که این پدیده تاکنون دوبار آسمان تهران را تحت‌تأثیر سوء قرار داده و در هر دو بار متولیان کاهش آلودگی هوا در دستگاه‌های دولتی سکوت کرده‌اند.
پیش از این زمانی که «ریزگرد» در اوایل سال برای اولین‌بار بروز کرد، مسئولان اجرایی در حوزه سلامت و محیطزیست با این ادله که «پدیده» قابل پیش‌بینی نیست، کوتاهی خود در برابر سلامت شهروندان را توجیه و حتی با طبیعی جلوه‌دادن بروز چنین پدیده‌هایی از آن دفاع کردند. هر چند در ابتدای بروز این پدیده که به‌مدت 24 ساعت، میزان ذرات معلق در آسمان پایتخت را تا سه‌برابر افزایش داد، این ادله قابل قبول بوده و می‌شد آن را پذیرفت اما در بازگشت دوباره این پدیده که همزمان با بروز آن در استا‌ن‌های شمال غرب کشور اتفاق افتاد، این ادله نه‌تنها رد شد بلکه مسئولان شهری و محیطزیست به ابعاد تازه‌ای از علل بروز پدیده اشاره کردند که نشان می‌دهد، ریزگرد، قابل پیش‌بینی بوده و مسئولان سلامت و محیطزیست به این علت که اطلاع‌رسانی نکرده و از موضع انفعال برآمدند، باید جوابگو باشند چرا که پیامدهای این پدیده روی سلامتی شهروندان کمتر از آثار آلودگی‌هوا در زمستان سال گذشته نبوده است.
براساس اظهارات برخی مسئولان سلامت در رده‌های میانی، در جریان بروز پدیده ریزگرد در پایتخت، اختلالات تنفسی میان شهروندان افزایش یافته و تعداد زیادی از بیماران قلبی- تنفسی از این موضوع آسیب دیدند.
گرچه این اظهارات در حد تخمین و برآورد مسئولان از چند واحد درمانی بوده و نهادرسمی هیچ‌گاه آمار و ارقام مشخص از تعداد مراجعات به مراکز درمان پایتخت ارائه نداد اما نشست اخیر وزیران 6دستگاه درخصوص آلودگی ناشی از پدیده ریزگرد که در میان آنها اسم 7وزیر امورخارجه نیز دیده می‌شود بر حساسیت موضوع صحه گذاشته و این شائبه که مسئولان در اطلاع‌رسانی کوتاهی کرده‌اند را تقویت می‌کند چرا که در بروز این پدیده عامل انسانی بی‌تأثیر نبوده است؛ موضوعی که پیش از این چنین تصور می‌شدکه هیچ دخالتی در علل بروز «ریزگرد» نداشته است.
خواب خرگوشی سازمان حفاظت محیطزیست
براساس تازه‌ترین اظهارات کارشناسان و مسئولان محیطزیست در علل بروز این پدیده، عامل انسانی نیز دخالت داشته و این مسئله تا حدود زیادی از تغییر سیاست‌های مسئولان کشوری و دولت‌های همسایه نشأت می‌گیرد. مطابق این اظهارات از آنجا که منشاء این پدیده از کویرهای عراق و زمین‌های باتلاق آن که درحال خشک‌شدن هستند بوده و براثر جریان باد به کشورهای همسایه نفوذ می‌کند، 3کشور ایران، عراق و عربستان به‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ‌پاشی این اراضی را تأمین و تمام اراضی در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شد که امسال به‌علت بروز برخی مشکلات و تغییر رویه دولت‌ها در این ارتباط، این اقدام صورت نگرفت و پدیده ریزگرد به‌صورت گسترده بخش‌هایی از کشور را مورد هجوم قرار داد، به‌گونه‌ای که از جنوب کشور آغاز و به شمال غرب کشیده شد و در این بین پایتخت به علت رطوبت موجود در هوا بیشترین میزان گردوغبار ناشی از ریزگرد را تجربه کرد؛ موضوعی که از دیدگاه کارشناسان سلامت مستلزم اطلاع‌رسانی‌های گسترده و همه‌جانبه از سوی رسانه ملی و متولیان بهداشت جامعه بود.
محمدهادی حیدرزاده، مشاور شهردار تهران در امور محیطزیست با تأکید بر این نکته که به علت گستردگی این پدیده در کشور موضوع از ابعاد مختلف حساسیت پیدا می‌کند، می‌گوید: قبل از بررسی علل و در ابعاد طبیعی این موضوع، باید از مسئولان این سؤال را پرسید که چرا به موضوع آن طور که باید حساسیت نشان ندادند و برای مالچ‌پاشی اراضی همانند سال‌های قبل اقدامی صورت نگرفت؟
چرا که مسئولان در سازمان حفاظت محیطزیست خود به این موضوع آگاهی دارند و می‌دانند ایران و عربستان دریافت‌کننده گردوغبار ناشی از این پدیده هستند و باید برای پایداری ذرات شن در منطقه بروز پدیده، روند مالچ‌پاشی را ادامه می‌دادند درحالی‌که عملاً می‌بینیم دستگاه‌های متولی نه‌تنها از این بابت هیچ نگرانی نداشتند بلکه در حال حاضر نیز که احتمال بازگشت پدیده وجود دارد باز اقدامی انجام نمی‌دهند؛ گویی سلامت شهروندان هیچ اهمیتی ندارد و سازمان حفاظت محیطزیست همچنان در خواب خرگوشی خود به‌سر می‌برد.
