همشهری- مریم باقرپور: در کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها زنجیره‌ای از پرسش و پاسخ درباره کتاب میان آنها شکل می‌گرفت و خیلی وقت‌ها سوژه کتاب‌های بعدی‌شان در همین محافل رقم می‌خورد؛ پاتوق‌هایی که گاه به محل حضور چهره‌ها تبدیل می‌شد و صاحبان آثار ساعاتی را در حوزه کتاب با هم گفت‌وگو می‌کردند و گاهی هم چشمشان، به کتاب‌های تازه روشن می‌شد؛ انتشاراتی‌ها و کتابفروشی‌هایی که پاتوق نویسندگان و چهره‌های سرشناس بود.
کتابفروشی اسلامیه
-نشانی: خیابان ۱۵خرداد، نبش بازار آهنگران
-قدمت: سال ۱۲۸۰
-وضعیت فعلی: فعال
پاتوق چه کسانی بود: ناصرالدین‌شاه (برای خرید)، علامه شهرامی، دکتر امامی(امام‌جمعه تهران)، محمدجواد نجفی (از مؤلفان سرشناس) و امام‌خمینی(ره) (زمانی که در قم طلبه بودند گاه به مغازه می‌رفتند و نمونه‌های چاپی کتاب کشف‌الاسرار را تصحیح می‌کردند.)
-معرفی: از مراکز قدیمی توزیع و نشر کتب شیعی در تهران است. بحارالانوار، وسائل‌الشیعه، جواهر الکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، الاصول من الکافی و حقوق مدنی ازجمله ۷۰۰ عنوان کتاب انتشاریافته در این مرکز است و سیدمحمدعلی کتابچی مؤسس این مرکز بود.
چاپ آثار نفیس
در این کتابفروشی بسیاری از کتاب‌های کمیاب و حتی نایاب را می‌توان یافت. مهم‌ترین کتاب‌ها هم ۶۵قرآن در ابعاد مختلف جیبی تا رحلی است. یکی از زیباترین آنها، یک کتاب مینیاتور است که استاد تجویدی انجام داده و با ظرافت بسیار بالایی نیز به چاپ رسانده یا دانشمندانی کتاب‌هایی را در این مکان به چاپ رسانده‌اند که می‌توان از کتاب سنن‌النبی نوشته علامه طباطبایی نام برد. از دیگر کتاب‌های ارزشمند این کتابفروشی، نفایس‌الفنون است که در ۳جلد نوشته شده و به چاپ رسیده است. بالاترین حق تالیفی که تاکنون در انتشارات بوده، مربوط به کتاب ۶ جلدی حقوق مدنی دکتر سیدحسن امامی است که تاکنون بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده است. مسئولان این کتابفروشی راز ماندگاری را از یک سو خانوادگی‌بودن این شغل و مغازه و از سوی دیگر هم افراد کتابخوان می‌دانند که هنوز هم کم نیستند. برای همین چراغ این کتابفروشی به عشق آنها روشن است.
مستوفی
-نشانی: بهارستان، خیابان جمهوری، بین خیابان‌های سعدی و ظهیرالاسلام
-قدمت: ابتدای دهه ۵۰
پاتوق چه کسانی بود: مجتبی مینوی، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی و محیط طباطبایی و...
وضعیت فعلی: فعال
معرفی: مرحوم خلیل مستوفی، بنیانگذار اینجا بود؛ کتابفروشی‌ای که به‌دلیل وجود کتاب‌های قدیمی کم‌کم به محلی برای گردهمایی نویسندگان و محققان آن زمان تبدیل شد.
خرید کتاب‌های ارزشمند
ماجرای شکل‌گیری کتابفروشی او با نسخ خطی به روزی می‌رسد که خانمی با مراجعه به کتابفروشی او می‌پرسد؛ شما کتاب‌های قدیمی می‌خرید؟ کتابفروش جوان استقبال می‌کند و طبق قرار قبلی، به سراغ کتابخانه آن خانم به خیابان مولوی می‌رود. مستوفی پس از ارزیابی و قیمت‌گذاری، کتاب‌های آن کتابخانه ارزشمند را خریداری می‌کند و کتابفروشی خالی‌اش مملو از کتاب‌هایی معتبر می‌شود. دومین خرید کتابفروشی مستوفی از معامله با آقای زرین‌قلم در حوالی میدان اختیاریه امروزی صورت می‌گیرد، بدون اینکه مبلغی پرداخت کند. وجود این کتاب‌های قدیمی مغازه مستوفی را به محلی برای دورهمی نویسندگان و محققان آن زمان تبدیل کرد. استادان بزرگی چون مجتبی مینوی، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی و محیط طباطبایی مهمان مستوفی می‌شدند و گاهی جمعیت آن‌قدر زیاد می‌شد که مستوفی چند صندلی اضافه در مغازه می‌گذاشت و خود جایی برای نشستن پیدا نمی‌کرد، در نتیجه کنار در می‌ایستاد. مستوفی حتی کتابخانه‌های شخصی افراد مهم کشور را قیمت‌گذاری کرده است.
