همشهری آنلاین _وحید حاجی خانی: «هیئت مکتب تشیع تهران» امسال نیز همانند تمام هیئت‌های مذهبی دیگر در منطقه برنامه‌های خودش را برای عزاداری‌های محرم دارد. برنامه‌هایی که قبل از آغاز ماه محرم به اطلاع اهالی می‌رسد و سینه به سینه به دیگران منتقل می‌شود. هر چند ممکن است برای تمام کسانی که سالیان سال به این هیئت می‌روند، برنامه مشخص باشد.
می گویند قدمت «هیئت مکتب تشیع تهران» به ۱۲۰ سال پیش باز می‌گردد. زمانی که «حاج قلی علی خان‌لو»، مؤسس مکتب، آن را در تبریز به راه انداخت. اما این هیئت درتبریز به دلیل مهاجرت بانی‌اش به تهران نتوانست به حیاتش ادامه دهد، اما دست تقدیر چنان قرار گرفت تا دوباره این هیئت در تهران راه‌اندازی شود و نام «هیئت مکتب تشیع تبریز» به «هیئت مکتب تشیع تهران» تغییر کند.
حضور در تهران آن هم در زمان حکومت پهلوی با دشواری‌هایی برای حاج قلی همراه بود، چرا که تأسیس این هیئت همزمان می‌شود با دوره خفقان و دین‌ستیزی حکومت رضاخانی و راه چاره برای مؤسس این هیئت برگزاری مراسم به‌صورت مخفیانه می‌شود.
از آن زمان سال‌ها گذشته و حالا نزدیک به ۷۶ سال می‌شود که این هیئت به فعالیت مشغول است و باید گفت سعی کرده است، به تمام سلیقه‌ها توجه داشته باشد تا بتواند رضایت همگان را جلب کنند.
هیئتی بودن سبکی برای زندگی
حاج «کاظم غفاری‌افضل»، ذاکر و مداح هیئت مکتب تشیع ۲۳ سال است که در این هیئت به‌عنوان متولی به فعالیت مشغول است. او که از کودکی در این هیئت بزرگ شده است حالا سرپرستی و مداحی در این مکتب را عهده‌دار است.
هیئت مکتب تشیع تهران خلاف بیشتر هیئت‌های تنها یک هیئت مذهبی مردانه براساس آنچه که بیشتر هیئت‌های مذهبی هستند، نیست و شاید بتوان گفت که هیئتی خانوادگی است. حاج کاظم غفاری‌افضل، ذاکر و مداح هیئت مکتب تشیع با اشاره به نقش و حضور خانواده‌ها در این کانون تصریح می‌کند: طی سالیانی که در این هیئت خدمت می‌کنم، متوجه شدم در مراسم، پدران حضور دارند و حضور فرزندان کمرنگ است.
در واقع سن افراد حاضر در هیئت رو به افزایش است و کمتر شاهد نسل جدید هستیم. بنابراین سعی شد تا حضور خانواده‌ها را به‌صورت فعال و جدی داشته باشیم تا از این طریق دو نگاه را محقق کنیم؛ نخست آنکه رابطه بین اعضای خانواده را به هم نزدیک‌تر کنیم؛ دوم اینکه معتقدیم خانواده به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی که نقش مؤثری در شکل‌گیری ساختار اجتماعی جامعه دارد می‌تواند سبک زندگی معنوی را نهادینه کند. باورهایی که به تمام مسائل و امکانات روز دنیا توجه دارد.
به اعتقاد غفاری‌افضل در طول تاریخ ساختار هیئت‌های مذهبی به سمت ساختار مردانه رفته است، اما نباید فراموش شود که نخستین مجلس عزاداری برای امام حسین (ع) را خانم زینب(س) به پا کرده است و به همین دلیل باید به نقش زنان در برگزاری مجالس مذهبی توجه ویژه‌ای داشت. وی با تأکید بر جایگاه زنان به‌عنوان کسانی که نقش مهمی در سبک زندگی نسل آینده دارند یادآور می‌شود:
نباید فراموش کنیم که زنان نقش ویژه‌ای در تربیت فرزندان ما دارند و نگاه آنها نسبت به دین و مسائل معنوی می‌تواند تأثیر به‌سزایی در آینده یک نسل داشته باشد. به همین دلیل «هیئتی بودن» از یک صفت باید به یک سبک برای زندگی تبدیل شود. در «مکتب تشیع» خانواده‌ها حضوری فعال و جدی دارند؛ به‌طوری که شاهدیم چند نسل از یک خانواده در این هیئت حضور دارند و زندگی هیئتی آنها به‌طور کامل ملموس و محسوس است. بنابراین بانوان باید همچون مردان برای حضور در مجالس مذهبی و روضه جایگاه خاص خودشان را داشته باشند. به اعتقاد غفاری‌افضل همان‌طور که زبان از طریق مادر انتقال پیدا می‌کند و ما زبانمان زبان مادری است، اخلاقیات نیز از طریق مادر به فرزندان انتقال پیدا می‌کند.
