قصه دردناک ترکه آلبالو و چشم‌های متعجب

همشهری آنلاین- شهره کیانوش راد: در دوره محمدشاه قاجار نخستین مدرسه به شیوه جدید در ایران توسط میسیون‌های آمریکایی و کشیشی به نام «پرکینز» در شهر ارومیه تاسیس شد. اوایل دوره ناصری و در صدارت امیرکبیر، مدرسه دارالفنون در تهران دایر شد که در آن علوم جدید تدریس می‌شد. این مدرسه ابتدا مخصوص شاهزاده‌های قجر و رجال بود و بعدها به خصوص در دوره پهلوی عمومی شد؛ اما راه اندازی دارالفنون، از همان ابتدا تحول بزرگی در آموزش به شمارمی‌آمد.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

در دوره مظفرالدین شاه شاهد راه اندازی مدارس جدید در تهران و شهرهای دیگر هستیم که به شیوه مدرن اداره می‌شدند. در این دوره انجمن معارف تشکیل شد که نقش مهمی در ایجاد مدارس جدید داشت. البته راه اندازی چنین مدارسی همواره با مخالفت عده ای سنت گرا و خرافه پرست روبه رو می‌شد. تخریب، آتش سوزی و تهدید به مرگ برای موسسان مدارسی که به شیوه مدرن اداره می‌شدند به ویژه مدارسی که مخصوص دختران بود بارها این مدارس را به تعطیلی کشاند.

اگر چه در دوران مظفرالدین شاه تعداد مدارس به شیوه جدید رو به افزایش بود، اما مکتبخانه‌ از بین نرفت و همچنان در دوره پهلوی اول و پهلوی دوم عده‌ای از خانواده‌ها ترجیح می‌دادند فرزندان خود را به‌جای مدرسه، به مکتب بفرستند. مکتب، مدیر و ناظم نداشت و تنها یک نفر مسئول آموزش بچه‌ها بود. تعداد مکتب‌های دخترانه بسیار کم بود و اغلب خانواده‌ها ترجیح می‌دادند فقط فرزندان پسر را به مکتب بفرستند. معلم پسرها با نام «مُلا» و معلم دخترها با نام «ملاباجی» شناخته می‌شد. حق‌الزحمه ملا و ملاباجی، اقلام مایحتاج زندگی مانند قند، روغن، گندم و ... بود که از سوی خانواده‌ها به معلم‌ها هدیه داده می‌شد.

مکتب‌خانه‌ها میز و صندلی نداشت. میز و نیمکت در دوره مظفرالدین شاه در مدارس رواج یافت. در مکتب، هر شاگرد تشکچه‌ای همراه خود داشت که بر زمین می گستراند و روی آن می‌نشست. ملا یا ملاباجی هم روبه‌روی شاگردان و روی زمین می‌نشست.

تنبیه، در مکتبخانه به ویژه برای پسرها به صورت خیلی شدید اعمال می‌شد. نه خانواده‌ها و نه شاگردان، هیچ کس به تنبیه اعتراضی نمی‌کرد. به نظر می‌رسید جامعه تنبیه را به عنوان یک قانون پذیرفته بود و جزو هنجارهای اجتماعی به شمار می‌آمد. فلک کردن یکی از شیوه‌های رایج تنبیه بود. شاگردی که مورد خشم قرار گرفته بود، روی زمین به پشت می‌خوابید. کف پاهای فرد خاطی را که برهنه بود وسط چوبی بسته و دو سر چوب توسط دو شاگرد دیگر گرفته می‌شد و معلم خشمگین هم شلاق را چندین بار بر کف پای شاگرد می‌زد.

وسیله تنبیه، ترکه آلبالو بود که چندساعتی قبل از شروع مجازات، توی حوض خیس خورده بود تا هنگام کوبیدن بر کف پای شاگرد، نشکند. فلک کردن، تنبیهی بسیار مرسوم به ویژه در دوران قاجار بود و نه فقط برای شاگردان بلکه برای رجال سیاسی هم اعمال می‌شد. حتی اگر شخصی مقام بالایی هم داشت و کاری انجام می‌داد که به مذاق شاه یا شخص بالادست خود، خوش نمی‌آمد، مورد خشم قرار می‌گرفت. برای تحقیر و تادیب، او را در انظار عمومی فلک می‌کردند.

در دوره‌های بعد از قاجار، تنبیه همچنان در مدارس وجود داشت که عمدتا توسط ناظم مدرسه انجام می‌شد. یکی از تنبیه‌ها این بود که بچه کم سن و سال دبستان  را  به صورت افقی بغل می‌کردند به طوری که سرش سمت راست و پایش سمت چپ قرار می‌گرفت. سپس باسن بچه را به ستون دیوار می‌کوبیدند که بسیار دردناک بود. قرار دادن مداد لای انگشت‌ها،   شلاق زدن با کمربند، سیلی زدن و ... نیز شیوه های دیگر تنبیه در مدارس بود.

خوشبختانه اکنون با ممنوعیت تنبیه، کادر آموزش مدارس مجاز به استفاده از این شیوه غلط تربیتی در مدارس نیستند.