انتشارات نیل
-نشانی: خیابان انقلاب، مقابل دراصلی دانشگاه تهران
-قدمت: دهه ۳۰
پاتوق چه کسانی بود: نادر نادرپور، جلال‌آل احمد، احمد شاملو، نصرت رحمانی، غلامحسین ساعدی، فریدون مشیری و...
وضعیت فعلی: فعال
معرفی: حدود ۷۰سال پیش در محله شادآباد توسط ابوالحسن نجفی و عبدالحسین آل‌رسول بنیانش گذاشته شد. اواسط دهه ۵۰ کتابفروشی به خیابان انقلاب منتقل شد و همچنان ماندگار است.
سختگیری صاحبان فرهنگ
احمدرضا احمدی از نویسندگان کشور، نیل را از معدود ناشران پس از مشروطه می‌داند که صاحبانش اهل فرهنگ بودند و درباره چاپ کتاب سختگیری می‌کردند چنان‌که چاپ کتاب یک نویسنده در نیل می‌توانست او را مشهور کند. همزمان با انتشاراتی، کتابفروشی هم فعال شد و در گذشته تنها در مغازه، ۸کارمند حضور داشتند و یک نفر هم وظیفه‌اش مراقبت از کتاب‌ها بود تا به سرقت نرود. ۲نفرهم فقط کارشان نوشتن فاکتور بود. چهره‌های سرشناس زیادی به این مکان تردد داشتند و همین باعث شده بود تا کتابفروشی نیل سال ۱۳۵۸روزانه ۱۸هزارتومان کتاب بفروشد. آن زمان، همه نوع کتابی چاپ می‌شد و هر کسی هم می‌توانست به‌راحتی به هر کتابی دسترسی داشته باشد. مردم هم با عشق و علاقه کتاب می‌خریدند و گاهی هم به عشق نویسنده‌ها که به کتابفروشی تردد داشتند. همین موضوع باعث شد تا کتابفروشی جای سوزن‌انداختن نداشت و بیرون کتابفروشی‌ها هم جمعیت زیادی حضور داشتند و خیلی‌ها برای ورود به کتابفروشی منتظر می‌ماندند.
کتابفروشی زمینه
-نشانی: ضلع جنوبی میدان تجریش، چهارراه حسابی
قدمت: دهه ۶۰
پاتوق چه کسانی بود: امیرحسین جهانبگلو، محمدحسن لطفی، بابک احمدی، محمود حسابی، احمد مصدق، محمد مقدم، داریوش شایگان، ایرج افشار، کیکاووس جهانداری، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، محمود دولت‌آبادی، محمد بهمن‌بیگی، بیژن جلالی و عزت‌الله فولادوند
وضعیت فعلی: تعطیل
معرفی: به ظاهر یک کتابفروشی محلی بود اما به مرور آوازه شهری و کشوری پیدا کرد و حتی، جهان زبان فارسی این کتابفروشی را شناخت. یکی از دلایل این موفقیت، حضور گلی و کریم امامی بود که در حوزه نشر، صاحب کارنامه بودند و بسیاری از افرادی که از کوچه و خیابان کتاب گذشته بودند آنها را می‌شناختند.
