هر چه این استقلال بیشتر باشد آزادی اطلاعات نیز به نحو بهتری تامین خواهد شد.
به گزارش خبرنگار رسانه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، علیرضا دهقان ـ مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران ـ که در نشست تخصصی اخلاق رسانه‌یی به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات در دفتر یونسکو در ایران سخن می‌گفت، درباره اخلاق رسانه‌یی و اخلاق مطبوعاتی اظهار کرد: اخلاق مطبوعاتی یک موضوع و پروژه‌ی ناتمام است که از ابتدای توسعه مطبوعات مطرح بوده است.
او تصریح کرد: آزادی مطبوعات و اخلاق مطبوعاتی همبستگی شدیدی با یکدیگر دارند، یعنی بدون اخلاق ارتباطی، آزادی مطبوعات معنایی ندارد؛ چرا که هر نوع آزادی باید با مسوولیت همراه باشد.
وی با اشاره به این که اخلاق، یک مقوله‌ی کلی است که حوزه‌های مختلفی را می‌پوشاند، افزود: یک وجه مهم این مسوولیت‌پذیری، همین اخلاق مطبوعاتی یا رسانه‌یی است. منظور از این نوع اخلاق نیز یک نوع اخلاق عملی است که در تمام حرفه‌ها دیده می‌شود و نحوه عملکرد درست یا نادرست را در حوزه کاری مدنظر، با توجه به اصول اخلاقی بیان می‌کند.
او با اشاره به اینکه اخلاق از دو وجه خرد و کلان قابل بررسی است، ادامه داد: سطح خرد یعنی فعالیت‌های روزانه، که طی آن روزنامه‌نگاران به جمع‌آوری، پردازش و توزیع اخبار و اطلاعات می‌پردازند. در این سطح چند نکته قابل تشخیص است که یکی از آنها درستی و صحت خبر است، بدین معنا که تا چه اندازه خبر نقل شده از سوی رسانه درست بوده و منبع آن ساختگی نیست.
این مدرس ارتباطات استقلال حرفه‌یی را یکی دیگر از نکات قابل توجه در اخلاق حرفه‌یی روزنامه‌نگاری در سطح خرد دانست و گفت: از خبرنگار انتظار می‌رود در تولید خبر خود استقلال داشته باشد و تنها با هدف حقیقت‌گویی و دادن اطلاع و آگاهی به مخاطب به انتشار خبر بپردازد. هر چه این استقلال بیشتر باشد آزادی اطلاعات نیز به نحو بهتری تامین خواهد شد.
به گفته وی البته همیشه این استقلال حرفه‌یی به نحو کامل و در حد انتظار تامین نمی‌شود و مشکلات زیادی در این امر ممکن است به وجود بیاید که انتظارات کارفرما از یک سو و انتظارات افراد یا سازمان‌های خارج از موسسه مطبوعاتی نیز از سوی دیگر از جمله مواردی هستند که این استقلال را نقض و آزادی اطلاعات را دچار خدشه می‌کنند.
او فریب‌کاری و اطلاعات ساختگی را یکی دیگر از موارد مورد بحث دراخلاق حرفه‌یی در سطح خرد دانست و ادامه داد: در این‌باره باید دانست اطلاعاتی که روزنامه‌نگاران تولید می‌کنند تا چه اندازه برآمده از واقعیت‌های قابل مشاهده و اثبات است. در مواردی ممکن است گزارش تهیه شده آنقدر جذاب و تاثیرگذار باشد که حتی جایزه پولیتزر را نیز نصیب نگارنده خود کند اما بعد مشخص شود اطلاعات آن دروغ و ساختگی بوده است که البته ظهور تکنولوژی‌های جدید، شرایط ایجاد این اطلاعات ساختگی را بیش از پیش فراهم کرده است.
دهقان با بیان اینکه استفاده از تصاویر دستکاری شده موضوعی است که با تکنولوژی‌های جدید ارتباطی گره خورده است افزود: پیش از این شاید دستکاری‌های تصاویر توسط کارشناسان قابل تشخیص بود اما در وضعیت جدید ساختگی بودن آنها به راحتی قابل تشخیص نیست که این امر به لحاظ آموزشی نیز چالش‌هایی را ایجاد می‌کند و باید راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از آن پیش‌بینی شود.
او قابل اطمینان بودن منابع را از جمله موارد مهم در اخلاق حرفه‌یی روزنامه نگاری دانست و گفت: گاهی تعارض ارزشی و اخلاقی در بیان منابع برای خبرنگار ایجاد می‌شود. این امر زمانی است که خبرنگار به منبع اطلاعاتی خود قول می‌دهد نامش فاش نشود، اما از سوی دیگر به دلیل ارزش‌های حرفه‌یی و منافع و مصالح عمومی باید نام او را در خبر بیاورد یا زمانی که در دادگاهی حاضر می‌شود مجبور خواهد شد نام او را فاش کند.
این مدرس ارتباطات وضعیت‌های خاص و گزارش‌های ویژه مثل گروگان‌گیری را یکی دیگر از موارد چالشی در حوزه اخلاق حرفه‌یی روزنامه نگاری دانست و ادامه داد: چالشی که دراین زمینه ایجاد می‌شود تنها درباره گزارش موضوع نیست بلکه در این باره اصل گزارش نیز یک چالش اخلاقی مطرح است که آیا می‌توان چنین مواردی را گزارش کرد یا خیر.