او می‌افزاید: سازمان حفاظت محیطزیست و وزارت بهداشت در این ارتباط، کوتاهی کرده و به‌نوعی سلامت شهروندان را با سهل‌انگاری به‌خطر انداخته‌اند و پیامدهای ناشی از این پدیده روی سلامتی مردم زمانی مشخص می‌شود که وزارت بهداشت، آمار دقیقی از میزان مراجعات شهروندان به مراکز درمان ارائه دهد درحالی‌که این اتفاق نه‌تنها نمی‌افتد بلکه آنها با سکوت در این زمینه سعی می‌کنند آن را کم‌اهمیت جلوه دهند.
لزوم نشست کمیته اجرای کاهش آلودگی هوا
از دیدگاه مشاور شهردار تهران در امور محیطزیست که پس از بروز پدیده «ریزگرد» برای اولین‌بار در تهران، درخصوص بازگشت دوباره آن هشدار داده بود، پدیده، نیاز به بررسی و برنامه‌ریزی در کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا- که به‌عنوان متولی کاهش آلودگی هوا به‌حساب می‌آید- داشت و باید برنامه‌ای برای بازگشت احتمالی آن تهیه می‌شد. چرا که موضوع از نظر حساسیت کمتر از آلودگی هوا در زمستان نبود. در حالی که این اتفاق نیفتاد و استانداری تهران حتی به موضوع اشاره‌ای هم نکرد.
حیدرزاده معتقد است: کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا مدت‌هاست که جلسه‌ای تشکیل نداده و ظاهراً اقدامات آنها به روزهایی که آلودگی هوا شهروندان را می‌کشد محدود می‌شود و معضلی مثل پدیده ریزگرد قابلیت تشکیل جلسه از دیدگاه آنها را نداشته است.بی‌تفاوتی این کمیته نسبت به بروز پدیده و احتمال بازگشت آن درحالی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان شهری و محیطزیست موضوع آلودگی هوا که قرار بود با پیگیری‌های مسئولان حل شود، رها شده و این مسئله درخصوص پدیده ریزگرد بیش از هر چیز گویای صوری بودن برخی اقدامات در این ارتباط است.
دستگاه دیپلماسی باید ورود می‌کرد
کارشناسان محیط زیست معتقدند: باتوجه به حساسیت موضوع و با در نظر گرفتن این نکته که احتمال بازگشت پدیده ریزگرد به تهران و گسترش آن در دیگر شهرهای کشور وجود دارد لازم بود دستگاه دیپلماسی نیز در این زمینه ورود پیدا می‌کرد و با انجام مذاکرات با کشورهای عربستان و عراق برای کنترل آن همانند سال‌های قبل چاره‌ای می‌اندیشید.
علی‌رحمتی، کارشناس محیطزیست در حالی ورود وزارت امورخارجه را به این موضوع ضروری می‌داند که معتقد است: پدیده ریزگرد هرچند یک مسئله زیست‌محیطی بوده اما اقدامات کشورها در کنترل آن می‌تواند بسیار موثر باشد. او می‌گوید: چنانکه دستگاه‌های مختلف اجرایی برای حل مشکل هماهنگ نشوند موضوع می‌تواند شکل پیچیده‌تری به خود بگیرد و محدوده وسیع‌تری از کشور را تحت تاثیر قراردهد؛ موضوعی که مشاور شهردار تهران در امور محیطزیست نیز از آن به عنوان بهترین راه حل نام برده و اعتقاد دارد کشورهای ایران، عراق و عربستان برای کنترل این پدیده باید سرمایه‌گذاری کنند و علت اینکه چرا این اقدام صورت نگرفته باید مشخص شود.
چرا وزارت بهداشت اطلاع‌رسانی نکرد
این موضوع که وزارت بهداشت و درمان در جریان بروز پدیده ریزگرد اطلاع‌رسانی نکرده و شهروندان دچار برخی اختلالات تنفسی شدند سوال اغلب مسئولان شهری و محیطزیست بوده و آنها همواره این انتقاد را به این سازمان وارد می‌کنند که چرا به رغم هشدارهای مسئولان در این حوزه، شهروندان را در جریان خطرات ناشی از این پدیده قرار ندادند و هیچ مسئولی از این دستگاه اجرایی در خصوص آن اظهارنظر نکرد.
هرچند آنها این اقدام وزارت بهداشت را همانند سازمان حفاظت محیطزیست به حساب سهل‌انگاری این سازمان گذاشته و بی‌تفاوتی آنها نسبت به سلامتی شهروندان را کوتاهی در حق مردم دانستند. اما سخنگوی وزارت بهداشت در دفاع از رویکرد سازمان در مقابل این پدیده، مسائلی را مطرح می‌کند که به نظر می‌رسد این پدیده از دیدگاه آنها چندان اهمیت نداشته است.
