همشهریس آنلاین - حمیدرضا رسولی: وقتی خبر چاپ نسخه‌ای از گلستان سعدی در تبریز دهان به دهان چرخید و به دربار قاجار رسید، فتحعلی‌شاه دستور احضار زین‌العابدین، صاحب نخستین چاپخانه تبریز، را به تهران صادر کرد تا سنگ بنای تاسیس چاپخانه را در تهران بگذارد. زین‌العابدین کسی بود که با حمایت عباس میرزا نایب‌السلطنه که از شاهزادگان قاجار بود، ماشین چاپ به تبریز آورد و با چاپ کتاب، نگاه سرمایه‌دارها را به صنعت چاپ معطوف کرد. فتحعلی‌شاه که از علم و اندوخته زین‌العابدین آگاه شده بود در حوالی سال‌های ۱۲۰۳شمسی و از طریق دربار فرمان داد به تهران بیاید و با منوچهرخان معتمدالدوله در تکیه منوچهرخانی در شمال غربی بازار تهران چاپخانه بزرگی تاسیس کند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
فتحعلی‌شاه همه حواسش را به توسعه فرهنگی پایتخت معطوف کرده بود، اما عملا بستری برای چاپ کتاب در تهران وجود نداشت. به همین دلیل برای انتقال صنعت چاپ از تبریز به تهران، معتمدالدوله را که از افراد مورد وثوق دربار بود مأمور کرد. فتحعلی‌شاه از گرانی سرسام‌آور تجهیزات چاپ در مملکت خبر داشت و می‌دانست با این وضع، چاپ کتاب در تهران، بدون وجود یک حامی قدرتمند امکان‌پذیر نخواهد بود.
منوچهرخان گرجی، ملقب به معتمدالدوله، در یک خانواده مسیحی در تفلیس به دنیا آمده بود و بعد از ورود به ایران به دین اسلام گرویده بود. فتحعلی‌شاه بیش از اندازه به معتمدالدوله اعتماد داشت و کارهای مهم و بزرگ را به او واگذار می‌کرد. یکی از سنت‌های دربار فتحعلی‌شاه این بود که به افراد مورد اعتماد شاه لقب اعتمادالدوله را می‌دادند. در آن دوره ۹نفر این لقب را یدک می‌کشیدند، اما پسوند «گرجی» منوچهرخان را از بقیه متمایز می‌کرد.
در هر صورت معتمدالدوله گرجی نقش حامی واقعی را برای زین‌العابدین تبریزی که قبلا چرخ‌های چاپخانه دارالسلطنه تبریز را به حرکت درآورده بود ایفا کرد. نخستین‌بار یکی از رجال سیاسی دوره قاجار که اصالت تبریزی داشت در مقاله روزنامه کاوه تحت عنوان «چاپخانه و روزنامه در ایران» اطلاع داد که زین‌العابدین تبریزی در تکیه منوچهرخان چاپخانه دولتی تاسیس می‌کند و همان‌جا منزل خواهد کرد.
داستان چاپ معتمدی
طبق اسنادی که در منابع تاریخی مکتوب به آنها اشاره شده، بالغ بر ۱۰۰عنوان کتاب در دوره فتحعلی‌شاه در تهران منتشر شد که اگر نیمی از آن به چاپخانه معتمدی تعلق داشته باشد و تیراژ هر کتاب را هزار نسخه فرض کنیم، ۵۰هزار جلد کتاب سربی با سرمایه معتمدالدوله در تهران به چاپ رسید و آثاری که در این چاپخانه چاپ شد، به چاپ‌های معتمدی شهرت یافت.
قرآن معتمدی که در سال ۱۲۰۵ به چاپ رسید یکی از ماندگارترین آثار چاپخانه معتمدی به شمار می‌رود و نخستین قرآنی است که با حروف سربی در چاپخانه معتمدی چاپ شد. حیات‌القلوب علامه مجلسی هم در سال ۱۲۰۴ در چاپخانه معتمدی به چاپ رسید که در موخره کتاب در باره چاپ آن در دوره فتحعلی‌شاه توضیحاتی داده شده و از زین‌العابدین تبریزی و منوچهرخان گرجی به‌عنوان بانیان چاپخانه نام برده شده است.
تکیه منوچهرخانی که چاپخانه معتمدی در آن برپا شد یکی از موقوفات دوره قاجار بوده و گفته می‌شود معتمدالدوله گرچی در ماه محرم و صفر مراسم عزاداری ائمه(ع) را در آن برگزار می‌کرد.
نظر شما