به عشق چهارراه کتابی
چهارراه حسابی، خیلی زود میان اهالی فرهنگ به چهارراه کتابی معروف شد. زمینه، از نخستین کتابفروش‌هایی بود که با فعالیت در اینجا طبقه‌بندی موضوعی داشت. هرچند که بزرگ نبود اما مشتری به راحتی در آن جست‌وجو می‌کرد. حتی برای طراحی در کتابفروشی نیز فکر شده بود تا بستن آن برای گلی امامی دشوار نباشد. این محیط و فضا باعث شد تا «زمینه» پاتوق شود و جوانان فرصت داشتند، بسیاری از چهره‌های فرهنگی، تاریخی و هنری را از نزدیک ببینند و با آنها گفت‌وگو کنند. حتی آقای امامی به‌دلیل اطلاعاتش در حوزه کتاب و نشر، بهترین راهنمایی‌ها را به مشتریان خود می‌کرد تاجایی که برخی از افرادی که این روزها اسم و رسمی پیدا کرده‌اند و صاحبِ اثر و نظر شده‌اند، آن‌موقع جوانانی بودند که به لطف این زوج کتابفروش، رشد کردند و بالیدند. همین دانش امامی و همسرش، سبب شد تا کتابفروشی به‌لحاظ نوع کتاب‌ها و تنظیم‌شان مورد توجه قرار گیرد.
کتابفروشی مرتضوی
-نشانی : خیابان ناصرخسرو، کوچه حاج‌نایب، پاساژ مجیدی، طبقه دوم
- قدمت: دهه۳۰
پاتوق چه کسانی بود: نادر قدیانی، فاضل مقداد، محقق اردبیلی، دکتر علی شریعتی، شهید مطهری و شیخ احمد کافی و...
وضعیت فعلی: فعال
معرفی: مرحوم بیوک چیت‌چیان، با مهاجرت از نجف به تهران، ابتدا در پاساژ مهتاش، مغازه‌ای خریده و نام المکتبه اولمرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه را برایش انتخاب می‌کند. پس از ۵سال به توصیه حاج‌آقا مشمع‌چی به خیابان ناصرخسرو و کوچه حاج‌نایب رفته و در محل فعلی حجره‌ای می‌گیرد.
فروش یک میلیون نسخه‌ای
مکانی که با گذشت ۷۰سال با قفسه‌های متراکم کتاب، میز دهه‌چهلی و صندلی فلزی و دیگر اداوتی با بیش از ۷۰سال عمر پابرجاست و می‌توان در آن به گذشته‌ها سفر کرد. در این حجره که سال ۱۳۳۲کارش را شروع کرد، رسم براین بود برای ترویج و نشر معارف اسلامی قیمت کتاب‌ها بسیار پایین حساب می‌شد و حتی بعضی از این کتاب‌ها مانند گذشته رایگان در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار می‌گرفت. البته بعضی از کتاب‌ها مخصوص طبقه خاصی بود و مخاطب خاص داشت. به‌طور مثال کتاب تذکره علامه که منتشر شد حدود ۳۰سال طول کشید تا این کتاب به فروش برود یا هنوز کتاب مفردات راغب در حجره خودنمایی می‌کند. البته این کتابفروشی قدیمی طرفداران زیادی دارد تا جایی که فروش برخی از کتاب‌ها حتی به بیش از یک میلیون نسخه هم می‌رسد که در نوع خود کم‌نظیر است.
کتابفروشی طهوری
-نشانی: خیابان انقلاب، مقابل دانشگاه تهران، بین خیابان‌های فروردین و فخررازی
قدمت: دهه۳۰
پاتوق چه کسانی بود: عباس اقبال، ابراهیم پورداوود، بدیع‌الزمان فروزانفر، سعید نفیسی، جلال همایی، ماشاء‌الله آجودانی، زنده‌یاد ایرج افشار، محمد کیوان پورمکری (دکتر محمد مکری) و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی
وضعیت فعلی: نیمه‌فعال
معرفی: از ابتدا به طهوری، کتابخانه می‌گفتند نه کتابفروشی چون عبدالغفار طهوری مؤسس مجموعه، کتاب را کالا و خود را فروشنده نمی‌دانست، بلکه به آن عشق می‌ورزید و به همین دلیل نام مغازه‌اش را کتابخانه گذاشت.
چهارمین کتابفروشی راسته انقلاب
از همان آغاز این مغازه مجمع اصحاب فرهنگ و زبان و ادبیات ایران‌زمین به شمار رفت. طهوری عنوان چهارمین کتابفروشی راسته خیابان انقلاب را هم به‌خود اختصاص داد و با مجموعه «زبان و فرهنگ ایران»، بسیاری از متون معتبر و پژوهش‌های تازه را منتشر کرد. برخی از تألیفات معتبر درباره زبان‌های باستانی (منتشرشده خارج از ایران) چاپ افست شد و فروشگاهش محل مراجعه بسیاری از دانشجویان و دانشمندان بود. تاجایی که زنده‌یاد ایرج افشار از این مکان نام برد و نوشت: نیت طهوری در کتابفروشی همیشه این بود که از فروختن کتاب «بنجل»، «بازاری‌پسند» و «عمومی» به دور بماند؛ برای همین نام کتابفروشی در میان ایران‌شناسان و کتابخانه‌های دانشگاهی اروپا و آمریکا مشهور و غالبا مرجع و مرکز مراجعه آنها بود.» کتاب را رایگان به برخی می‌داد یا کتاب‌های گرانقیمت را قسطی می‌فروخت.