به گفته وی در سایر حوزه‌ها اخلاق حرفه‌یی ناظر بر درست بودن یا نبودن یک عمل است، اما در این موضوع خاص اخلاق حرفه‌یی باید مشخص کند این عمل، یعنی گزارش چنین موضوعاتی انجام بشود یا خیر که این امر نیز برای خبرنگار موضوع بسیار مهمی است؛ چرا که به گفته کارشناسان در مطلبی که به تاز‌گی در ایسنا منتشر شده بود اگر خودکشی‌ها به نحو سنجیده و دقیق گزارش نشوند می‌توانند خود، به خودکشی‌های دیگر منجر شوند توجه به چنین اموری باعث می‌شود چالش‌های بیشتری برای اخلاق روزنامه نگاری و رسانه‌یی ایجاد شود.
او اخلاق و نوع رسانه را نیز یکی دیگر از موارد مورد بحث در اخلاق حرفه‌یی روزنامه نگاری در سطح خرد عنوان و تصریح کرد: با توسعه تکنولوژی‌های جدید این بحث مطرح شده است که این تکنولوژی‌ها به گسترش و رعایت اخلاق کمک می‌کنند یا به نقض آن و با آنها به لحاظ اخلاقی باید به شکلی مشابه با سایر رسانه‌ها برخورد شود یا خیر. اخیرا تسری قانون مطبوعات به خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری یکی از همین موارد بود؛ این در حالی است که روزنامه با پنجاه هزار تیراژ در نهایت 10 یا 15 هزار مخاطب دارد؛ اما رسانه‌ای مانند تلویزیون یا یک سایت خبری ممکن است در یک لحظه میلیون‌ها مخاطب را با خود همراه داشته باشد. سوال اینجاست که آیا این تفاوت باید مبنای اصول اخلاقی متفاوت نیز قرار بگیرد یا از آنجا که همه جا اخلاق، اخلاق است باید به همه جا تسری داده شود.
به عقیده او از سوی دیگر در سایت‌ها با یک بنگاه اطلاعاتی روبرو نیستیم و این رسانه‌ها مشکلات اقتصادی، سیاسی و همچنین نظارت‌های کمتری مواجه هستند. در این باره نیز باید اندیشید که آیا می‌توان به این دلایل، با تسامح و تساهل بیشتری با این رسانه‌ها برخورد کرد یا خیر که البته به نظر می‌رسد این موارد باید در آموزش‌های آکادمیک و علمی روزنامه‌نگاری بیشتر مورد بحث قرار گیرد.
دهقان درباره اخلاق حرفه‌یی روزنامه نگاری در سطح کلان نیز به تفاوت سبک‌های روزنامه نگاری که عمدتا از همین اصول پایه‌ای مربوط به هدف روزنامه نگاری برخاسته است اشاره و اضافه کرد: در این مورد هدف روزنامه نگاری یکی از سوال‌های اساسی است؛ چرا که اگر امروز سبک‌های جدیدی مانند روزنامه نگاری مردمی یا مدنی وجود دارد واکنش و انعکاسی به روزنامه نگاری عینی‌گرا و سنتی است که اهداف توسعه‌یی را در توسعه پایدار دنبال نمی‌کند و بیشتر یک روزنامه‌نگاری وابسته به منابع خبری رسمی است که البته خود این سبک‌ها نیز ناشی از تفکری نسبت به اصول پایه‌ای مربوط به اهداف روزنامه‌نگاری هستند.
او با اشاره به مشکلات پیش روی روزنامه‌نگاران کشور در حوزه اخلاق روزنامه‌نگاری، گفت: اخلاق در هر حوزه از اخلاق عمومی تبعیت می‌کند. در تحقیقی بر روی دانشجویان روزنامه نگاری اسپانیا و انگلیس مشخص شد جهت گیری‌های آنها عموما همان جهت گیری‌های عمومی و سیاسی کشورشان است یعنی دانشجویان اسپانیایی روزنامه‌نگاری را خدمتی عمومی دانسته و روزنامه نگاران انگلیسی برای لذت از نوشتن به این رشته روی می‌آورند. در اینجا آموزش‌ها یکی است و دانشجویان قبل از ورود به دوره‌های آموزشی به این جهت گیری‌ها رسیده‌اند.
به گفته وی ایران در اخلاق عمومی به لحاظ نظری بسیار غنی است. ما فرهنگی غنی از توصیه‌های اخلاقی داریم که قطعا تدوین آنها می‌تواند راهنمای خوبی برای اخلاق رسانه‌یی باشد، اما در رفتارهای فردی عمل متفاوتی داریم. از سوی دیگر تعدد و چندگانگی نقش روزنامه‌نگار نیز از جمله مشکلاتی است که در به چالش کشیدن اخلاق حرفه‌یی روزنامه نگاری نقش دارد. این تعارض و تضاد نقش می‌تواند به ارتکاب خطاهای غیر عمد در میان روزنامه‌نگاران نیز منجر شود.
به عقیده وی آموزش اخلاق مطبوعاتی و رسانه‌یی هم موضوعی است که در حوزه آموزشی کشور مغفول مانده و جایگاه و اهمیت خود را در آموزش ارتباطات در حال توسعه امروز، از دست داده است. توجه به این امر نیز قطعا می‌تواند به بهبود اخلاق حرفه‌یی و در نتیجه آزادی مطبوعات بسیار کمک کند.
