همشهری آنلاین: آموزش آداب مهمانی رفتن به کودک برای والدین بسیار مهم است. در واقع نوع رفتار کودک در یک جمع غریبه است که حاصل تربیت والدین را به رخ دیگران می‌کشد.
وقتی علیرغم همه حساسیت‌ها و تذکرهای شما، کودکتان در مهمانی سلام نمی‌کند، احساس می‌کنید تمام زحمت‌هایتان برای ادب کردن او به هدر رفته است.
توصیه می‌شود سخت نگیرید و آموزش این آداب را براساس اصول درستش پی بگیرید. گاهی توقع والدین از کودک زیادتر از توان و سن اوست. دکتر زهرا رمضان‌خانی، مشاور و روان‌شناس در این زمینه راهنمایی‌های مفیدی ارائه داده است.
از چه زمانی؟
از زمانی که کودک می‌تواند بین خانه و خارج از خانه تفاوت قائل شود، می‌توانیم آداب مهمانی رفتن را به او بیاموزیم. در سن ۶ تا ۸ ماهگی کودک فرق بین والدین یا مراقبان خودش را با دیگران متوجه می‌شود و غریبگی می‌کند. این غریبگی کردن برای روند رشد او لازم و در واقع نشان‌دهنده رشد عاطفی کودک است. اتفاقا اگر در این سن کودک بغل هر کسی برود نشان می‌دهد رشد عاطفی خوبی ندارد و شک می‌کنیم که ممکن است والدین از نظر عاطفی در تعامل لازم و کافی با کودک نیستند. او بین محبت‌های خاله و مادربزرگ محبت پدر و مادرش را ترجیح می‌دهد. پس این رفتار طبیعی است. والدین باید به بچه اطمینان دهند که «من پیشت هستم، تو می‌تونی بغل مامان‌بزرگ هم بری» یا «من و بابا داریم بهت نگاه می‌کنیم و جایی نمی‌ریم. برو بغل خاله ببوسش.»
نشانه‌های مهمانی رفتن
کودک از ۹ ماهگی به تدریج یاد می‌گیرد که مثلا پوشیدن کفش به معنای بیرون رفتن است، یا شال و کلاه یعنی «داریم می‌ریم خونه خاله.» وقتی کودک را برای بیرون رفتن آماده می‌کنید، توضیح دهید که او را به مهمانی می‌برید و باید لباسش را عوض کند، دست و رویش را بشوید و موهایش را مرتب کند. می‌توانید درباره اینکه به کجا می‌روید و او آنجا اجازه دارد چه کارهایی انجام دهد، برایش توضیح دهید. هر چقدر کودک بزرگ‌تر باشد، بهتر می‌تواند این محدودیت‌ها و آزادی‌ها را درک کند.
هجوم نیاورید
وقتی کودکی وارد یک مهمانی می‌شود همه اطرافیان از روی محبت و دوست داشتن به سمت او هجوم می‌آورند. یکی می‌خواهد او را بغل کند، یکی می‌خواهد او را ببوسد، یکی می‌خواهد لپش را بگیرد. گاهی بزرگترها یادشان می‌رود به این بچه حتی سلام کنند. در چنین شرایطی جو محیط، کودک را می‌گیرد و هر چقدر هم از قبل درباره سلام و آداب معاشرت آموزش دیده باشد، فراموش می‌کند. بدتر اینکه بچه را در منگنه هم قرار می‌دهند که «برو جلو سلام کن» یا «دست بده.» این بچه دیگر نمی‌تواند ارتباط برقرار کند. در حالی که بزرگترها باید با رفتاری متعادل و معمولی با کودک وارد معاشرت شوند.
آداب محیط‌های رسمی
تشخیص محیط‌های رسمی و غیررسمی به تدریج و از سن ۴ سالگی شروع می‌شود. البته در همان ابتدا نمی‌توان از کودک انتظار داشت که در یک محیط رسمی همان رفتاری را انجام دهد که ما انتظار داریم. او به تدریج یاد می‌گیرد که نوع رفتار در محیط‌های رسمی و غیررسمی را تمیز دهد.
سن ۴، ۵ سالگی زمانی است که کودک مهارت تعامل گروهی را یاد می‌گیرد. این سن بهترین زمان برای آموزش غیرمستقیم این مهارت‌ها در قالب شعر، داستان و نمایش است. به‌خصوص در این سن اگر آموزش‌ها در گروه اتفاق بیفتد، تاثیرگذاری زیادی دارد؛ مثلا وقتی در یک نمایش، مهمانی رفتن را تمرین یا مشاهده می‌کنند، خوب آموزش می‌بینند و آن‌چه را که آموخته‌اند در زندگی واقعی خود پیاده می‌کنند.
آموزش غیرمستقیم
آموزش غیرمستقیم آداب معاشرت و آداب مهمانی رفتن چیزی نیست که به صورت ناگهانی و از سنی خاص شروع شود. والدین می‌توانند از فرصت قصه‌گویی‌های شبانه برای آموزش این مهارت‌ها و رفتارهای صحیح به کودکشان استفاده کنند. کتاب‌های کودکانه بسیاری درباره آموزش مهارت‌های مختلف به کودکان وجود دارد. خود والدین هم می‌توانند با استفاده از خلاقیت خودشان آموزش‌ها را از طریق ساخت شخصیت‌های خیالی به کودک منتقل کنند.