انتشاراتی جاویدان
-نشانی: خیابان کارگر جنوبی، خیابان شهدای ژاندارمری، خیابان دوازده فروردین
-شروع فعالیت: ۱۳۰۰
پاتوق چه کسانی بود: صادق هدایت، صادق چوبک، سیدمجتبی آقابزرگ علوی، جلال‌آل‌احمد، فریدون توللی، اسماعیل رائین، عبدالحسین زرین‌کوب، ابراهیم خواجه‌نوری، محمدابراهیم باستانی پاریزی، علی محمد افغانی و...
وضعیت فعلی: فعال
معرفی: محمدحسن علمی، بنیانگذار انتشاراتی است که چهره‌های زیادی به آن تردد داشتند تا در یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های نشر، کتابشان منتشر شود.
میراث خاندان علمی
محمدحسن یکی از پنج پسر محمداسماعیل علمی وارث خاندان علمی است؛ ناشری که سابقه حضورش در عرصه چاپ و نشر به قدمت تاریخ نشر در ایران و زمانی می‌رسد که خانواده کتابفروش خوانساری نخستین حجره خود را در تیمچه حاجب‌الدوله راه انداختند. در سال‌ها فعالیت فرهنگی این انتشارات بیش از هزار عنوان کتاب به چاپ رسید که عنوان بسیاری از آنها در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های تاریخ نشر ایران قرار دارد. همچنین به واسطه فعالیت گسترده خاندان علمی در حوزه انتشار و فروش کتاب نویسندگان و افرادی زیادی به این محل مراجعه داشتند و حتی حق تالیف‌های خود را به این محل سپردند. نمونه‌اش صادق چوبک است که هنوز انحصارش را مجموعه در اختیار دارد. همچنین محمدحسن علمی، ناشر فعالی بود که تحت همان نام شرکت تضامنی علمی آثار مهمی چون کلیات سعدی، دیوان وحشی بافقی، دیوان صغیر اصفهانی، تفسیر ابوالفتوح رازی، کلیات سعدی تصحیح فروغی، حافظ تصحیح پژمان، مثنوی مولوی به خط فاضل‌زاده بدیع و... را به چاپ رساند.
کتابفروشی گویا
-نشانی: خیابان کریم‌خان زند - روبه‌روی ایرانشهر شمالی
-شروع فعالیت:۱۳۶۰
پاتوق چه کسانی بود: سالار نبرد صحرا و دکتر کاووسی
وضعیت فعلی: فعال
معرفی: نخستین کتابفروشی فارسی بود که در خیابان کریم‌خان شروع به‌کار کرد. ناصر میرباقری بنیانگدار مجموعه بود.
به‌دنبال کتاب‌های نفیس
میرباقری پس از مقطعی که کتاب‌های عمومی در این انتشاراتی منتشر شد احساس کرد که جای کتاب‌های نفیس و هنری در بازار نشر خالی است. او دراین‌باره گفته: «وقتی من به نمایشگاه‌های خارج از کشور می‌رفتم، شاهد فروش آثار نفیس دیگر کشورها در میان کتاب‌ها بودم. همانجا احساس کردم که ایران هم می‌تواند در حوزه معرفی کشور و هنر خود به مردم دنیا وارد شود.» این انتشاراتی به‌دلیل نوع فعالیش پاتوق چهره‌های زیادی بوده و تنها در ۲سال، حدود ۳۰۰ عنوان کتاب عمومی منتشر کرد و بیش از ۶۰۰ عنوان کتاب نفیس نیز در این سال‌ها ثمره فعالیت انتشارات بود. اتفاقا تعداد خریدارانش هم کم نبودند. نقل است یکی از کسانی که زیاد به این مجموعه مراجعه می‌کرد آقای کیائیان بود که به کتاب علاقه زیادی داشت. همین حضور او و امثالش باعث شد نیمه‌اول دهه ۶۰کتابفروشی رونق گرفت و به یکی از کتابفروشی‌های شلوغ تهران تبدیل شد.
نظر شما