چرا نان نزد ایرانیان مقدس است؟ | نان در ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه تهرانی‌ها

همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: هنوز هم اگر کسی نان خشکی کنار خیابان ببیند، آن تکه نان را از سر راه بر می‌دارد تا مبادا برکت خدا زیر پا بماند. نان از دیرباز تا امروز در فرهنگ مردم ایران مقدس بوده است.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

ایرانیان آنقدر برای نان احترام قائل بودند که ده‌ها ضرب‌المثل و شاید صدها و هزاران بیت شعر درباره احترام به نان در گنجینه فرهنگ خود حفظ کرده و برای آیندگان به یادگار گذاشته‌اند. «صبا کارخیران» محقق و نویسنده، از ابعاد معنوی نان نزد ایرانیان می‌گوید: «نان برای مردم ایران از دیرباز بسیار مورد احترام بود. تا جایی که ابعاد معنوی نان را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. نخست؛ حضور پررنگ نان در ادبیات شفاهی از ضرب المثل‌ها تا دعاها و آثار بزرگ نظم و نثر فارسی است. به عنوان مثال، ضرب المثل‌ها و دعاهایی چون «الهی نانت گرم، آبت سرد» نشان از اهمیت نان میان ایرانیان دارد؛ چون نان گرم داشتن نشانه خوشبختی بود. و یا در آثار نظم و نثر از لالایی مادران که واژه نان را در خود جا داده بود تا ابیات بسیاری که در دیوان شمس، گلستان سعدی و مناجات‌نامه خواجه عبدالله انصاری که از نان به عنوان عنصری قدسی یاد شده است.»

از نان مقدس زرتشتی‌ها تا نان لاکو در گیلان

نان در فرهنگ عامه مردم ایران  و ادیان نیز عنصری مقدس بود. کارخیران ادامه می‌دهد: «علاوه بر تقدس نان میان مسیحیان، در میان زرشتیان هم اعتقاد به تقدس نان دیده می‌شود. به عنوان مثال در اوستا از «درون» به عنوان یک نان مقدسی یاد شده است. زرتشتیان نان‌های دیگری هم دارند که به صورت مناسبتی و در مراسم آئینی پخته می‌شود. نذر نان، نذر آرد گندم برای پخت نان که از گذشته تا امروز میان پیروان زرتشت رایج بوده است یکی دیگر از نشانه‌های تقدس نان در فرهنگ عامه است.»

کارخیران ادامه می‌دهد: «در شرق ایران نیز که آئین سفره بی بی هور اجرا می‌شد،   کماج که نوعی نان سنتی است یکی از عناصر اصلی این سفره بود. در دین اسلام هم نان بسیار مورد احترام بوده است. به عنوان مثال ایرانیان مسلمان از قومیت‌های مختلف، در سفره بی بی رقیه و یا سفره حضرت ابوالفضل(ع) نان‌هایی با اسامی و روش‌های پخت متفاوت استفاده می‌کنند. میان ترکمن‌ها هم نانی به نام «کمبه» رایج است که در سفره بی بی رقیه استفاده می‌شود. گیلانی‌ها نیز نانی به نام «لاکو» به معنای دختر دارند که در سفره بی بی رقیه از آن استفاده می‌کنند. تقدس نان در فرهنگ عامه را در خیرات نان برای اموات هم می‌توان مشاهده کرد؛ رسمی که هنوز هم مثل گذشته میان ایرانیان رایج است و مردم برای خیرات اموات خود به نانوایی‌ها نان صلواتی سفارش می‌دهند.»