وقتی ما مردم را با اندیشه مهدویت به شکل عقلانی آشنا نکنیم، خرافات رشد می‌کند و پرورش می‌یابد. برای جمعی که از نظر عقلی موضوع امامت برایشان شکافته نشده و از این اندیشه بی‌خبر هستند یا آگاهی چندانی نسبت به این مقوله ندارند، عموماَ دچار انحراف می‌شوند.
باید نخست با اندیشه امامت آشنا شد تا رفته رفته سایر معارف در دل و جان اثر کند. شهید مطهری در این خصوص می‌گوید: « چون فکر کردن کار دشواری است سراغ اندیشیدن نمی‌رویم و به احساس رو می‌آوریم.» اما در مقوله دین، بویژه موضوع مهدویت، عقلانیت حرف نخست را می‌زند.
رستگاری انسان معاصر
حجت الاسلام و المسلمین احمد سالک عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز معتقد است اعتقاد به مهدویت یعنی اعتقاد به یک مصلح موعود برای رستگاری انسان معاصر و نجات او از همه ظلم‌ها، بی‌عدالتی‌ها، فقرها، رنج‌ها و جهل‌ها.
اعتقاد به مهدویت یعنی امید به یک آینده روشن و جهانی سرسبز و پر از پاکی و نشاط، یعنی نجات همه انسان‌ها از شر همه نیروهای شیطانی و استکباری، یعنی پیروزی و به حاکمیت رسیدن مستضعفان جهان در برابر مستکبران، یعنی یکپارچگی جهان و یک دستی همه انسان‌ها، یعنی طرح حکومت جهانی صالحان به رهبری یک انسان معصوم، یعنی رسیدن به آرمان‌شهر انسان‌ها.
اعتقاد به مهدویت یعنی نظریه شیعه برای آینده جهان و جهان آینده، یعنی تنها راه فراروی انسان معاصر برای خروج از همه بن‌بست‌ها و مشکلات و یگانه کشتی نجات انسان در برابر امواج توفنده و غرقاب‌های سخت آخرالزمان.
ذکر این نکته ضروری است که آموزه مهدویت، رکن اعتقادی شیعه و رمز هویت اوست. در روایت‌های معتبر بین شیعه و سنی داریم: «کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.»
در منابع شیعی نزدیک به چندین هزار روایت درباره امام مهدی(عج) و بیش از صد آیه قرآن وجود دارد که تأویل و مصداق آن امام زمان(عج) است. از آن‌رو که این همه آیه و روایت درباره چنین شخصیتی و دوره او وجود دارد، باید به صورت علمی و آکادمیک در مراکز پژوهشی به آن پرداخته شود.
ما معتقدیم که آموزۀ مهدویت ظرفیت فراوان و توان بسیار بالایی در پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و مسائل مختلف در عرصه‌های گوناگون حیات بشری را دارد.سالک اظهار داشت: آنچه قبل از ظهور حضرت باید فراهم شود، عطش جهانی و نیاز عمومی به یک منجی جهانی است و لازمه چنین چیزی رشد و عقلانیت فکری انسان‌هاست.
به عقیده سخنگوی جامعه روحانیت مبارز یکى از مسائل اساسى روز، بحث عقلانیت است که پیرامون آن آرای افراطى و تفریطى زیادى ابراز شده، مدعیان عقلانیت با نقدها و چالشهاى زیادى مواجه شده‌اند، تا آنجا که بعد از پافشارى مدرنیته بر بسندگى عقل براى رفع تمامى نیازهاى جامعه و عدم تحقق این ادعا، موجب شد از سوى پستمدرنها مورد چالش قرار گیرد و ماحصل آن ایجاد تفکر فرا مدرنیستها بود که در مقابل عقلانیت محض، مسئله «گفتمان» را مطرح کردند.
بشر متحیر و سرگردان امروز متوجه شد که تکیه بر عقلانیت و ادعاى رفع تمامى نیازهاى بشر بوسیله خرد جمعى و اعلام بىنیازى به وحى جز عدم یقین، سرگردانى، سیطره کمیت، خلاء معنویت و رفاه‌زدگى چیز دیگرى در پى نداشته است. در این برهه حساس که کلیه نسخههاى پیچیده شده توسط بشر رنگ باخته است، به نظر مىرسد تبیین و توجیه و معرفى دکترین مهدویت از منظر عقل و عقلانیت اصیل و مستحکم و تثبیت شده با مصباح وحى به عنوان مترقىترین دکترین مىتواند بهترین نسخه عملیاتى را براى درمان دردهاى بشرِ بریده شده از وحى بپیچد.