هادی زارع‌نژاد می‌گوید: زمانی که بحث آلودگی هوا پیش می‌آید ستاد اعلام شرایط اضطرار خود هشدارداده و توصیه‌های بهداشتی را به مردم می‌دهد بنابراین ضرورتی ندارد وزارت بهداشت در این زمینه ورود کند و ما نمی‌توانیم با ارائه این توصیه‌ها امنیت روانی جامعه را تخریب کنیم.
او می‌افزاید: پدیده «ریزگرد» چندان جدی نبوده و آنها که سعی می‌کنند موضوع را حساس جلوه دهند مسائل را سیاسی می‌کنند و الا مگر تهران چه مشکلی داشت و چه اتفاق افتاد که ما باید مستقل عمل می‌کردیم. سخنگوی وزارت بهداشت در حالی از سیاسی کاری در بروز پدیده ریزگرد سخن می‌گوید که از دیدگاه چند نفر از پزشکان اورژانس تهران، در جریان بروز این پدیده تعداد مراجعات به مراکز درمانی افزایش یافته و شهروندانی که دارای بیماری‌های تنفسی بودند به علت عدم دریافت توصیه‌های بهداشتی و تردد در فضاهای باز دچار مشکلات جدی شده بودند.
به گفته منصور آژ، یکی از پزشکان اورژانس، بسیاری از مراجعان علت تشدید بیماری خود را ندانسته و آن را به عوامل دیگری نسبت می‌دادند.غلظت ذرات معلق ناشی از پدیده ریزگرد روز شنبه29فروردین به 178 PSI رسید که این میزان آلاینده برای بیماران تنفسی به شدت خطرناک است.
پیش‌بینی‌های هواشناسی درست نبود
یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا معتقد است: هرچند منشأ پدیده «ریزگرد» خارج از کشور بوده و ما کنترلی روی آن نداریم ولی با این حال سازمان هواشناسی باید پیش‌بینی‌های درستی از این پدیده به عمل می‌آورد و متعاقب آن دستگاه‌های متولی به ارائه توصیه‌های لازم به شهروندان می‌پرداختند. بنابراین بخش مهمی از این مسئله به پیش‌بینی‌های کارشناسان باز می‌گردد که حداقل در زمان بروز پدیده درست صورت نگرفت.
او می‌گوید: متاسفانه ایران از سمت غرب و جنوب توسط کشورهایی احاطه شده که دارای کویرهای پهناوری هستند و این موضوع در اثر جریان باد به بروز پدیده‌هایی می‌انجامد که «ریزگرد» نمونه‌ای از آن بوده و علت حساسیت آن بدین جهت است که در تهران گردوغبار ناشی از آن با آلاینده‌های صنعتی ترکیب شده و رطوبت موجود در هوا خطرات ناشی از آن را افزایش می‌دهد.
رشیدی می‌افزاید:با وجود اینکه پدیده قابل پیش‌بینی نیست اما در خصوص «ریزگرد» این موضوع نمی‌تواند صدق کند. چرا که این اتفاق به یکباره در تهران نیفتاد و پیش از آن در شهرهای جنوب کشور شاهد بروز آن بودیم بنابراین مسئولان باید حساسیت بیشتری به موضوع نشان می‌دادند و پیش‌بینی‌های دقیقی از سوی سازمان هواشناسی ارائه می‌شد.
مدارس باید تعطیل می‌شدند
محمدباقر صدوق، مدیرکل محیطزیست استان تهران نیز همانند دیگر مسئولان به عملکرد متولیان آلودگی هوا و دستگاه‌های اجرایی مرتبط با سلامت شهروندان انتقاد داشته و معتقد است: باتوجه به هشدارهایی که در خصوص بازگشت پدیده داده‌شده بود باید کارگروهی تشکیل می‌شد و در خصوص مواجهه با پدیده، تصمیم‌سازی می‌کرد. او می‌گوید:در استان آذربایجان‌شرقی بروز این پدیده به تعطیلی مدارس منجر شد در حالی که در تهران هیچ اقدامی در این راستا صورت نگرفت و هنوز هم بسیاری از شهروندان از بروز این پدیده اطلاع نداشته و آن را با «مه» اشتباه می‌گیرند.
صدوق می‌افزاید: به رغم اینکه «ریزگرد» یک پدیده طبیعی است ولی چنانکه بیش از چندبار اتفاق بیفتد سلامتی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد و لازم است مسئولان در این رابطه برنامه‌ریزی‌های جامعی به عمل بیاورند، موضوعی که اغلب کارشناسان شهری و محیطزیست نیز به آن تاکید دارند و معتقدند که بروز چنین پدیده‌ای آن هم برای دومین بار در شهر، مستلزم برنامه‌ریزی‌های همه جانبه از سوی دستگاه‌های اجرایی است تا شهروندان آسیب کمتری متحمل شوند.