بچه‌ها با قهرمان‌های داستان‌ها همذات‌پنداری می‌کنند. همین است که اگر قهرمان داستان فردی مودب باشد که در مهمانی رفتارهای خوبی از خود نشان می‌دهد برای کودک شما قابل قبول است. خودتان هم می‌توانید چاشنی‌هایی به این قصه‌ها اضافه کنید. «یک بچه کوچولویی بود به اسم نینا که هر وقت می‌رفت مهمانی سلام می‌کرد، بی‌اجازه به چیزی دست نمی‌زد، روی پای هر کسی نمی‌نشست و...».
تاثیر عوامل محیطی
نمی‌توانیم برای همه کودکان سن و سال مشخص و معینی را در نظر بگیریم و بگوییم در این سن همه بچه‌ها آداب معاشرت و آداب مهمانی رفتن را یاد می‌گیرند. تفاوت‌های فردی و زمینه‌های خانوادگی نیز بسیار مهم است.
بعضی خانواده‌ها زیاد اهل معاشرت و رفت و آمد هستند. در همین رفت و آمدها کودک چیزهای زیادی درباره نحوه برخورد با افراد مختلف و نحوه رفتار در محیط‌های مختلف یاد می‌گیرد اما اگر خانواده‌ای زیاد اهل رفت و آمد نباشد و فقط با عده‌ای معدود و مشخص رفت و آمدهای کم داشته باشد، فرزندشان دیرتر و کمتر این مفاهیم را می‌آموزد.
چه بسا برخی رفتارها را هرگز در کودکی نیاموزد تا زمانی که در بزرگسالی با آن مواجه شود. به‌علاوه اینکه تفاوت‌های فردی خود بچه‌ها در این زمینه تاثیرگذار است.
تشویق و تنبیه
در بحث‌های تربیتی فقط تشویق مطرح نیست. در بعضی موارد لازم است تنبیه غیربدنی- نیز اعمال شود. اگر دیدید کودکتان علیرغم همه آموزش‌ها و تذکرها باز هم رفتارهای ضداجتماعی و نامناسب در مهمانی انجام می‌دهد، خانه مردم را به هم می‌ریزد و خرابکاری می‌کند با در نظر گرفتن شرایط باید اول به او تذکر دهید و سپس تنبیه کنید. در نظر گرفتن شرایط، یعنی اول سن و سال کودک را در نظر بگیرید. از یک کودک ۲ ساله نمی‌توانید همان توقعی را داشته باشید که از یک کودک ۵ ساله دارید. به‌علاوه اینکه شدت تنبیه باید با عمل خطای صورت گرفته مناسب باشد.
نکته دیگر اینکه باید ببینید رفتارهای بد کودک در چه شرایطی اتفاق افتاده است؛ مثلا اگر شامش دیر شده، وقت خوابش رسیده و جای خواب ندارد، طبیعی است کلافه می‌شود، اعصابش به هم می‌ریزد و شلوغ‌کاری راه می‌اندازد. یا ممکن است تحت تحریک‌های بچه‌های بزرگ‌تر کاری را انجام داده باشد. بنابراین برای تنبیه کردن باید همه چیز را در نظر بگیرید.
چه تنبیهی؟
بچه‌ها مهمانی رفتن را دوست دارند. یک روش خوب برای تنبیه کردن این است که او را از مهمانی بعدی محروم کنید؛ «چون این دفعه خونه خاله رو به هم ریختی و اونو ناراحت کردی من از تو راضی نیستم و هفته دیگر به خونه خاله نمی‌ریم.»
افراد باید با هم هماهنگ باشند. گاهی به خاطر تعارف و ملاحظه اشتباه‌های کودک پوشانده می‌شود: «نه اشکالی نداره، کاری که نکرده، خونه خالش بوده دیگه.» اگر رفتار کودک واقعا بد بوده، میزبان باید کمی ناراحتی خود را نشان دهد، تا تذکر مادر موثر واقع شود. در شرایطی که رفتارهای کودک بسیار تخریب‌گر و شدید باشد نیاز به طرح رفتار درمانی دارد. ممکن است حتی مادر در مهمانی بعدی کودک را در خانه نزد پدرش بگذارد و برود؛ «چون دفعه قبل از رفتارت ناراضی بودم امروز تو خونه پیش مامان بزرگ/ بابا می‌مونی و من به تنهایی خونه خاله می‌رم.» البته زمان غیبت‌تان باید کوتاه‌تر از حد معمول باشد.
چه تشویقی؟
تشویق کردن در ازای رفتاری که باید جزو وظایف کودک باشد ممکن است او را باج‌گیر بار بیاورد. کودک باید بداند که مودب بودن و داشتن رفتاری مناسب در یک مهمانی جزو وظایف او و از مشخصات یک کودک خوب است. شما می‌توانید به صورت کلامی و با نوازش کردن به او بفهمانید که از رفتارش راضی هستید.
نظر شما