دکترینى که ضمن قائل بودن به جایگاه رفیع تعقل، عقل را در حل نیازهاى واقعى انسان بسنده نمی‌داند و بنا دارد با شکوفایى عقل، نیاز جدى بشریت به دین را احیا نماید و با تسلیم انسان در برابر فرمان‌های الهى، مسیر حرکت به سمت صلح جهانى و جامعه پر از عدل و داد را که آرمان همیشگى بشر بوده است، تحقق بخشد.
حاکمیت عقل کمال یافته بشر
حضرت مهدى(عج) آخرین وصى پیامبر(ص) براى تحقق اهداف جهانى دین مبین اسلام است و همان‌طور که حضرت رسول(ص) براى بیدار نمودن و فعالسازى عقول مبعوث شدند، حضرت هم به عنوان آخرین وصى پیامبر(ص) مهم‌ترین رسالت خود را با کمال بخشى به قدرت تعقل بشر آغاز مىنمایند و به این وسیله زمینه تحقق اهداف حکومت جهانى با حاکمیت عقل کمال یافته بشر فراهم مىگردد.
در دکترین مهدویت، طبق اسلام ناب محمدى و فرامین قرآن، آغاز حرکت و ساماندهى به برنامههاى حکومت جهانى حضرت براساس تفکر و تعقل است.
عقل و جایگاه رفیع آن در دکترین مهدویت
عقل در دکترین حضرت مهدى(عج) از جایگاه رفیعى برخوردار است، چرا که در تعالیم مترقى اسلام آن مقدار که از عقل ستایش به عمل آمده از کمتر مقولهاى تمجید شده است و این ستایش به گونهاى است که به کاربرد و کارآیى عقل و تأثیر آن در شناخت واقعیتها و تمیز درستى از نادرستى در ابعاد مختلف اعتقادى، عبادى، فردى و اجتماعى و... نظر دارد. از مجموع آنها مىتوان اعتبار و اهمیت و حجت ذاتى عقل را که مورد تصریح شرع نیز قرار گرفته است، نتیجه گرفت.
بر اساس تاکیدات دین مبین اسلام و روایات وارد شده از معصومین(ع) عقل به عنوان یک حجت برای دستیابی به حقایق بیان شده است که ابتدا پیش از هر اقدامی باید محمل عقلانی آن مورد بررسی قرار گیرد و در صورت انطباق آن با عقل مورد استناد قرار گیرد.
روایات در باب مدح عقل و تعیین جایگاه آن بسیار وارد شده است. عقل ملاک هر خیر، معرفت و ثواب معرفى شده و چیزى است که در میدان اصول و اعتقاد بشر مانند توحید، عدل، معاد و... معتبر شناخته شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه امام‌صادق(ع)معتقد است موضوع مهدویت محور تمام ادیان الهی است، همه ادیان الهی نسبت به این موضوع موضع مثبتی دارند و علائمی را برای آن ارائه کرده‌اند. آمدن مصلح از سوی همه ادیان مورد تاکید قرار گرفته است.
تبدیل موضوع مهدویت به مسائل شخصی رفتاری خرافی است
سالک می‌گوید: دو تفسیر درباره مهدویت می‌توان بیان کرد. یک تفسیر و تلقی ارتجاعی و خرافی و دیگر تلقی قرآنی و روایی. تلقی خرافی این است که مسئله مهدویت را به مسائل شخصی، قومی و قبیله‌ای تبدیل کنیم.
مثلاً کسی تحت فشار و زور است پس متوسل به امام زمان(عج) شود.کسانی که به دنبال مریدپروری و مریدبازی هستند از این فرصت استفاده می‌کنند. فرقه‌های ضاله‌ای نظیر بهائیت و بابیت نیز در کنار این نگاه خرافی به مهدویت پدید آمدند.
این عده آنقدر پیش می‌روند که ادعای نیابت امام را مطرح می‌کنند و پس از آن ارتباط با امام زمان و بعضاً برخی نیز ادعای امام زمان بودن را مطرح می‌کنند که البته وقتی می‌بینند که این ادعا خریداری ندارد به همان نیابت امام بسنده می‌کنند.
