتر حائز اهمیت است. در مجموع مدیریت شهری از روندی که تاکنون در طراحی سند چشم‌انداز اتفاق افتاده راضی است. سعی بر این است که تمام مسائل اقلیمی، طبیعی و تاریخی در شهر احیاء و به کار گرفته شود.
از آنجا که سند براساس 2 محور رودخانه و بافت کهن تدوین شده است، این دو محور بستر اصلی کار ماست. تمام طرح‌های آینده شهر در چشم‌انداز 20 ساله و یا کوتاه مدت اجرایی
5 ساله براساس این دو رکن طراحی شده است. در واقع مبنای توسعه شهر دزفول بر تاریخ شهر و ویژگی‌های اقلیمی و طبیعی آن است.