برنامه‌های محرم
غفاری‌افضل، در خصوص برنامه‌های مکتب تشیع در ماه محرم می‌گوید: برنامه‌های امسال محرم مکتب تشیع از شب جمعه یکم آبان به‌صورت رسمی آغاز شده است. در این شب سیاه‌پوشان مکتب تشیع با حضور در حرم امامزاده صالح (ع) در میدان تجریش به استقبال این ماه رفت و روز جمعه نیز مراسم عزاداری را برپا کرد. وی ادامه می‌دهد: برنامه‌های این هیئت از ساعت ۷ شب به مدت نیم ساعت با تدریس تخصصی قرائت قرآن آغاز می‌شود و از ساعت ۸:۳۰ تا ۹ نیز با زیارت عاشورا ادامه پیدا می‌کند. بعد از مراسم زیارت عاشورا به مدت ۴۵ دقیقه سخنرانی به انجام می‌رسد و پس از آن نیز مراسم شاه حسین‌گویان آغاز می‌شود.
عزاداری هیئت تشیع تا هفتم محرم ادامه دارد و از هفتم به بعد مراسم، بعد از نماز ظهر در بازار تهران دنبال می‌شود. هرچند که از روز هشتم ماه نیز دیگر هیئت‌های عزاداری چون هیئت عزاداری مکتب الحسین(ع) نیز در بازار به عزاداری می‌پردازند.
وی در خصوص نحوه عزاداری این هیئت می‌گوید: به‌طور معمول ۱۰ تا ۱۵ نفر اول هیئت، کسانی هستند که طبق سنت مراسم «شاه‌حسین‌گویان» نوعی چوب همانند شمشیر در دست دارند و بعد از آنها، بقیه عزاداران برای عزاداری سینه می‌زنند.
وی در خصوص زبان عزاداری و نوحه‌خوانی که در این هیئت خوانده می‌شود یادآور می‌شود: با وجودی که این هیئت، یک هیئت آذری است با این همه بسیاری از مراسم به دلیل حضور غیرآذری‌ها، فارسی خوانده می‌شود.
غفاری افضل البته معتقد است: شیرینی و سوز و گداز نوحه آذری به واسطه برخی لغاتش که در فارسی نیست، غیرفابل توصیف است. او تصریح می‌کند: زبان آذری به واسطه نزدیکی معانی و کلماتش به زبان عربی به راحتی می‌تواند بار معنایی کلمات عربی را به جای آورد، نکته‌ای که در زبان فارسی وجود ندارد و اگر کسی بخواهد معنی یک لغت خاص عربی را به فارسی برگرداند شاید مجبور باشد برایش یک کلمه تفسیر بیاورد. اما زبان آذری به راحتی می‌تواند همان لغت خاص را با یک لغت با همان بار و محتوا جایگزین کند.
در این هیئت، نوجوانان برای نوحه‌سرایی جایگاه خاص خود را همانند بزرگسالان دارند. غفاری افضل درباره حضور نوجوانان در این هیئت این‌گونه توضیح می‌دهد: در این هیئت نوجوانان اطمینان دارند اگر برای نوحه‌خوانی پیشقدم شوند به‌طور حتم از آنها استفاده می‌شود. در این هیئت همه برای مراسم‌ها می‌خوانند از نوجوان گرفته تا بزرگسال همه فعال هستند.
چهارچوب هیئت مکتب تشیع
برگزاری مراسم‌های مذهبی، به‌ویژه مداحی و نوحه‌خوانی در این هیئت دارای چارچوبی است و آن تأکید بر کلام معصوم و احادیث است چرا که غفاری‌افضل در این‌باره معتقد است کلام معصومان طی قرن‌ها همچنان اثرگذاری خود را دارد و از بین نمی‌رود.
وی در خصوص حضور مداحان و واعظان در این مکتب می‌گوید: به واسطه حضور پیرغلامان و افرادی که از سالیان سال پای منبر نشسته‌اند، اگر در هیئت اشاره‌ای به واقعه یا حادثه‌ای خلاف واقعه شود، این عزیزان بدون شک در خصوص آن حادثه با بحث و گفت‌وگو آن کلام را تصحیح می‌کنند یا اگر کلام سخنران درست باشد قبول می‌کنند و بر بار آگاهی‌شان می‌افزایند.
به گفته این ذاکر و مداح هیئت مکتب تشیع، سخنرانی کردن در چنین جمعی به واسطه حضور این کارشناسان، کار خطیب را سخت می‌کند. غیر از برگزاری مراسم عزاداری امسال نیز مانند سال گذشته از استادان حوزه و دانشگاه نیز برای سخنرانی دعوت به عمل می‌آید.
امسال نیز همانند دوره‌های گذشته از یکی دیگر از استادان دعوت شده است و موضوع سخنرانی از آقا امام زمان(عج) آغاز و به واقعه غدیر و عاشورا ختم می‌شود. هیئت مکتب تشیع امسال نیز همانند سال‌های گذشته برنامه‌های متنوعی برای کودکان و نوجوانان و جلسات آموزش مداحی را در کنار آموزش احکام برقرار کرده است و علاقه‌مندان می‌توانند روزهای دوشنبه برای آموزش مداحی به هیئت مراجعه کنند.
چند قاب از گذشته‌های هیئت مکتب تشیع
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۱در تاریخ ۱۳۹۳/۸/۷
نظر شما