به عقیده این کسانی که به دنبال مسائل ارتجاعی و خرافی هستند جز در یک مقطع زمانی به جایی نرسیده‌اند. اینها از احساسات پاک مردم و نقطه ضعف‌های موجود استفاده می‌کنند.
عدم آگاهی نسبت به مهدویت سرآغاز سقوط در دام خرافه‌گرایی
سالک کمبود مطالعات در زمینه مهدویت و عدم آگاهی‌رسانی درست به مردم را یکی از عوامل گرفتار شدن برخی در دام خرافی‌پرستی دانست و گفت: انسان‌ها گرفتاری‌هایی در زندگی دارند و بر این اساس به دنبال تکیه گاه می‌گردند و چون آگاهی و شناخت دقیقی نسبت به حضرت حجت(عج) ندارند، وارد این وادی می‌شوند.
شنیده‌ام مقامات امنیتی کشور عده‌ای از کسانی را که ادعای امام زمانی داشته‌اند، دستگیر کرده‌اند که در بین آنها حتی تعدادی زن هم وجود دارد. به عقیده من این موضوع نیازمند اطلاع رسانی دقیق درباره مهدویت در سطوح مختلف است.
تلقی قرآنی از مهدویت منطبق با عقل
تلقی دوم از مهدویت تلقی قرآنی است که از متن آیات قرآن و احادیث به دست می‌آید. براساس این تفکر مهدویت با خاتمیت گره خورده است. وقتی به جریان حجه الوداع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که پیامبر بزرگوار اسلام(ص) در جریان غدیر خم در خطبه‌ای که برای حضرت امیر(ع) خواندند بیش از 100 جمله درباره اهل بیت(ع) گفتند که 7 جمله اصلی و کلیدی آن‌هم درباره حکومت حضرت مهدی(عج) بود. پیامبر اکرم(ص) 4 بار حکومت عدل مهدی و 3 بار نام آن حضرت را بر زبان مبارکشان آوردند.
سالک تاکید کرد: براین اساس که من بارها گفته‌ام غدیرخم دکترین تشیع است و خط مشی حرکت شیعه را در طول تاریخ روشن می‌کند. وقتی تلقی قرآنی و موضوعات مطرح شده در ادیان الهی را کنار هم قرار بدهیم می‌بینیم که در ادیان مختلف انتظار مصلح یک اصل است.
تلقی عقلی و نقلی از مهدویت
تلقی قرآنی از مهدویت خود دو بخش دارد. یک بخش عقلایی و دیگری نقلی است. بخش نقلی آن در آیات قرآن است. روایات بسیاری از اهل بیت درباره مهدویت نقل شده که نمونه آن فرمایشات پیامبر(ص) در غدیرخم است که عرضه کردم. اما در باب عقل باید بگویم عقلای جامعه تا آنجایی که می توانند از عقل فردی در حل معضلات بهره می برند و اگر نشد تکیه بر خرد جمعی می‌کنند.
عقلای قوم راه حل ها را پیدا می‌کنند، اما گاهی عقل فردی و جمعی با ابزار مادی نمی تواند مشکلات را حل کند و در اینجاست که عقل حکم می کند باید به قدرت ماورای طبیعی متوسل شوند. عقل حکم می کند آنجایی که جامعه نیازمند منجی است در آنجا منجی باید قدرت و سیطره اشرافش بالاتر و بیشتر از همه باشد. با قدرت های متعدد این امر عملیاتی نیست و باید یک قدرت واحد باشد تا بتواند عدل و داد را تحقق بخشد.
وی افزود: در این شرایط بشر سرگشته و حیران که قادر به حل معضلات نیست به سمت مصلح قدرتمند می رود و برای حل مشکلات خود از او یاری می جوید. علائمی که برای حضرت مهدی(عج) و مهدویت در قرآن و روایات وارد شده است عالیترین معیارها برای معرفی ایشان است. در جلد 52 بحارالانوار در صفحه 352 از این موضوع بحث می شود که سطح عقل و عقلانیت در جهان با ظهور حضرت کامل می شود و همه جهان به تکامل عقلانی می رسد.
در جایی نیز آمده است که حضرت مهدی(عج) می آید و ترس و رعب در دل ستمگران می‌افتد. خداوند آن حضرت را یاری می‌کند و تمام شرق و غرب عالم در اختیار حضرت مهدی(عج) قرار می گیرد. سراسر زمین آباد می شود و برابری تحقق می یابد.
سالک گفت: نقش اساسی و سرپرستی امام زمان(عج) با تشکیل حکومت واحد جهانی بر مبنای عدل و داد در مسیر کمال عقلی و مطلوب بشر تحقق می یابد، زیرا عقل دنبال برابری و آرامش و عدم تجاوز به حقوق دیگران و نبود تبعیض است.
عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز تاکید کرد: به کمال رسیدن عقل در زمان ما تحقق پیدا نکرده است زیرا که تجاوز به حقوق دیگران در پوشش حقوق بشر و از سوی کشورهای استکباری صورت می گیرد و تبعیض نژادی با اشکال مختلف در جهان اعمال می شود. قطعاً وضعیت موجود در جهان فاقد عقلانیت است و امام زمان(عج) با ظهور خودشان عقلانیتی را که به فراموشی سپرده شده است، تحقق می بخشند.
وی افزود: عقل به ما حکم می کند که به سمت مدینه فاضله‌ای برویم که محور آن یک انسان کامل عقلانی و روحانی باشد.
حضرت امیر(ع) در نهج البلاغه در یکی از خطبه هایشان نیز تاکید دارند که پیامبر اکرم(ص) آمدند تا لایه های روی عقل را که مدفون شده است آزاد کنند، عقول آزاد شده در راه خدا به جریان می افتد.آن چیزی که سبب می شود انس و ارتباط با امام زمان(عج) قطع شود گسترش جهل در جامعه است. باید به سمت عقلانیت پیش رویم که ارتباط ما با امام زمان(عج) برقرار شود.
دلایل گرایش به خرافات
به عقیده سخنگوی جامعه روحانیت مبارز دلایل مختلفی برای ابتلای افراد به خرافات وجود دارد که به عقیده وی باید از سوی کسانی که مسئولیت هدایت فکری و اعتقادی جامعه اسلامی را بر عهده دارند مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر آن کسانی نیز که در راس امور هستند به اینگونه مسائل دامن نزنند.
وی با اشاره به تاثیرات انقلاب اسلامی در ناکام گذاشتن توطئه های دشمنان علیه ملت مسلمان ایران و تلاش آنان برای شکست این انقلاب، گفت: یکی از موضوعات اساسی، شکل گیری انقلاب اسلامی است. حضرت امام خمینی(ره) در انقلاب، بدون خرافه و پیرایه و به گونه ای شفاف راه هدایت را به جامعه بشری ارائه کرد که اساس آن بر پایه مهدویت بود. امام معرفی اسلام ناب محمدی را تجدید کرد و بار دیگر همه اذهان چهره ای از اسلام واقعی را که با حضور مصلح جهانی کامل می شود، مشاهده کردند.
سالک خاطرنشان کرد: دشمنانی که در طول تاریخ تا امروز بر علیه پیامبر و امامان فعالیت کرده بودند در این دوران در قالب سلطه جهانی تجمیع شده اند. اینها با دیدن گسترش فرهنگ اهل بیت بر فعالیت های ضددینی خود افزودند و در ابعاد نظامی و سیاسی اقداماتی را آغاز کردند تا مقابل گسترش اسلام ناب محمدی بایستند، اما به طور قطع در این دو عرصه نتیجه‌ای نگرفتند.
پس از ناکامی در این راه ها در انزوای انقلاب اسلامی تلاش کردند، اما باز هم راه به جایی نبردند و فرهنگ اعتقاد به مصلح و مهدویت بیش از پیش گسترش یافت. امروز شخصیت‌های مشهور وابسته به لابی صهیونیست به این نتیجه رسیده‌اند که باید با اساس تفکر مهدویت مبارزه کنند. 160 مرکز تحقیقات آمریکا در بررسی های خود به این نتیجه رسیده اند که عملیات نظامی، سیاسی و اقتصادی و تحریم ها علیه انقلاب اسلامی موفق نخواهد بود و باید با ابزاری که خود اسلام است به جنگ اسلام رفت.
به گفته عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز، برخی از این چهره های صهیونیست روی موضوع عاشورا کار کردند و برای انحراف مسیر عاشورا طرح‌هایی را دادند. حتی یک طرح آنها برای تحریف واقعه عاشورا 15 محور دارد.
وی تصریح کرد: در یکی از طرح هایی که در این زمینه ارائه کرده‌اند تاکید شده که در عاشورا باید از گویندگان بی سواد و صاحب نفوذ و از ذاکران با نفوذ و غیرآگاه استفاده کنیم تا عاشورا در اذهان مردم تحریف شود و بعضاً نیز توانسته‌اند به این هدف دست یابند و خرافه هایی که به اسم عزاداری سیدالشهدا(ع) وارد شده است نمونه بارز آن است.
این موضوع در کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران که مراجع و علما حضوری آگاهانه دارند کمتر اشاعه پیدا کرده است، اما در کشورهایی نظیر پاکستان میدان وسیعی برای نفوذ چنین تفکراتی وجود دارد که در صحنه عمل می بینیم که چه فجایعی را همین تفکرات خرافی به بار آورده است.
وی تصریح کرد: دشمنان تلاش می‌کنند شیعه را در جهان فاقد عقلانیت و تفکر و منطق معرفی کنند و عده ای نیز در داخل خواست دشمنان را تحقق می بخشند.
سطح پایین مطالعات درباره مهدویت یکی از معضلات اساسی
عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز تاکید دارد: سطح پایین مطالعات نسبت به مهدویت یکی از مشکلات اساسی است که قطعا علمای دین و دیگر دست‌اندرکاران امور عقیدتی برای آن چاره‌ای بیندیشند. باید به هر طریق ممکن شناخت و آگاهی مردم را نسبت به مهدویت افزایش داده و رابطه آن با عقلانیت را برای مردم بازگو کنیم.
وی افزود: 10 سال در تل آویو کنفرانسی برگزار کردند تا اسلام نابی را که نظام جمهوری اسلامی برای گسترش آن تلاش می کند، معرفی کنند. در این کنفرانس به دو موضوع رسیدند یکی انتظار فرج و دیگری شهادت و تاکید کردند که باید در این دو زمینه کارهای جدی صورت گیرد. حتی در آن مقطع به هالیوود دستور دادند در این خصوص فیلم‌هایی بسازد و از جریان‌های داخلی نیز برای ضربه زدن به این دو موضوع استفاده کردند.
وی تصریح کرد: بی‌سوادی عده ای مریدباز سبب می‌شود نقش اساسی روحانیت که نقش اصلی و اولیه است تضعیف شود. یک روحانی برای موفقیت به ابزار عقلانیت و توجه به آن از سوی مخاطبان نیاز دارد.
این موضوع به طور جدی قابل بررسی است. باید موضوع مهدویت را در زمینه‌هایی نظیر اطلاع‌رسانی به بحث بگذاریم و عملکرد خود را در این زمینه بررسی کنیم و چالش‌ها را یافته و با آنها مقابله عقلانی داشته باشیم. به عقیده من باید گروه‌های مخاطب را به خوبی شناخت و روی آنها کار کرد.
سالک ادامه داد: در جایی که در نظام جمهوری اسلامی بیش از 58 دستگاه تبلیغاتی فعالیت می‌کنند باید بتوانند نقش معرفی مهدویت را بدست گیرند و مهدویت را بر محور درک و شناخت قرآنی به مردم عرضه کنند تا از خرافه‌گرایی نیز پرهیز شود.
سخنگوی جامعه روحانیت مبارز تاکید کرد: امروز در سراسر کشورهای طرفدار سلطه حرکت‌های انحرافی اوج پیدا کرده است. در آمریکا 5 حرکت عرفان زده منحرف وجود داشته و فعالیت می کند، در اروپا 300 جریان انحرافی فعال است که یکی از آنها شیطان‌پرستی و بعضاً به کشور ما نیز نفوذ کرده است.
سالک تاکید کرد: هجمه جهانی و حرکت عظیم و جبهه گسترده استکباری برای شکست اسلام ناب که محور آن مهدویت است شکل گرفته و به طور جدی برای انحراف افکار مسلمانان تلاش می‌کند ما نیز باید جبهه عظیمی درست کنیم و با این رویه مقابله داشته باشیم.
همشهری جمعه
